Ansoriy

Ansoriy (taxallusi; asl ismi Abu Ismoil Abdulloh ibn Muhammad Hiraviy) (1006–Hirot– 1088) – mu-tafakkir, faylasuf va shoir. Tasavvufning yirik namoyandasi. Nasabi ansorlarga taqaladi (taxallusi shundan olin-gan).21 yoshida ilm olish uchun Tus, Bi-stom, Nishopurga borgan. 1033-yilda piri Haraqoniy, 1049-yilda shayx Abu Sayd Abulxayr bilan tanishgan. Dunyoqarashi vujudiyun (panteizm)ga moyil. Hirotda shayxulislom va pir darajasiga koʻtarilgan. Arab va fors tilida ijod qilgan. Forsiy adabiyot tarixida nasrda saj’ga asos solgan va nasriy asarlarda birinchi boʻlib she’riy parchalar keltir-gan.She’riy merosi 3 devondan iborat (birortasi ham toʻliq saqlanmagan). Fal-safa va tasavvufga oid "Kashf ul-asror" ("Sirlar kashfi"), "Ilohiynoma", "Zod ul-orifiyn" ("Oriflar yoʻl ozigʻi"), "Kanz us-solikin" ("Yoʻlovchilar boyli-gi"), "Qalandarnoma", "Zamm ul-kalom va axlixi" ("Kalom va kalom ahlining tanqidi"), "Manozil us-soirin" ("Sayr etuvchilarning manzillari") kabi asarlar yozgan. A. Sullamiy (941–1024)ning "Tabaqot ustsufiya" ("Tasavvuf tabaqalari") asarini arabchadan for-siyga oʻgirgan. Adabiyotshunoslik, nazm va nayerga oid "Munojot va maqolot", 539"Ganjnoma", "Anis ul-muridin va shams ul-majolis" ("Muridlar doʻsti va maj-lislar quyoshi" yoki "Yusuf va Zulayho"), "Nasihatnoma", "Tuhfat ul-vuzaro" ("Vazirlarga tuhfa") va boshqa asarlar yaratgan. Asarlarining koʻpchiligi pand-nasihat tarzida. Ularda kishilarni ilm-ma’rifatga chaqirgan, hukmdorlarni adolatli, xalqqa tayanch boʻlishga da’vat etgan, insonparvarlik, goʻzal insoniy fazilatlar, xalqqa xizmat qilishni ulu-glagan. "Munojot va maqolot", "Mano-zil us-soirin" kabi asarlari, ayniqsa, mashhur boʻlgan. Navoiy A.ni "muqarrabi boriy" ("Tangrining yaqini") deb tilga oladi. Boysungʻur Mirzo Hirotda A. qabriga muhtasham maqbara bunyod et-gan (1425–27). Navoiy u yerda xonaqoh qurdirib, atrofini yana obod qilgan (qarang Abdulloh Ansoriy maqbarasi).Ad.: Karomatov H., Abdullo Ansoriy ijtimoiy qarashlarining ayrim xususi-yatlari |Adabiy meros], 1981, № 3.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil