Qoshgʻariy: Versiyalar orasidagi farq
Tahrir izohi yoʻq |
Vilho-Veli (munozara | hissa) File |
||
| Qator 14: | Qator 14: | ||
| Magnum opus = „[[Devonu lugʻotit turk]]“ |
| Magnum opus = „[[Devonu lugʻotit turk]]“ |
||
}} |
}} |
||
[[File:Maḥmūd_al-Kāšġarī,_Wax.jpg|thumb]] |
|||
'''Mahmud ibn al-Husayn ibn Muhammad al-Koshgʻariy''' ('''Mahmud al-Koshgʻariy''', '''Mahmud Koshgʻariy''', '''Koshgʻariy''', yaʼni [[Koshgʻar (shahar)|koshgʻarlik]] Mahmud; 1028- yoki 1029-yil [[Issiqkoʻl]] janubi-sharqidagi [[Barsxon]] shahrida tugʻilgan — 1101- yoki 1126-yilda Koshgʻar yaqinida – [[Oʻpal]]da vafot etgani taxmin qilinadi) — tilshunos olim, filolog. [[Turkiy xalqlar]]ning [[arab tili]]dagi ilk [[ensiklopediya]]si — „[[Devonu lugʻotit turk]]“ (1072-74) muallifi, [[turkshunoslik]] ilmining asoschisi. „Devonu lugʻotit turk“da turkiy xalqlarning tillari, ogʻzaki ijodi, tarixi, yashash joylari va turmushi aks etgan boʻlib, asar turkiy xalqlar tarixi boʻyicha muhim manba hisoblanadi.<ref name="EOI">{{cite encyclopedia | ref = | last = | first = | editor = E. Van Donzel |editor2= B. Lewis |editor3= Ch. Pellat | encyclopedia = [[The Encyclopedia of Islam]] | title = Al-Kâshgharî | volume = IV | year = 1997 | publisher = [[E. J. Brill]] | location = [[Leiden]]—[[New York (shahar)|New York]] | language= inglizcha}}</ref> |
'''Mahmud ibn al-Husayn ibn Muhammad al-Koshgʻariy''' ('''Mahmud al-Koshgʻariy''', '''Mahmud Koshgʻariy''', '''Koshgʻariy''', yaʼni [[Koshgʻar (shahar)|koshgʻarlik]] Mahmud; 1028- yoki 1029-yil [[Issiqkoʻl]] janubi-sharqidagi [[Barsxon]] shahrida tugʻilgan — 1101- yoki 1126-yilda Koshgʻar yaqinida – [[Oʻpal]]da vafot etgani taxmin qilinadi) — tilshunos olim, filolog. [[Turkiy xalqlar]]ning [[arab tili]]dagi ilk [[ensiklopediya]]si — „[[Devonu lugʻotit turk]]“ (1072-74) muallifi, [[turkshunoslik]] ilmining asoschisi. „Devonu lugʻotit turk“da turkiy xalqlarning tillari, ogʻzaki ijodi, tarixi, yashash joylari va turmushi aks etgan boʻlib, asar turkiy xalqlar tarixi boʻyicha muhim manba hisoblanadi.<ref name="EOI">{{cite encyclopedia | ref = | last = | first = | editor = E. Van Donzel |editor2= B. Lewis |editor3= Ch. Pellat | encyclopedia = [[The Encyclopedia of Islam]] | title = Al-Kâshgharî | volume = IV | year = 1997 | publisher = [[E. J. Brill]] | location = [[Leiden]]—[[New York (shahar)|New York]] | language= inglizcha}}</ref> |
||
14-Noyabr 2020, 23:02 dagi koʻrinishi
| Mahmud ibn al-Husayn ibn Muhammad al-Koshgʻariy | |
|---|---|
 | |
| Asl ismi | arabcha: محمود بن الحسين بن محمد الكاشغري |
| Tavalludi |
1028 yoki 1029 |
| Vafoti |
1101 yoki 1126 Koshgʻar yaqinidagi Oʻpal |
| Taxallusi | Koshgʻariy |
| Kasbi | Turkshunoslik |
| Ijod qilgan tillari | Turkiy tillar |
| Shoh asari | „Devonu lugʻotit turk“ |
Mahmud ibn al-Husayn ibn Muhammad al-Koshgʻariy (Mahmud al-Koshgʻariy, Mahmud Koshgʻariy, Koshgʻariy, yaʼni koshgʻarlik Mahmud; 1028- yoki 1029-yil Issiqkoʻl janubi-sharqidagi Barsxon shahrida tugʻilgan — 1101- yoki 1126-yilda Koshgʻar yaqinida – Oʻpalda vafot etgani taxmin qilinadi) — tilshunos olim, filolog. Turkiy xalqlarning arab tilidagi ilk ensiklopediyasi — „Devonu lugʻotit turk“ (1072-74) muallifi, turkshunoslik ilmining asoschisi. „Devonu lugʻotit turk“da turkiy xalqlarning tillari, ogʻzaki ijodi, tarixi, yashash joylari va turmushi aks etgan boʻlib, asar turkiy xalqlar tarixi boʻyicha muhim manba hisoblanadi.[1]
Koshgʻariy hayoti haqida yagona manba uning oʻz qalamiga mansub asarlaridir. Bizga maʼlum maʼlumotlarga koʻra, u Qoraxoniylar davlatida, qoraxoniylar sulolasiga aloqador zodagon oilada tugʻilgan.[1] Qoraxoniylar davlatidagi ichki nizolar tufayli vatanini tark etib, 15 yil davomida atrofdagi qardosh xalqlar orasida yurishga majbur boʻlgan, pirovardida Bagʻdodga yetib borgan. Koshgʻariy Bagʻdodda olimlar oʻrtasida turkiy xalqlar va ularning tillariga katta qiziqish borligini kuzatgan, shu sabab bu mavzuda ikki asar yozishga qaror qilgan. „Devoni lugʻatit turk“ ustida 1072-yilda ishlay boshlagan.[1] (ayrim nabbalarda, jumladan, Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasida shu yili asarni yakunlagan, deb xato koʻrsatilgan.[2]) Asarning oʻzida keltirilgan maʼlumotga koʻra, 1075-94-yillarda asarning toʻrt nashrini tayyorlagan. Asarning ilk nusxasi yoʻqolgan. 1266-yilda koʻchirilgan qoʻlyozma nusxasi esa saqlanib qolgan. Asarda Koshgʻariy shunday deb yozadi:
„Men bu kitobni maxsus alifbe tartibida hikmatli soʻzlar, sajʼlar, maqollar, qoʻshiqlar, rajaz va vasl deb atalgan adabiy parchalar bilan bezadim. ... Men isteʼmoldagi soʻzlarnigina berdim, isteʼmoldan chiqqanlarini tashladim. ... Soʻngra men har bir qabilaga mansub soʻzlarning yasalish xususiyatlarini va qanday qoʻllanishini qisqacha izoqlab koʻrsatish uchun alohida yoʻl tutdim. Bu misol tariqasida turklarning tilida qoʻllanilib kelgan sheʼrlaridan, shodlik va motam kunlarida qoʻllanadigan hikmatli soʻzlaridan, maqollaridan keltirdim.“[2]
Koshgʻariyning ikkinchi asari — „Devonu lugʻotit turk“dan avvalroq yaratilgan, „Javoqirun-nahvi fi lugʻotit turk“ („Turkiy tillar sintaksisi qoidalari“) asari saqlanib qolmagan. Asar haqida bizga faqat Koshgʻariyning oʻzi yozgan manbalardan maʼlum. Koshgʻariy 1105-yoki 1126-yilda vatanida vafot etgan, Oʻpal deb nomlangan hududning Aziq qishlogʻida dafn etilgan.[2]
Manbalar
- ↑ 1,0 1,1 1,2 E. Van Donzel, ed (1997). "Al-Kâshgharî" (inglizcha). The Encyclopedia of Islam. IV. Leiden—New York: E. J. Brill.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 "Koshgʻariy". Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. Toshkent: Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti. 2006.