Rubidiy

Rubídiy / Rubidium (Rb)
Atom raqami	37
Koʻrinishi	Yumshoq, oq-kumush rangli, kimyoviy faol metall
Atom xossasi
Atom massasi (molyar massasi)	85,4678 m. a. b. (g/mol)
Atom radiusi	248 pm
Ionlashish energiyasi (birinchi elektron)	402,8 (4,17) kJ/mol (eV)
Elektron konfiguratsiyasi	[Kr] 5s1
Kimyoviy xossalari
Kovalentlik radiusi	216 pm
Ion radiusi	(+1e)147 pm
Elektrmanfiylik (poling boʻyicha)	0,82
Elektrod potensiali	0
Oksidlanish darajasi	1
Termodinamik xossalari
Zichlik	1,532 g/sm³
Solishtirma issiqlik sigʻimi	0,360 J/(K·mol)
Issiqlik oʻtkazuvchanlik	58,2 Vt/(m·K)
Erish harorati	312,2 K
Erish issiqligi	2,20 kJ/mol
Qaynash harorati	961 K
Qaynash issiqligi	75,8 kJ/mol
Molyar hajm	55,9 sm³/mol
Kristall panjarasi
Panjara tuzilishi	kubik markazlashgan
Panjara davri	5,590 Å
Panjara/atom nisbati	n/a
Debye harorati	n/a K

Rubidiy [lot. rubidus — qizil, toʻq kizil (spektrning qizil qismi chiziklari boʻyicha kashf etilgan), lot. Rubidium], Rb — Mendeleyev davriy sistemasining 1 guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 37, at.m. 85,4678. Tabiiy izotoplarining massa sonlari 85 (72, 15%) va 87 (27,85%). 10 dan ortiq sunʼiy radioaktiv izotoplari olingan.

R. Bunzen va G. Kirxgof 1861 yilda Germaniyadagi Dyurkgeym mineral suvini spektral analiz qilib, R.ni kashf etganlar. Bunzen 1863 yilda metall R.ni olishga muvaffaq boʻlgan. R. birikmalari tabiatda kaliy birikmalari bilan birga uchraydi, u Yer poʻstining massa jihatidan 3,110~2%ini tashkil qiladi. R. ning ion radiusi kaliy va seziyning ion radiuslariga yaqin boʻlganligi uchun bu element birikmalari oʻzaro izomorfdir.

R. suyultirilgan rubidiy xloridni elektroliz qilib olinadi. R. ishqoriy metallar jumlasiga kiradi. R. juda yumshoq, kumush rang — oq metall. Suyuklanish trasi 39,5°, qaynash trasi 685°, zichligi 1,248 g/sm³. R. sanoatda karnallit va lepidolitdan ajratib olinadi. Kimyoviy jihatdan juda faol; suv va kislotalar bilan reaksiyaga kirishganida portlash yuz beradi. Birikmalarida +1 valentli. Kislorod bilan rubidiy peroksid Rb2O2 va rubidiy giperoksid RbO2 hosil qiladi. R.ning gidroksidi RbOH kuchli ishkorlar jumlasiga kiradi. R. juda koʻp elementlar bilan bevosita birikadi. R. gidrid RbH beqaror birikma. Uning nitridi Rb3N bilvosita yoʻl bilan hosil qilinadi. R.ning Rb2C2 tarkibli karbidi, Rb2S tarkibli sulfidi bor. R. baʼzi metallar bilan qotishmalar hosil qiladi. Kizdirilsa yoki yoritilsa, oʻzidan elektronlar chiqaradi. Metall holatdagi R. havosiz muhitda berk idishlarda saqlanadi. Qattiq holatdagi R. gidroksidga ozon taʼsir ettirilsa, juda kuchli oksidlovchi R. ozonid RbO3 hosil boʻladi. R. 300°da grafit bilan qizdirilganida RbCg va RbC]6 tarkibli R. grafitidlar kelib chiqadi.

R., asosan, kunduzgi lampalar i.ch.da, vakuum texnikasida (gazyutgich) va boshqa soxalarda ishlatiladi, ionli raketalar uchun seziy kabi kelajagi porloq "yonilgʻi" hisoblanadi.

Rubidiy - unsurlar davriy jadvalining 37 unsuri, metall.