Tramvay

KTM-5 tramvay

Tramvay (inglizcha tram - "vagon", way - "yoʻl") poyezddan yengil, relsli, elektr dvigatelli transport vositasidir. Odatda shaharlar ichida va atrofida yoʻlovchi tashishi uchun moʻljallangan boʻladi.

Tramvay (inglizcha tramway, tram — vagon, arava va way — yoʻl) — relsli izda harakatlanuvchi shahar yer usti transport vositasi; elektr energiyasini simda sirpanuvchi "shoxi" (dugasi) orqali kontakt (tutashma) simdan oladigan vagon (2 ta, baʼzan 3 ta tirkama vagonlar majmui).

Tramvay murakkab texnika vositasi hisoblanadi. Uning motori (dvigateli) elektr energiyasini relsli izlar tepasidan tortib ketiladigan simdan oladi. Sim kichik elektr styasiga ulanadi. Elektr styada oʻzgaruvchan tok 500—750 V kuchlanishli oʻzgarmas tokka aylantiriladi. Motorli vagon ustidagi yoysimon shox (duga) simda sirpanib, dvigatelga tok yetkazib beradi. Ikkinchi manfiy sim vazifasini relslar oʻtaydi. Umuman tramvay xoʻjaligi murakkab majmua xisoblanadi. Unga relsli izlar, avtoblokirovka tizimi, elektr dvigatel, elektr tarmogʻi, harakatlanuvchi sostav (vagon yoki vagonlar), tramvaydan foydalanish xizmati — depo (Toshkentda 2 ta depo bor), taʼmirlash korxonalari, liniyadagi doimiy tok elektr dvigateli qoʻllanadi (quvvati — bir necha kVt dan bir necha MVt gacha).

Tarix

Aravalarni harakatlantirishda elektr tokidan foydalanish gʻoyasi 19-asr 30—40-yillarida paydo boʻldi, lekin 70-yillarda birinchi elektr styalari paydo boʻlgandan keyingina amalga oshdi. Rus ixtirochisi F.A. Pirotskiy 1876-yilda taklif qilgan "relsli arava"ni birinchi tramvay deyish mumkin. Tramvay yaratishga doir ishlar Germaniya va boshqa mamlakatlarda ham olib borildi. Berlin yaqinidagi Lixtenfelde shaharchasida 1881-yil 20 yoʻlovchi sigʻadigan vagon (tezligi 30 km/soat) qatnay boshladi. Keyinchalik koʻp Yevropa mamlakatlari va AQSH da keng tarqaldi. Tramvaydan muntazam foydalana boshlash Kiyevda 1892-yil, Nijniy Novgorodda 1896-yil, Moskvada 1899-yil yoʻlga qoʻyildi.

Toshkentda tramvay

Toshkentda vagonni tor izlar boʻylab otlar tortadigan koʻnka 1901-yil qatnay boshlagan, tor izli elektr tramvay esa 1913-yil paydo boʻlgan, keng izli tramvay 1936-yil foydalanishga topshirilgan (Toʻqimachilik komibinati — Xadra maydoni). Oʻzbekistonda tramvay faqat Toshkent shahrida qatnaydi.

Shuningdek

• Avtobus
• Trolleybus
• Temir yoʻl