Amerika Qoʻshma Shtatlari demografiyasi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Omergkct (munozara | hissa)
kTahrir izohi yoʻq
(Farq yoʻq)

15-Yanvar 2022, 21:08 dagi koʻrinishi

1790 yildan 2010 yilgacha AQShda yashovchilar soni.

AQSH demografiyasi nisbatan qirgʻoqqa yaqin joylashgan boʻlib, aholining 57% dan ortigʻi qirgʻoqdan 100 milyadan ortiq ichki qismda yashaydi (2003). [1] Aholi punkti doimiy ravishda gʻarb va janubga siljiydi. Kaliforniya va Texas eng ko'p aholi yashaydigan shtatlardir.

Ikkinchi jahon urushidan keyin tug'ilgan katta yosh guruhlari bundan mustasno, AQSh aholisining o'sishi sekin deb ta'riflangan. AQSh aholisi 2006 yilda 300 million, 1967 yilda 200 million va 1915 yilda 100 milliondan oshdi. [2] AQSH aholisi 20-asrda uch baravar koʻpaydi, aholi soni yiliga taxminan 1,3 foizga oʻsdi. 2006 yil 17 oktyabrda AQSh aholisi 300 milliondan oshdi.

Irqlar

2000 yilgi aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra, amerikaliklarning ijtimoiy irqiy guruh bo'yicha taqsimlanishi.

Irq asosan siyosiy va ijtimoiy masala bo'lib, uning ta'riflari va turli irqiy tasniflari mamlakatdan mamlakatga farq qiladi. AQSh ma'muriyati aholini ro'yxatga olish va statistikada foydalanish uchun bir qator "poyga" ni belgilab qo'ydi. Bu irqiy sinflar ilmiy yoki antropologik tushunchalar emas , ijtimoiy-siyosiydir .[3] Etnik kelib chiqishiga va shaxsning kelib chiqishiga qarab toifalar mavjud. AQSh aholini ro'yxatga olish kontekstida doimiy yashovchilar o'zlarining etnik kelib chiqishini hisobga olishadi . O'z hisobotlariga ko'ra, aholini ro'yxatga olish byurosi odamlarni olti xil irqqa ajratadi: oqlar (bu guruhga Evropa, Yaqin Sharq yoki Shimoliy Afrikadan kelganlar kiradi), qora va Afro-amerikaliklar, tubjoy amerikaliklar va alyaskaliklar, osiyoliklar (ishlari Sharqiy Osiyoda bo'lganlar). Janubi-Sharqiy Osiyo yoki Janubiy Osiyo) . Tinch okeani orollari va nihoyat "boshqa irq". Latino (ispan) irqidan qat'i nazar, ispan madaniyatiga mansub yoki ildizlari bo'lgan odamlarni o'z ichiga oladi[4].

2000 yilgi aholini ro'yxatga olishda 97,6 foiz faqat bitta poyga borligini ma'lum qilgan. 75,1% oq , 12,3% qora tanli yoki afro-amerikalik , 0,9% tubjoy amerikalik yoki eskimos , 3,6% osiyolik , 0,1% Tinch okeani tub aholisi va 5% 5 “boshqa irq” ekanligini ma’lum qilgan. Xuddi shu aholini ro'yxatga olishda 15,2% nemis (amerikalik) , 12,9% afro-amerikalik , 10,9% irland (amerikalik) , 8,7% britaniyalik , 7,3% hisoblangan 3% meksikalik, 5,6% italyan (amerikalik), 3,9% frantsuz tilida so'zlashuvchi (frantsuz, kajun va kanada), 3,6% latino (o'ziga xos Lotin Amerikasi mamlakati deb e'lon qilganlar bundan mustasno), 3,2% o'z oilasini polyak, 1,7% shotland, 1,6% deb hisoblaydi. Gollandlar, 1,6% norveglar (amerikalik norveglar) va 1,5% shotland-irlandlar. 1,5% o'zini hindistonlik deb bilgan[5].

