Kaltaminor madaniyati: Versiyalar orasidagi farq
Tahrir izohi yoʻq |
|||
| Qator 1: | Qator 1: | ||
'''Kaltaminor madaniyati''' -[[Oʻzbekiston]]da [[neolit]] davriga oid |
'''Kaltaminor madaniyati''' -[[Oʻzbekiston]]da [[neolit]] davriga oid ilk topilgan [[arxeologik madaniyat]] (miloddan avvalgi 7—3-ming yillik). [[Kaltaminor koʻli]] yonidan topilgan. 1939—40 va 1945 yillar [[Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi]] tekshirgan. Kaltaminor madaniyati [[Amudaryo]]ning qadimiy Oqchadaryo [[delta]]si, [[Qizilqum]], Yuqori [[Oʻzboʻy|Oʻzboy]], [[Mohondaryo]], [[Orol dengizi|Orol]]ning shimoliy-sharqiy boʻylarida, [[Qozogʻiston]] va [[sharq]]iy Kaspiy, yaʼni [[Bolqon viloyati|Balxan]] va [[Mangʻishloq|Manqishloq]] hududlarigacha tarqalgan. Albatta, bu juda katta hududda yagona bir [[oila]]ga oid [[odam]]lar yashagan emas, bu yerlarda bir-biriga yaqin boʻlgan [[qabila]]lar yashagan deyish toʻgʻri boʻladi. Yaqinlik, asosan, tosh qurollarda yaxshi koʻrinadi. Tosh qurollarni, yasash texnikasi va uning tiplarida [[oʻxshashlik]] farqlar esa [[sopol]] idishlarda, yaʼni uning [[bezak]]larida — bezak buyumlarda, [[taqinchoqlar]]da koʻrinadi. Asosiy qurollarining oʻxshashligi va farqlarini saqlab qolgan qurollar — shu [[voha]]larda birbiriga oʻxshash, bir xil turmush tarziga ega boʻlgan [[urugʻ]]lar boʻlganligini koʻrsatadi. Bular Oqchadaryo, quyi [[Zarafshon vodiysi|Zarafshon]], Lavlakon, yuqori Oʻzboy, [[Ustyurt]] guruhlaridan iborat. Shu hududlarda yashagan neolit odamlari 7—3-ming yillikda yashab [[ovchilik xoʻjaligi|ovchilik]], [[temirchilik]] va [[baliqchilik]] bilan tirikchilik oʻtkazishgan. Ovchilik, terimchilik va baliqchilik bilan bogʻliq qurollarni ishlash texnikasi neolit davrida eng choʻqqiga chiqqan davr hisoblanadi. bogʻliqlar, kesuvchi, teshuvchi qurollar, [[oʻq-yoy]]lar, [[kamon]] oʻqlari va shunga oʻxshash qurollarni yasash eng takomillashgan davr hisoblanadi. [[Mikrolitlar|Mikrolit]] qurollarining paydo boʻlishi, [[suyak]]dan va [[yogʻoch]]dan yana ham takomillashgan qurollar yasash imkoniyatini bergan. Arxeologlar, asosan, shu mikrolitlar va oʻqyoyni yasalishiga asoslanib neolit davrini davrlarga ajratganlar. Kaltaminor madaniyatini ham 3 davrga boʻlib oʻrganilgan. Kaltaminor madaniyatining ilk davri 7—5 ming yillikka toʻgʻri keladi. Bu davrga xos yodgorliklar Zarafshonning quyi oqimida, Qizilqumning Lavlakon va Karakata, jan.-sharqiy Ustyurtda topilgan va oʻrganilgan. Kaltaminor madaniyatining oʻrta davri 6—5-ming yillikka toʻgʻri keladi. Bu davrga oid manzilgohlar butun Qizilqum va unga yaqin boʻlgan hududlardan topilgan. Kaltaminor madaniyatining oxirgi davri 4—3 ming yillikka toʻgʻri keladi. Bu davrga oid yodgorliklarga Qozogʻiston hududlaridagi [[manzilgoh|manzilgox]]lar kiradi. |
||
