Turkmanlar

Turkmanlar
[[Fayl: A Turkman qizi turkmanlarning milliy kiyimida.|300px]]
Umumiy aholi soni
7 million (est.)
Katta aholiga ega mintaqalar
Turkmaniston 4,248,000 Turkiya 895,000 Eron 1,100,000 Afgʻoniston 895,000 Pokiston 60,000 (2001) Rossiya 36,885 Ukraina 3,709
Tillar
Turkmancha
Dinlar
Sunnat Islom.
Qarindosh etnik guruhlar
Turkiy xalqlar

Turkmanlar — xalq, TurkmanisGʻyaoyaning asosiy aholisi (2537 ming kishi, 1990-yillar oʻrtalari). Shuningdek, Oʻzbekiston, Shim. Kavkaz, Astraxon viloyati va RFning bir nechta shaharlarida, Afgʻoniston, Eron va Turkiyada yashaydi. Umumiy soni 4,6 mln. kishi. Turkman Gʻpilila soʻzlashadi. Dindorlari — sunniy musulmonlar.

T.ning etnogenezida mahalliy daxmassagetlar, shuningdek, sarmatlar, alanlar qabilalari, qisman qad. Margʻiyona, Parfiya va Xorazm davlatlari aholisi qatnashgan. 1ming yillik oʻrtalarida Kaspiy boʻyi choʻllarida turkiy qabilalar, 9-a.da oʻgʻuzlar paydo boʻlgan. Ular T.ning etnogenezida muhim rol oʻynagan. Oʻgʻuzlarning asosiy guruhi 11-a.da shim.sharqdan kelib, mahalliy aholi bilan aralashib ketgan. 15-a.da turkman elati shakllangan. 20-a.gacha T.da qabilaurugʻlarga ajralish saqlangan. Ulardan eng yiriklari: takalar, yovmutlar, ersari, solurlar, sariklar, gyoklan va choudorlar boʻlgan.

Turkmanlar (turkm. Türkmenler) — Turkiy millat. Turkman tilida gapirishadi. Asosiy xalqi Islom diniga eʼtiqod qiladi. Turkmanlarning bir qismi Eron, Afgʻoniston va Rossiyada istiqomat qilishadi. Boshqa turkiy xalqlar qardosh xalqlar hisoblanishadi. Eng yaqinlari turklar va ozarbayjonlar. Asosiy mashgʻuloti koʻchmanchi chorvachilikdir. Turkmanlar dunyoga oʻzlarining otlari bilan juda mashhurdirlar, ayniqsa axaltekin otlari.

Tarix

Turkman kishisi milliy turkman kiyimida 1905—1915.

• Eramizdan oldinga 2000-yillarda hozirga Turkmaniston hududida Margʻiyona davlati tashkil topgan.
• VI—IV asrlarda bu hudud Ahamoniylar keyin esa, Iskandar Zulqarnayn qoʻli ostida boʻlgan.
• Eramizdan oldingi III-asrda Parfiya qirolligi tarkibida (poytaxti — Nisa), keyinchalik Sosoniylar imperiyasi tarkibida. 
• V-VIII asrlarda eftaliylarga qaram boʻlgan, keyin Turk xoqonligi tarkibiga kirgan, keyin esa arablar tomonidan bosib olingan. 776—783-yillarda xalq Muqanna boshchiligida arablarga qarshi qoʻzgʻalon loʻtargan (Muqanna qoʻzgʻaloni).
• IX-Xasrlarda Toxiriylar va Somoniylar tarkibiga kirgan.
• XIda Turkmaniston hududini oʻgʻuzlar ishgʻol qilishadi va mahalliy eroniy xalqlar bilan aralshgan holda turkman etnosini vijudga keltirishadi.XI asrda birinchi turkman davlati tashkil topadi va bu davlatni nomi Saljuqiylar imperiyasi deb atalgan poytaxti Marv shahri boʻlgan.
• XII asr boshlarida moʻgʻullar tomonidan bosib olinadi va Ilxonlar davlati tarkibiga kiradi. Keyin esa Temuriylar davlati tarkibiga kiradi.
• XVI-XVII asrlarda Xiva va Buxoro xonliklari tarkibida boʻlgan.
• 1869—1885 yillarda Rossiya tomonidan bosib olinadi (Kaspiyorti viloyati).
• 1917-yilning noyabr-dekabr oylarida sovet tuzumi oʻrnatilgan.1921-yilning 7-avgustida Turkmaniston hududi Turkiston ASSR tarkibiga kiritiladi.1924-yilning 27-oktabrida milliy chegaralanish tufayli Turkmaniston SSRga aylantiriladi.
• 1991-yilda Turkmaniston erkinlika erishadi.

Tili

Turkmancha Oltoy tillar oilasining Turkiy tillar boʻlimi Oʻgʻuz guruxiga mansubdir. Turkmanchaning Arab alifbosidagi, Lotin alifbosidagi va Kirill alifbosidagi yozuvlarini uchratish mumkin. Mustaqillikdan soʻng hukumat Kirill alifbosidan Lotin alifbosiga oʻtishga qaror berdi va ayni paytda bu davom etmoqda.

Din

Arablar kelguniga qadar turkmanlar Tangritanlik, Zardushtiylik, Buddizm dinlariga sigʻinar edi. Milodiy 8-asrlardan boshlab turkmanlar Islom dinini qabul qila boshladilar. Ayni paytda turkmanlar musulmonlikning Sunnat mazhabidadir.