2005 yilda AQSh aholisining 14% ispaniy edi. Mavjud tendentsiyalar davom etsa, 2050 yilga kelib latinolarning ulushi 29 foizga ko'tariladi va barcha oq tanlilar ulushi 47 foizga tushadi. Ispaniyalik bo'lmagan oq tanlilarning mutlaq soni ortib bormoqda, ammo ularning ulushi kamayib bormoqda. Immigrantlarning umumiy aholi sonidagi ulushi 12 foizdan 19 foizga oshadi. [6]

Qo'shma Shtatlarda taxminan bir million lo'li bor. Ular irqi yoki diniga qarab tasniflanmagan va ko'pchilik lo'lilar o'zlarining etnik kelib chiqishini yashirishadi. Romanlarning eng katta aholisi Oregon shtatida joylashgan. Birinchi rumliklar mamlakatga, ehtimol Kristofer Kolumbning uchinchi sayohatida kelgan va shundan beri Yevropadagi ta'qiblari uchun surgun qilingan. Immigratsiyaning eng katta toʻlqinlari 1850-yilda Britaniya orollaridan, 1864-yildan keyin Sharqiy Yevropadan va 1989-yilda kommunizm qulagandan keyin kelgan. Roman tili hali ham Qo'shma Shtatlarda yashaydigan tildir.[7]

Din

AQSH konstitutsiyasi barcha dinlarni himoya qiladi va dinlar va davlat oʻrtasidagi yevropacha aloqalarni taqiqlaydi. Shimoliy Amerikaga kelgan ilk muhojirlarning ko'pchiligi Evropadagi diniy ta'qiblardan qochib ketishgan. Masalan, 1620 yilda yuzdan ortiq puritanlar Mayflower kemasida Angliyani tark etib, Yangi Angliyada birinchi doimiy aholi punkti - Plimut shahrini tashkil etishdi. Diniy va etnik ta'qiblar shundan so'ng Shimoliy Amerikaga qochib ketdi, bunga yahudiylarning fashistlar Germaniyasidan surgun qilinishi misol bo'la oladi. Diniy ta'qiblar Qo'shma Shtatlarda ham qochib ketdi, masalan, mormonlar cho'lning o'rtasida joylashgan Solt-Leyk-Siti mintaqasiga ko'chib o'tishdi.

2014 yilgi so'rov natijalariga ko'ra, AQSh aholisining 46,5 foizi protestant, 20,8 foizi katolik , 1,6 foizi mormon va 1,2 foizi boshqa nasroniylardir. 1,9% yahudiylar , 0,9% musulmonlar , 0,7% buddistlar , 0,7% hindular va 1,8% boshqa dinlar . Aholining 22,8 foizi dindor emas[8].

Eng katta yagona konfessiya katolik cherkovi bo'lib , undan keyin Janubiy Baptistlar Konventsiyasi joylashgan bo'lib, u asosan afro-amerikalik va kavkaz jamoatlariga bo'lingan.

Tillar

AQSh aholi piramidasi

Mamlakatda rasmiy til yo'q, ammo shtatlar o'z tilini tanlashda erkindir. AQSh aholisining aksariyati ingliz tilida so'zlashadi (aholining 82 foizi). Native English, American English, Buyuk Britaniyada so'zlashadigan ingliz tilidan o'zining lug'at boyligi va urg'usi bilan farq qiladi.

Ispan tili Qo'shma Shtatlarda ikkinchi eng ko'p gapiriladigan tildir. Bu tilda asosan Lotin Amerikasi va Ispaniyadan kelgan muhojirlar yoki immigrantlarning avlodlari gaplashadi. Xuddi shunday, ispan tilida ravon so'zlashadigan ko'plab ispaniy bo'lmagan amerikaliklar bor. Ispan tili odatda ikkinchi til sifatida o'rgatiladi. Xususan , ispan tili Texas , Nyu-Meksiko , Arizona , Kaliforniya , Florida va Nyu-York kabi ispaniylar yashaydigan hududlarda o'qitiladi. 30 milliondan ortiq amerikaliklar, aholining qariyb 12 foizi ispan tilida so'zlashadi, bu Qo'shma Shtatlarni ispan tilida so'zlashuvchi aholi soni bo'yicha Meksika, Kolumbiya, Ispaniya va Argentinadan keyin beshinchi o'rinni egallaydi.

Xitoy, asosan kanton tili, Qo'shma Shtatlarda uchinchi eng ko'p gapiriladigan tildir. Bu Amerika Xitoy aholisi orasida deyarli butunlay gapiriladi. 2 milliondan ortiq amerikaliklar xitoy lahjalarida gaplashadi.

Boshqa Yevropa tillari ham keng tarqalgan. Frantsuz tili to'rtinchi eng katta til bo'lib, asosan frantsuz, gaiti yoki kanada frantsuzlarining kichik aholisi gapiradi. Sobiq frantsuz mustamlakasi tarkibiga kirgan Meyn va Luiziana shtatlarida u keng tarqalgan bo'lib, ingliz tilidan tashqari, shtatning de-fakto rasmiy tili sifatida hamon foydalaniladi.

Tagalog va Vetnam tillari Qo'shma Shtatlarda milliondan ortiq so'zlashuvchilarga ega, deyarli butunlay yangi immigrantlar orasida.

Ta'lim

Amerikalik talabalar

Qo'shma Shtatlardagi ta'lim, birinchi navbatda, shtatlar zimmasida. Maktab ta'limi maktabgacha ta'limdan keyin boshlanadi va uch bosqichga bo'linadi: boshlang'ich, o'rta va o'rta maktab, keyin siz oliy ta'limga o'tishingiz mumkin.[9] Ta'lim qonunlari va talablari shtatdan shtatga sezilarli darajada farq qiladi. Eng ko'p uchraydigan yosh - olti, oxirgi yosh - o'n olti. O'rta maktab, 7-12 yoki 8-12. U sinflarni qamrab oladi va ba'zan ikki bo'limga (kichik va katta) bo'linadi. Ko'pgina o'rta maktablarda IB darajasiga ega bo'lish mumkin, ammo bu qo'shimcha semestrni talab qilishi mumkin[10].

2009 yilgi PISA solishtirishda savodxonlik va fan boʻyicha AQSH talabalari OECD oʻrtachasiga yaqin,[11] lekin matematika boʻyicha oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha past edi. [12]

2009 yilda davlat maktablarida 49,4 million va xususiy maktablarda 4,7 million talaba bor edi. Xususiy maktablarning 68% diniy yo'naltirilgan.

2007-yilda ota-onalarning maktabning diniy va axloqiy qadriyatlari, muhiti yoki taʼlim darajasidan noroziligi tufayli 1,5 million uyda taʼlim olgan oʻquvchilar bor edi.

Qo'shma Shtatlardagi kollejlar davlat yoki xususiydir. Oliy maktab o‘quvchilarining qariyb 70% davlat maktablarida o‘qiydi, bu ko‘pincha xususiy maktablarga qaraganda arzonroqdir. To'rt yillik davlat universitetida o'quv yili o'rtacha 15 000 dollarni tashkil qiladi, lekin xususiy savdo kollejida bu narx ikki baravar oshishi mumkin. Ko'pgina kunduzgi talabalar stipendiya (qarz yoki stipendiya) oladi, bu xarajatlarning yarmini qoplaydi. Grantlar nafaqat akademik yutuqlar, balki badiiy yoki sport qobiliyatlari yoki ozchilik guruhiga a'zolik uchun ham mavjud. Shunga qaramay, ko'p ota-onalar o'z farzandlarini kollejga yillar davomida saqlab qolishadi. Turli xil taqqoslashlar bilan aytganda, dunyodagi eng yaxshi universitetlarning aksariyati amerikaliklardir. Ro'yxatda Garvard, Berkli va Stenford universitetlari yetakchilik qilmoqda.[13]

Manbalar

  1. Statistical Abstract of the United States
  2. 2003 Estimates of US Urban Population
  3. „Revisions to the Standards for the Classification of Federal Data on Race and Ethnicity“. OFFICE OF MANAGEMENT AND BUDGET (1997-yil 30-oktyabr).
  4. „Overview of Race and Hispanic Origin“ (en). United States Census Bureau (2008-yil 22-dekabr).
  5. „U.S. Population Projections: 2005–2050“. Pew Research Center (2008-yil 2-noyabr).
  6. Szucs, Loretto Dennis & Hargreaves Luebking, Sandra (Ed.): The Source - A Guidebook to American Genealogy , s. 361. Üçüncü baskı. Ancestry Yayıncılık, 2006. ISBN 1593312776 . Kitabın çevrimiçi versiyonu .. 
  7. Heikinheimo, Mikko: Romanit, s. 138–142. Mediapinta, 2015. ISBN 978-952-235-886-8.. 
  8. „America’s Changing Religious Landscape“. Pew Research Center (2015-yil 12-may).
  9. „Structure of U.S. Education“. U.S. Department of Education (2011-yil 26-noyabr).
  10. „United States of America - Education system“. Higher Education Systems Database (2011-yil 26-noyabr).
  11. „Reading Literacy Performance of 15-year-olds“ (en). PISA 2009 Results (2011-yil 26-noyabr).
  12. „Mathematics Literacy Performance of 15-year-olds“ (en). National Center for Education Statistics (2011-yil 26-noyabr).
  13. „Academic ranking of World universities 2011“ (en). ARWU (2012-yil 3-mart).

Havolalar