Kaltaminor madaniyati ni tavsiflab berish, uni davrlarga ajratish ham, asosan, sopol idishlarni ishlash texnikasi, unga bezak berishga asoslangan. Butun Kaltaminor madaniyatiga oid sopol idishlar qoʻlda ishlangan boʻlib, bezaklar, sopol idishlar hali loyligida yogʻoch bilan chizib, daryo va dengiz [[toʻlqinlar|toʻlqin]]iga, [[archa]] [[igna]]lariga oʻxshash bezak berilgan, keyin olovda pishirilgan. Idishlarning shakli [[kosa]]simon yoki qozonsimon boʻlib, ilk davriga oid idishlar tagi yassi boʻlmasdan, qumga botirib qoʻyishga moʻljallangan konus shaklida boʻlgan. Sopol idishni [[ixtiro]] qilinishi Kaltaminor madaniyatiga mansub [[aholi]]ning [[ovqat]] pishirishini osonlashtirdi. Endi [[qozon (buyum)|qozon]]ning tagiga olov yoqib pishirish imkoniyati tugʻildi. Odamlar [[chayla]]larda yashab, [[oʻchoq]]lar qurib oʻchoqlarda, sopol qozonlarda ovqat pishirib, idishlarga quyib ovqatlanadigan boʻlishdi. Bu juda katta ixtiro boʻlib, kishilik tarixida faqat neolit davridan boshlab shunday yashash imkoniyatiga ega boʻldilar. Neolit davrida bulardan tashqari [[tikuvchilik]], [[kema]]<nowiki />sozlik ham yuksaldi. Kaltaminor madaniyatiga mansub axrli tabiat yaratgan narsani shundayligicha qabul qilganlar. Kaltaminor madaniyati iqtisodiyotiga oʻta olmaganlar, yaʼni [[chorvachilik]] yoki [[dehqonchilik]] bilan shugʻullana olmaganlar. |
Kaltaminor madaniyati ni tavsiflab berish, uni davrlarga ajratish ham, asosan, sopol idishlarni ishlash texnikasi, unga bezak berishga asoslangan. Butun Kaltaminor madaniyatiga oid sopol idishlar qoʻlda ishlangan boʻlib, bezaklar, sopol idishlar hali loyligida yogʻoch bilan chizib, daryo va dengiz [[toʻlqinlar|toʻlqin]]iga, [[archa]] [[igna]]lariga oʻxshash bezak berilgan, keyin olovda pishirilgan. Idishlarning shakli [[kosa]]simon yoki qozonsimon boʻlib, ilk davriga oid idishlar tagi yassi boʻlmasdan, qumga botirib qoʻyishga moʻljallangan konus shaklida boʻlgan. Sopol idishni [[ixtiro]] qilinishi Kaltaminor madaniyatiga mansub [[aholi]]ning [[ovqat]] pishirishini osonlashtirdi. Endi [[qozon (buyum)|qozon]]ning tagiga olov yoqib pishirish imkoniyati tugʻildi. Odamlar [[chayla]]larda yashab, [[oʻchoq]]lar qurib oʻchoqlarda, sopol qozonlarda ovqat pishirib, idishlarga quyib ovqatlanadigan boʻlishdi. Bu juda katta ixtiro boʻlib, kishilik tarixida faqat neolit davridan boshlab shunday yashash imkoniyatiga ega boʻldilar. Neolit davrida bulardan tashqari [[tikuvchilik]], [[kema]]<nowiki />sozlik ham yuksaldi. Kaltaminor madaniyatiga mansub axrli tabiat yaratgan narsani shundayligicha qabul qilganlar. Kaltaminor madaniyati iqtisodiyotiga oʻta olmaganlar, yaʼni [[chorvachilik]] yoki [[dehqonchilik]] bilan shugʻullana olmaganlar. |
||
23-Fevral 2021, 16:20 dagi koʻrinishi
Kaltaminor madaniyati -Oʻzbekistonda neolit davriga oid ilk topilgan arxeologik madaniyat (miloddan avvalgi 7—3-ming yillik). Kaltaminor koʻli yonidan topilgan. 1939—40 va 1945 yillar Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi tekshirgan. Kaltaminor madaniyati Amudaryoning qadimiy Oqchadaryo deltasi, Qizilqum, Yuqori Oʻzboy, Mohondaryo, Orolning shimoliy-sharqiy boʻylarida, Qozogʻiston va sharqiy Kaspiy, yaʼni Balxan va Manqishloq hududlarigacha tarqalgan. Albatta, bu juda katta hududda yagona bir oilaga oid odamlar yashagan emas, bu yerlarda bir-biriga yaqin boʻlgan qabilalar yashagan deyish toʻgʻri boʻladi. Yaqinlik, asosan, tosh qurollarda yaxshi koʻrinadi. Tosh qurollarni, yasash texnikasi va uning tiplarida oʻxshashlik farqlar esa sopol idishlarda, yaʼni uning bezaklarida — bezak buyumlarda, taqinchoqlarda koʻrinadi. Asosiy qurollarining oʻxshashligi va farqlarini saqlab qolgan qurollar — shu vohalarda birbiriga oʻxshash, bir xil turmush tarziga ega boʻlgan urugʻlar boʻlganligini koʻrsatadi. Bular Oqchadaryo, quyi Zarafshon, Lavlakon, yuqori Oʻzboy, Ustyurt guruhlaridan iborat. Shu hududlarda yashagan neolit odamlari 7—3-ming yillikda yashab ovchilik, temirchilik va baliqchilik bilan tirikchilik oʻtkazishgan. Ovchilik, terimchilik va baliqchilik bilan bogʻliq qurollarni ishlash texnikasi neolit davrida eng choʻqqiga chiqqan davr hisoblanadi. bogʻliqlar, kesuvchi, teshuvchi qurollar, oʻq-yoylar, kamon oʻqlari va shunga oʻxshash qurollarni yasash eng takomillashgan davr hisoblanadi. Mikrolit qurollarining paydo boʻlishi, suyakdan va yogʻochdan yana ham takomillashgan qurollar yasash imkoniyatini bergan. Arxeologlar, asosan, shu mikrolitlar va oʻqyoyni yasalishiga asoslanib neolit davrini davrlarga ajratganlar. Kaltaminor madaniyatini ham 3 davrga boʻlib oʻrganilgan. Kaltaminor madaniyatining ilk davri 7—5 ming yillikka toʻgʻri keladi. Bu davrga xos yodgorliklar Zarafshonning quyi oqimida, Qizilqumning Lavlakon va Karakata, jan.-sharqiy Ustyurtda topilgan va oʻrganilgan. Kaltaminor madaniyatining oʻrta davri 6—5-ming yillikka toʻgʻri keladi. Bu davrga oid manzilgohlar butun Qizilqum va unga yaqin boʻlgan hududlardan topilgan. Kaltaminor madaniyatining oxirgi davri 4—3 ming yillikka toʻgʻri keladi. Bu davrga oid yodgorliklarga Qozogʻiston hududlaridagi manzilgoxlar kiradi.
Kaltaminor madaniyati ni tavsiflab berish, uni davrlarga ajratish ham, asosan, sopol idishlarni ishlash texnikasi, unga bezak berishga asoslangan. Butun Kaltaminor madaniyatiga oid sopol idishlar qoʻlda ishlangan boʻlib, bezaklar, sopol idishlar hali loyligida yogʻoch bilan chizib, daryo va dengiz toʻlqiniga, archa ignalariga oʻxshash bezak berilgan, keyin olovda pishirilgan. Idishlarning shakli kosasimon yoki qozonsimon boʻlib, ilk davriga oid idishlar tagi yassi boʻlmasdan, qumga botirib qoʻyishga moʻljallangan konus shaklida boʻlgan. Sopol idishni ixtiro qilinishi Kaltaminor madaniyatiga mansub aholining ovqat pishirishini osonlashtirdi. Endi qozonning tagiga olov yoqib pishirish imkoniyati tugʻildi. Odamlar chaylalarda yashab, oʻchoqlar qurib oʻchoqlarda, sopol qozonlarda ovqat pishirib, idishlarga quyib ovqatlanadigan boʻlishdi. Bu juda katta ixtiro boʻlib, kishilik tarixida faqat neolit davridan boshlab shunday yashash imkoniyatiga ega boʻldilar. Neolit davrida bulardan tashqari tikuvchilik, kemasozlik ham yuksaldi. Kaltaminor madaniyatiga mansub axrli tabiat yaratgan narsani shundayligicha qabul qilganlar. Kaltaminor madaniyati iqtisodiyotiga oʻta olmaganlar, yaʼni chorvachilik yoki dehqonchilik bilan shugʻullana olmaganlar.
Adabiyot
- Gulyamov Ya. G., Islamov U., Askarov A., Pervobitnaya kultura i vozniknoveniye oroshayemogo zemledeliya v nizovyax Zarafshana, T., 1966; Vinogradov A. V., Drevniye oxotniki i ribolovi Sredneaziatskogo mejdurechya, M., 1981; Tolstov S. P., Drevniy Xorezm, M., 1948.
Oʻtkir Islomov.[1]
Manbalar
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |