Ulugʻbek rasadxonasi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: U.r. → {{subst:FULLPAGENAME}} (5), y.da → yilda, va b. → va boshqa (3) using AWB
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1: Qator 1:
[[file:Observatie Ulugbek Museum.JPG|thumb|]]
[[file:Observatie Ulugbek Museum.JPG|thumb|]]
'''Ulugʻbek rasadxonasi''' - [[Samarqand]]dagi [[XV asr|15-a.]] [[meʼmorlik|meʼmorligi]]ning nodir namunalaridan biri, qoʻxna astronomik kuzatuv muassasasi. [[Mirzo Ulugʻbek|Ulugʻbek]] [[farmoyish]]i bilan [[1428]] — [[1429|29]] yilda Koʻxak ([[Choʻponota maqbarasi|Choʻponota]]) tepaligida ulkan [[silindr]] shaklida bunyod etilgan; ayrim [[qoʻlyozma]]lar ("[[Boburnoma]]")ga koʻra, [[balandlik|bal.]] 30,4 m dan iborat 3 qavatli qilib [[qurilish|qurilgan]]. Unda oʻndan ortiq turli astronomik qurilma va [[asbob]]lar bulgan. Ulardan eng asosiysi radiusi 40,2 m li qoʻshaloq [[yoy]]dan iborat [[kvadrant]] (yoki [[sekstant]]ga yaqin) qurilma hisoblanadi. Kvadrantning [[janub|jan.]] qismi yer ostida, qolgan qismi [[shimol|shim.]] tomonda yer sathidan 30 m cha balandda joylashgan. Asbob [[aylana]]sida bir gradus yoy 701,85 mm va bir minut yoy 11,53 mm ga toʻgʻri keladi. [[Rasadxona]] [[oʻrta asr]]larda asbob uskunasi jihatdan ham beqiyos boʻlgan. Asbob astronomiyaning asosiy doimiyliklari — ekvator va ekliptika orasidagi burchakni oʻlchash, yillik [[pretsessiya]] doimiysini, [[tropik yil]] davomiyligini va boshqa fundamental astronomik doimiyliklarni aniqlashga imkon bergan. Rasadxonada kichik [[oʻlcham]]li asboblar: [[armillyar sfera]], 2, 4 va 7 [[halqa]]dan iborat oʻlchov asboblari, triangula, [[quyosh soati|quyosh]] hamda yulduz [[soat (asbob)|soat]]lari, [[astrolyabiya|asturlob]] va boshqa boʻlgan. Bu ilmiy uskunalar yordamida [[Quyosh]], [[Oy (tabiiy yoʻldosh)|Oy]], [[sayyora]]lar va alohida [[yulduz]]lar kuzatilgan. Mirzo Ulugʻbekning eng yirik astronomik [[asar]]i "[[Ziji Koʻragoniy]]" rasadxonada yaratilgan. Uning qurilishi va keyingi ilmiy [[faoliyat]]i Ulugʻbek [[taklif]]i bilan yigʻilgan qator mashhur [[olim]]lar Gʻiyesiddin [[Koshiy]], [[Qozizoda Rumiy]], [[Ali Qushchi|Ali Kushchi]] va boshqa [[nom]]i bilan bogʻliq.
'''Ulugʻbek rasadxonasi''' - [[Samarqand]]dagi [[XV asr|15-a.]] [[meʼmorlik|meʼmorchiligi]]ning nodir namunalaridan biri, qoʻxna astronomik kuzatuv muassasasi. [[Mirzo Ulugʻbek|Ulugʻbek]] [[farmoyish]]i bilan [[1428]] — [[1429|29]] yilda Koʻxak ([[Choʻponota maqbarasi|Choʻponota]]) tepaligida ulkan [[silindr]] shaklida bunyod etilgan; ayrim [[qoʻlyozma]]lar ("[[Boburnoma]]")ga koʻra, [[balandlik|bal.]] 30,4 m dan iborat 3 qavatli qilib [[qurilish|qurilgan]]. Unda oʻndan ortiq turli astronomik qurilma va [[asbob]]lar bo'lgan. Ulardan eng asosiysi radiusi 40,2 m li qoʻshaloq [[yoy]]dan iborat [[kvadrant]] (yoki [[sekstant]]ga yaqin) qurilma hisoblanadi. Kvadrantning [[janub|jan.]] qismi yer ostida, qolgan qismi [[shimol|shim.]] tomonda yer sathidan 30 m cha balandda joylashgan. Asbob [[aylana]]sida bir gradus yoy 701,85 mm va bir minut yoy 11,53 mm ga toʻgʻri keladi. [[Rasadxona]] [[oʻrta asr]]larda asbob uskunasi jihatdan ham beqiyos boʻlgan. Asbob astronomiyaning asosiy doimiyliklari — ekvator va ekliptika orasidagi burchakni oʻlchash, yillik [[pretsessiya]] doimiysini, [[tropik yil]] davomiyligini va boshqa fundamental astronomik doimiyliklarni aniqlashga imkon bergan. Rasadxonada kichik [[oʻlcham]]li asboblar: [[armillyar sfera]], 2, 4 va 7 [[halqa]]dan iborat oʻlchov asboblari, triangula, [[quyosh soati|quyosh]] hamda yulduz [[soat (asbob)|soat]]lari, [[astrolyabiya|asturlob]] va boshqa boʻlgan. Bu ilmiy uskunalar yordamida [[Quyosh]], [[Oy (tabiiy yoʻldosh)|Oy]], [[sayyora]]lar va alohida [[yulduz]]lar kuzatilgan. Mirzo Ulugʻbekning eng yirik astronomik [[asar]]i "[[Ziji Koʻragoniy]]" rasadxonada yaratilgan. Uning qurilishi va keyingi ilmiy [[faoliyat]]i Ulugʻbek [[taklif]]i bilan yigʻilgan qator mashhur [[olim]]lar Gʻiyesiddin [[Koshiy]], [[Qozizoda Rumiy]], [[Ali Qushchi|Ali Kushchi]] va boshqa [[nom]]i bilan bogʻliq.


Ulugʻbek rasadxonasining arxeologik [[qoldiq]]lari 1908 y. [[Vasiliy Vyatkin|V.L. Vyatkin]] rahbarligida olib borilgan [[arxeologik qazish|qazilma ishlari]] natijasida topilgan. Xususan, bu yerda diametri 48 m keladigan, qalinligi bir [[gʻisht]] boʻlgan [[aylanma]] [[devor]] borligi va uning markazida qoʻshaloq yoydan iborat ulkan bosh qurilmaning qoldiq qismlari aniqlangan. Uning katta [[zal]]lari, turli kattakichik xonalari boʻlgan. [[Bobir]]ning yozishicha, Ulugʻbek rasadxonasining [[sirt]]i [[koshin]] va sirli parchinlar bilan bezatilgan. Rasadxona ichiga oʻrnatilgan juda katta asbob yordamida Quyosh, Oy, sayyora va yulduzlar katta aniqlik bilan oʻrganilgan. Rasadxonada [[kutubxona]] ham boʻlgan. Ichki devorda [[osmon]] [[tasvir]]i, [[yulduz xaritalari|yulduzlar xaritasi]], [[togʻlar|togʻ]], [[dengiz]], [[mamlakat]]lar belgilangan [[Yer]] shari tasviri ishlangan. Keyinchalik u qarovsiz qolib, [[XVI asr|16-a.]]da vayron qilingan. Hozir Ulugʻbek rasadxonasidagi katta asbob — kvadratning yer ostida saqlangan qismi balandligi bilan 11 m keladi. 1964 y. Ulugʻbek rasadxonasi yonida Ulugʻbek muzeyi ochilgan. Ulugʻbek rasadxonasining asl koʻrinishi, ichki tuzilishi, bosh qurilmasi haqida Oʻzbekiston va chet el olimlari tomonidan [[ilmiy tadqiqot|tadqiqot]] ishlari olib borilmoqsa.
Ulugʻbek rasadxonasining arxeologik [[qoldiq]]lari 1908 y. [[Vasiliy Vyatkin|V.L. Vyatkin]] rahbarligida olib borilgan [[arxeologik qazish|qazilma ishlari]] natijasida topilgan. Xususan, bu yerda diametri 48 m keladigan, qalinligi bir [[gʻisht]] boʻlgan [[aylanma]] [[devor]] borligi va uning markazida qoʻshaloq yoydan iborat ulkan bosh qurilmaning qoldiq qismlari aniqlangan. Uning katta [[zal]]lari, turli kattakichik xonalari boʻlgan. [[Bobir]]ning yozishicha, Ulugʻbek rasadxonasining [[sirt]]i [[koshin]] va sirli parchinlar bilan bezatilgan. Rasadxona ichiga oʻrnatilgan juda katta asbob yordamida Quyosh, Oy, sayyora va yulduzlar katta aniqlik bilan oʻrganilgan. Rasadxonada [[kutubxona]] ham boʻlgan. Ichki devorda [[osmon]] [[tasvir]]i, [[yulduz xaritalari|yulduzlar xaritasi]], [[togʻlar|togʻ]], [[dengiz]], [[mamlakat]]lar belgilangan [[Yer]] shari tasviri ishlangan. Keyinchalik u qarovsiz qolib, [[XVI asr|16-a.]]da vayron qilingan. Hozir Ulugʻbek rasadxonasidagi katta asbob — kvadratning yer ostida saqlangan qismi balandligi bilan 11 m keladi. 1964 y. Ulugʻbek rasadxonasi yonida Ulugʻbek muzeyi ochilgan. Ulugʻbek rasadxonasining asl koʻrinishi, ichki tuzilishi, bosh qurilmasi haqida Oʻzbekiston va chet el olimlari tomonidan [[ilmiy tadqiqot|tadqiqot]] ishlari olib borilmoqda.


<gallery>
<gallery>

13-Dekabr 2016, 17:01 dagi koʻrinishi

Ulugʻbek rasadxonasi - Samarqanddagi 15-a. meʼmorchiligining nodir namunalaridan biri, qoʻxna astronomik kuzatuv muassasasi. Ulugʻbek farmoyishi bilan 142829 yilda Koʻxak (Choʻponota) tepaligida ulkan silindr shaklida bunyod etilgan; ayrim qoʻlyozmalar ("Boburnoma")ga koʻra, bal. 30,4 m dan iborat 3 qavatli qilib qurilgan. Unda oʻndan ortiq turli astronomik qurilma va asboblar bo'lgan. Ulardan eng asosiysi radiusi 40,2 m li qoʻshaloq yoydan iborat kvadrant (yoki sekstantga yaqin) qurilma hisoblanadi. Kvadrantning jan. qismi yer ostida, qolgan qismi shim. tomonda yer sathidan 30 m cha balandda joylashgan. Asbob aylanasida bir gradus yoy 701,85 mm va bir minut yoy 11,53 mm ga toʻgʻri keladi. Rasadxona oʻrta asrlarda asbob uskunasi jihatdan ham beqiyos boʻlgan. Asbob astronomiyaning asosiy doimiyliklari — ekvator va ekliptika orasidagi burchakni oʻlchash, yillik pretsessiya doimiysini, tropik yil davomiyligini va boshqa fundamental astronomik doimiyliklarni aniqlashga imkon bergan. Rasadxonada kichik oʻlchamli asboblar: armillyar sfera, 2, 4 va 7 halqadan iborat oʻlchov asboblari, triangula, quyosh hamda yulduz soatlari, asturlob va boshqa boʻlgan. Bu ilmiy uskunalar yordamida Quyosh, Oy, sayyoralar va alohida yulduzlar kuzatilgan. Mirzo Ulugʻbekning eng yirik astronomik asari "Ziji Koʻragoniy" rasadxonada yaratilgan. Uning qurilishi va keyingi ilmiy faoliyati Ulugʻbek taklifi bilan yigʻilgan qator mashhur olimlar Gʻiyesiddin Koshiy, Qozizoda Rumiy, Ali Kushchi va boshqa nomi bilan bogʻliq.

Ulugʻbek rasadxonasining arxeologik qoldiqlari 1908 y. V.L. Vyatkin rahbarligida olib borilgan qazilma ishlari natijasida topilgan. Xususan, bu yerda diametri 48 m keladigan, qalinligi bir gʻisht boʻlgan aylanma devor borligi va uning markazida qoʻshaloq yoydan iborat ulkan bosh qurilmaning qoldiq qismlari aniqlangan. Uning katta zallari, turli kattakichik xonalari boʻlgan. Bobirning yozishicha, Ulugʻbek rasadxonasining sirti koshin va sirli parchinlar bilan bezatilgan. Rasadxona ichiga oʻrnatilgan juda katta asbob yordamida Quyosh, Oy, sayyora va yulduzlar katta aniqlik bilan oʻrganilgan. Rasadxonada kutubxona ham boʻlgan. Ichki devorda osmon tasviri, yulduzlar xaritasi, togʻ, dengiz, mamlakatlar belgilangan Yer shari tasviri ishlangan. Keyinchalik u qarovsiz qolib, 16-a.da vayron qilingan. Hozir Ulugʻbek rasadxonasidagi katta asbob — kvadratning yer ostida saqlangan qismi balandligi bilan 11 m keladi. 1964 y. Ulugʻbek rasadxonasi yonida Ulugʻbek muzeyi ochilgan. Ulugʻbek rasadxonasining asl koʻrinishi, ichki tuzilishi, bosh qurilmasi haqida Oʻzbekiston va chet el olimlari tomonidan tadqiqot ishlari olib borilmoqda.