Eritma: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi

Inline

17-May 2022, 13:26 dagi koʻrinishi

Eritma — bu moddaning maʼlum temperatura taʼsiridagi suyultirilgan , erish va qaynash nuqtalari o‘rtasidagi holatdir.

Qoidaga ko‘ra, amaliyotda, eritmalar qatoriga, kimyoviy reaksiya natijasida suyuq agregat holatda, normal sharoitda esa asosan qattiq agregat holatida bo‘lgan moddalar kiritiladi. Masalan, suyuq suv va spirt, suyultirilgan gazlar garchi ular eritma atamasiga taʼrifda keltiriladiganidek fizik va kimyoviy xossalariga ko‘ra suyuq bo‘lsada, eritmalar qatoriga kiritilmaydi.

Eritmalar harakatining tabiati va xarakteri erigan moddadagi elementlarning kimyoviy bogʻlanish turi bilan belgilanadi. Eritmalar, odatda, uni tashkil etuvchi zarralar o‘rtasida qisqa masofali bogʻlanish tartibining mavjudligi va oʻrta, uzoq masofali tartibning yoʻqligi bilan tavsiflanadi.

Qo‘llanilishi

Eritmalar metallurgiya, shishasozlik va texnikaning boshqa sohalarida keng qo‘llaniladi.

Moddaning erigan holatida uning tarkibidan boshqa moddani eritma koʻrinishida oson va istalgan hajmda ajratib olish imkoniyati mavjud. Xususan, ko‘plab qotishmalar, shu jumladan poʻlatlar, bronzalar va jez olinadi.

Eritmalar, shuningdek, ularda erimaydigan moddalarning suspenziyalarini oson va katta hajmda ajratib olishni nisbatan osonlashtiradi. Shunday qilib, asl polimerlarning xususiyatlarini o‘zgartiradigan barcha plastmassalarga to‘ldiruvchi moddalar kiritiladi.

Eritmalar murakkab kompozit materiallarni olish imkonini beradi, ularning tarkibiy qismlari qattiq shaklda bir-birida qisman eriydi: bunday materialning eng mashhur namunasi cho‘yandir. Sanoatda xuddi shunday usulda, nikelning kristallanishi natijasida sunʼiy olmos nano kukunlari sinteziga erishiladi. Bu jarayonda dastlab nikel uglerod bilan to‘yintiriladi, so‘ngra uning matritsasi eriydi..

Sof materiallarni olishning eng samarali usullaridan biri bu metallurgik tozalash, yaʼni eritilgan faza orqali qayta kristallashtirishdir. Bunga eritmadan kristallashgan tozalash ham kiradi.

Monokristallarni yetishtirish usullarining aksariyati nazorat qilinadigan sharoitlarda eritmaning kristallanishini o‘z ichiga oladi. Kamdan-kam istisno holatlarda masalan, bug‘ fazasi orqali kremniy karbid kristallarini olish, usulning baʼzi modifikatsiyalarida, shuningdek, o‘sib borayotgan kristall yuzasida kremniy eritmasi plyonkasi orqali moddani tashishni taʼminlaydi.

Oksidlar, gidroksidlar va elementlar tuzlari eritmalari ushbu elementlarni erkin shaklda elektrolitik ajratib olish uchun ishlatiladi. Eritmalarni elektroliz qilish natijasida olingan maʼlum ommaviy mahsulotlar qatoriga alyuminiy, natriy, kaliydlarni kiritish mumkin .

Eritmalar bitta elementdan, moddadan iborat boʻlishi yoki anchagina murakkab tarkibga ega boʻlib, turli xil oʻzaro taʼsir qiluvchi va aksincha xususiyatlarga ega komponentlar, fazalarni oʻz ichiga olishi mumkin (qarang faza diagrammasi).

Turlari

Eritmalar quyidagilardir:

metall ;
ionli ;
Atomlar orasidagi kovalent bog‘langan yarimoʻtkazgich ;
Van-der-Wals bog‘lanishli organik eritmalar;
Yuqori polimer ;

Kimyoviy birikmalar turiga ko‘ra eritmalar:

tuzli ;
oksidili ;
Oksid- silikat (shlak) va boshqalar.

Maxsus xususiyatlarga ega eritma:

evtektik (qarang holat diagrammasi).

Erish harorati

Erish nuqtasi — bu moddaning qattiqdan suyuqlikka yoki suyuqlikdan qattiq holatga oʻtadigan harorat (koʻp komponentli tizimlar uchun — harorat oraligʻi). Ikkinchi holda, „kristallanish harorati“ atamasi tez-tez ishlatiladi.

Aslini olganda erish nuqtasidagi muvozanat tizimida modda oʻzining fazaviy holatini oʻzgartirmaydi va maʼlum miqdorda qattiq va suyuq fazalarni oʻz ichiga olishi kerak. Erish sodir boʻlishi uchun tizimga qoʻshimcha energiya beriladi. Amaliyotda, bu erigan faza haroratining muvozanati erish haroratidan maʼlum darajada oshib ketishida ifodalanadi. Xuddi shunday, eritmaning kristallanishi paytida eritmaning erish haroratiga nisbatan biroz sovishi kerak. Shunday qilib, tizimdagi haqiqiy (muvozanat) erish (kristallanish) haroratiga faqat qattiq va suyuq fazalarga ajralish orasida erishiladi.

Amorf holat

Moddaning amorf holati, moddada faqat qisqa masofali bogʻlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi, koʻpincha oʻta yuqori yopishqoqlikka ega boʻlgan moddaning erishi sifatida qaraladi.

Shuningdek qarang

Shisha

@@ Qator 1: / Qator 1: @@
-'''Eritma''' - bu moddaning ma’lum temperatura ta’siridagi suyultirilgan , [[erish]] va qaynash nuqtalari o‘rtasidagi holatdir.
+'''Eritma''' — bu moddaning maʼlum temperatura taʼsiridagi suyultirilgan , [[erish]] va qaynash nuqtalari o‘rtasidagi holatdir.
-Qoidaga ko‘ra, amaliyotda, eritmalar qatoriga, kimyoviy reaksiya natijasida  suyuq agregat holatda, normal sharoitda esa asosan qattiq agregat holatida bo‘lgan moddalar kiritiladi. Masalan, suyuq suv va spirt, suyultirilgan gazlar garchi ular eritma atamasiga ta'rifda keltiriladiganidek fizik va kimyoviy xossalariga ko‘ra suyuq bo‘lsada, eritmalar qatoriga kiritilmaydi.
+Qoidaga ko‘ra, amaliyotda, eritmalar qatoriga, kimyoviy reaksiya natijasida suyuq agregat holatda, normal sharoitda esa asosan qattiq agregat holatida bo‘lgan moddalar kiritiladi. Masalan, suyuq suv va spirt, suyultirilgan gazlar garchi ular eritma atamasiga taʼrifda keltiriladiganidek fizik va kimyoviy xossalariga ko‘ra suyuq bo‘lsada, eritmalar qatoriga kiritilmaydi.
-Eritmalar harakatining tabiati va xarakteri erigan moddadagi [[Kimyoviy unsur|elementlarning]] kimyoviy bog'lanish turi bilan belgilanadi. Eritmalar, odatda, uni tashkil etuvchi zarralar o‘rtasida qisqa masofali bog'lanish tartibining mavjudligi va o'rta, uzoq masofali tartibning yo'qligi bilan tavsiflanadi.
+Eritmalar harakatining tabiati va xarakteri erigan moddadagi [[Kimyoviy unsur|elementlarning]] kimyoviy bogʻlanish turi bilan belgilanadi. Eritmalar, odatda, uni tashkil etuvchi zarralar o‘rtasida qisqa masofali bogʻlanish tartibining mavjudligi va oʻrta, uzoq masofali tartibning yoʻqligi bilan tavsiflanadi.
 == Qo‘llanilishi ==
 Eritmalar [[metallurgiya]], shishasozlik va texnikaning boshqa sohalarida keng qo‘llaniladi.
-Moddaning erigan holatida uning tarkibidan boshqa moddani eritma ko'rinishida oson va istalgan hajmda ajratib olish imkoniyati mavjud. Xususan, ko‘plab qotishmalar, shu jumladan [[Poʻlat|po'latlar]], [[Bronza|bronzalar]] va [[jez]] olinadi.
+Moddaning erigan holatida uning tarkibidan boshqa moddani eritma koʻrinishida oson va istalgan hajmda ajratib olish imkoniyati mavjud. Xususan, ko‘plab qotishmalar, shu jumladan [[Poʻlat|poʻlatlar]], [[Bronza|bronzalar]] va [[jez]] olinadi.
 Eritmalar, shuningdek, ularda erimaydigan moddalarning [[Suspenziya|suspenziyalarini]] oson va katta hajmda ajratib olishni nisbatan osonlashtiradi. Shunday qilib, asl [[Polimerlar|polimerlarning]] xususiyatlarini o‘zgartiradigan barcha [[Plastik materiallar|plastmassalarga]] to‘ldiruvchi moddalar kiritiladi.
-Eritmalar murakkab kompozit materiallarni olish imkonini beradi, ularning tarkibiy qismlari qattiq shaklda bir-birida qisman eriydi: bunday materialning eng mashhur namunasi [[Choʻyan|cho‘yandir]]. Sanoatda xuddi shunday usulda, nikelning kristallanishi natijasida  sun’iy olmos nano kukunlari sinteziga erishiladi. Bu jarayonda dastlab  nikel uglerod bilan to‘yintiriladi, so‘ngra uning matritsasi eriydi..
+Eritmalar murakkab kompozit materiallarni olish imkonini beradi, ularning tarkibiy qismlari qattiq shaklda bir-birida qisman eriydi: bunday materialning eng mashhur namunasi [[Choʻyan|cho‘yandir]]. Sanoatda xuddi shunday usulda, nikelning kristallanishi natijasida sunʼiy olmos nano kukunlari sinteziga erishiladi. Bu jarayonda dastlab nikel uglerod bilan to‘yintiriladi, so‘ngra uning matritsasi eriydi..
-Sof  materiallarni olishning eng samarali usullaridan biri bu metallurgik tozalash, ya’ni eritilgan faza orqali qayta kristallashtirishdir. Bunga eritmadan kristallashgan tozalash ham kiradi.
+Sof materiallarni olishning eng samarali usullaridan biri bu metallurgik tozalash, yaʼni eritilgan faza orqali qayta kristallashtirishdir. Bunga eritmadan kristallashgan tozalash ham kiradi.
-[[Monokristall|Monokristallarni]] yetishtirish usullarining aksariyati nazorat qilinadigan sharoitlarda eritmaning kristallanishini o‘z ichiga oladi. Kamdan-kam istisno holatlarda masalan, bug‘ fazasi orqali [[Karborund|kremniy karbid]] kristallarini olish, usulning ba'zi modifikatsiyalarida, shuningdek, o‘sib borayotgan kristall yuzasida kremniy eritmasi plyonkasi orqali moddani tashishni ta'minlaydi.
+[[Monokristall|Monokristallarni]] yetishtirish usullarining aksariyati nazorat qilinadigan sharoitlarda eritmaning kristallanishini o‘z ichiga oladi. Kamdan-kam istisno holatlarda masalan, bug‘ fazasi orqali [[Karborund|kremniy karbid]] kristallarini olish, usulning baʼzi modifikatsiyalarida, shuningdek, o‘sib borayotgan kristall yuzasida kremniy eritmasi plyonkasi orqali moddani tashishni taʼminlaydi.
-[[Oksid|Oksidlar]], [[gidroksidlar]] va elementlar tuzlari eritmalari ushbu [[Element|elementlarni]] erkin shaklda [[Elektrolitlar|elektrolitik]] ajratib olish uchun ishlatiladi. Eritmalarni [[elektroliz]] qilish natijasida olingan ma'lum ommaviy mahsulotlar qatoriga [[Aluminiy|alyuminiy]], [[natriy]], [[Kaliy|kaliydlarni kiritish mumkin]]  .
+[[Oksid|Oksidlar]], [[gidroksidlar]] va elementlar tuzlari eritmalari ushbu [[Element|elementlarni]] erkin shaklda [[Elektrolitlar|elektrolitik]] ajratib olish uchun ishlatiladi. Eritmalarni [[elektroliz]] qilish natijasida olingan maʼlum ommaviy mahsulotlar qatoriga [[Aluminiy|alyuminiy]], [[natriy]], [[Kaliy|kaliydlarni kiritish mumkin]] .
-Eritmalar bitta elementdan, moddadan iborat bo'lishi yoki anchagina  murakkab tarkibga ega bo'lib,  turli xil o'zaro ta'sir qiluvchi va aksincha xususiyatlarga ega komponentlar, fazalarni o'z ichiga olishi mumkin ( qarang [[Holat diagrammasi|faza diagrammasi]]).
+Eritmalar bitta elementdan, moddadan iborat boʻlishi yoki anchagina murakkab tarkibga ega boʻlib, turli xil oʻzaro taʼsir qiluvchi va aksincha xususiyatlarga ega komponentlar, fazalarni oʻz ichiga olishi mumkin (qarang [[Holat diagrammasi|faza diagrammasi]]).
 == Turlari ==
@@ Qator 27: / Qator 27: @@
 * [[Metallar|metall]] ;
 * [[Ion|ionli]] ;
-* [[Atom|Atomlar]] orasidagi kovalent bog‘langan [[Yarimoʻtkazgich|yarimo'tkazgich]] ;
+* [[Atom|Atomlar]] orasidagi kovalent bog‘langan [[Yarimoʻtkazgich|yarimoʻtkazgich]] ;
 * Van-der-Wals bog‘lanishli organik eritmalar;
 * Yuqori [[Polimerlar|polimer]] ;
@@ Qator 35: / Qator 35: @@
 * tuzli ;
 * [[Oksid|oksidili]] ;
-* Oksid- silikat ( [[shlak]] ) va boshqalar.
+* Oksid- silikat ([[shlak]]) va boshqalar.
 Maxsus xususiyatlarga ega eritma:
-* [[Evtektika|evtektik]] (qarang [[holat diagrammasi]] ).
+* [[Evtektika|evtektik]] (qarang [[holat diagrammasi]]).
 == Erish harorati ==
-[[Erish harorati|Erish nuqtasi]] - bu moddaning qattiqdan suyuqlikka yoki suyuqlikdan qattiq holatga o'tadigan harorat (ko'p komponentli tizimlar uchun - harorat oralig'i). Ikkinchi holda, "kristallanish harorati" atamasi tez-tez ishlatiladi.
+[[Erish harorati|Erish nuqtasi]] — bu moddaning qattiqdan suyuqlikka yoki suyuqlikdan qattiq holatga oʻtadigan harorat (koʻp komponentli tizimlar uchun — harorat oraligʻi). Ikkinchi holda, „kristallanish harorati“ atamasi tez-tez ishlatiladi.
-Aslini olganda erish nuqtasidagi muvozanat tizimida modda o'zining fazaviy holatini o'zgartirmaydi va ma'lum miqdorda qattiq va suyuq fazalarni o'z ichiga olishi kerak. Erish sodir bo'lishi uchun tizimga qo'shimcha energiya beriladi. Amaliyotda, bu erigan faza haroratining muvozanati erish haroratidan ma'lum darajada oshib ketishida ifodalanadi. Xuddi shunday, eritmaning kristallanishi paytida eritmaning erish haroratiga nisbatan biroz  sovishi kerak. Shunday qilib, tizimdagi haqiqiy (muvozanat) erish (kristallanish) haroratiga faqat qattiq va suyuq fazalarga ajralish orasida erishiladi.
+Aslini olganda erish nuqtasidagi muvozanat tizimida modda oʻzining fazaviy holatini oʻzgartirmaydi va maʼlum miqdorda qattiq va suyuq fazalarni oʻz ichiga olishi kerak. Erish sodir boʻlishi uchun tizimga qoʻshimcha energiya beriladi. Amaliyotda, bu erigan faza haroratining muvozanati erish haroratidan maʼlum darajada oshib ketishida ifodalanadi. Xuddi shunday, eritmaning kristallanishi paytida eritmaning erish haroratiga nisbatan biroz sovishi kerak. Shunday qilib, tizimdagi haqiqiy (muvozanat) erish (kristallanish) haroratiga faqat qattiq va suyuq fazalarga ajralish orasida erishiladi.
 == Amorf holat ==
-Moddaning amorf holati, moddada faqat qisqa masofali bog'larning mavjudligi bilan tavsiflanadi, ko'pincha o'ta yuqori yopishqoqlikka ega bo'lgan moddaning erishi sifatida qaraladi.
+Moddaning amorf holati, moddada faqat qisqa masofali bogʻlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi, koʻpincha oʻta yuqori yopishqoqlikka ega boʻlgan moddaning erishi sifatida qaraladi.
 == Shuningdek qarang ==