Vanuatu

Vanuatu Respublikasi Ripablik blong Vanuatu République du Vanuatu
Bayroq Gerb
Shior: Long God yumi stanap Kelinglar Xudo oldida qatʼiy turamiz
Madhiya: Yumi, Yumi, Yumi (We, We, We)
Poytaxt	Port-Vila
Rasmiy til(lar)	Bislamacha Fransuzcha Inglizcha
Hukumat	Parlamentlik Respublika
• Prezident	Iolu Johnson Abil
• Bosh Vazir	Sato Kilman
Mustaqillik (Fransiya va Birlashgan Qirolligidan)
• Sana	30-iyul 1980
Maydon
• Butun	12,200 km2 (162-oʻrin)
• Suv (%)	ahamiyatsiz
Aholi
• 2002-yilgi roʻyxat	205,754 (185-oʻrin)
• Zichlik	16/km2
YIM (XQT)	2005-yil roʻyxati
• Butun	AQSh$580 mil. (204-oʻrin)
• Jon boshiga	AQSh$2,819
Pul birligi	Vatu (VUV)
Vaqt mintaqasi	UTC+11
• Yoz (DST)	UTC+11
Qisqartma	NH
Telefon prefiksi	678
Internet domeni	.vu

Vanuatu, Vanuatu Respublikasi (Ripablik blong Vanuatu) — Tinch okeanning jan.-gʻarbiy qismida joylashgan Yangi Gebrid o.lari (80 oroldan iborat)dagi davlat. Bu orollarning eng yiriklari Espiritu-Santo, Ambrim, Malekula, Maevo, Efate. Mayd. 12 190 km². Aholisi 189,6 ming kishi (1990-y.lar oxiri). Poytaxti — Port-Vila sh. Maʼmuriy jihatdan 6 provinsiyaga boʻlingan.

Davlat tuzumi

V. Respublikasi Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlikka kiradi. Amaldagi konstitutsiya 1980 i. 30 iyulda qabul qilingan. Davlat boshligi — prezident. U parlament tomonidan 5 y. muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni bir palatali parlament amalga oshiradi. Parlament aʼzolari aholi tomonidan 4 y. muddatga saylanadi. Ijrochi hokimiyatni bosh vazir boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi.

Tabiati

Orollar yer yuzasi vulkan jinslaridan tuzilgan togʻlik (eng baland nuqtasi 1810 m). 60 ga yaqin vulkandan 10 tasi harakatda. Orollardagi togʻlar orasida tekis yerlarda dehqonchilik qilinadi. Koʻpgina issiq buloqlar mavjud. Oltingugurt, marganes konlari bor. Iklimi — nam, tropik. Oʻrtacha oylik t-rasi 20—27°. Yiliga 1000 mm gacha yogʻin yogʻadi. Sershamol sharqiy qiyaliklarda tropik oʻrmonlar, gʻarbda Irak oʻrmon.

Aholisi asosan melanezlar (95% ga yaqini). Inglizlar, mikronezlar, polinezlar, fransuzlar va b. ham yashaydi. Shaharlarda 18,4% aholi istiqomat qiladi. Rasmiy tili — ingliz va fransuz tillari; davlat tili — bislama tili. Dindorlarning aksariyati — xristianlar (aholining 90% i). Yirik shaharlari — Port-Vila, Luganvil.

Tarixi

V.da bir necha ming yillardan beri odamlar yashaydi. taxminan 4 ming yil avval Yangi Gebrid arxipelagining shim. va markaziy orollariga koʻchib kelgan kishilar shu yerda oʻrnashib qoldi. Orollar portugaliyaliklar tomonidan 1606 y.da kashf etilgan. 1774 y.da orollar ingliz sayyohi J. Kuk tomonidan tadqiq etilgan va Yevropadagi Gebrid orollariga oʻxshashligi uchun Yangi Gebrid deb atalgan. 1906 y.dan Buyuk Britaniya b-n Fransiyaning mushtarak mustamlakasi boʻlgan. Mahalliy aholining koʻp yillik ozodlik kurashi natijasida V. 1980 y. 30 iyulda mustaqil deb eʼlon qilindi. V.—1981 y.dan BMT aʼzosi. Milliy bayrami —30 iyul — Mustaqillik kuni (1980).

Siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari. V. leyboristlar partiyasi, 1986 y. tashkil etilgan; Vanuaku partiyasi, 1971 y. tuzilgan; Milliy demokratik partiya, 1986 y.da asos solingan; Melaneziya taraqqiyparvar partiyasi, 1988 y.da tuzilgan; Xalq demokratik partiyasi, 1994 y.da asos solingan; Milliy birlashgan partiya, 1991 y.da tashkil etilgan; Yangi xalq partiyasi, 1986 y.da tuzilgan; Moʻʼtadil partiyalar ittifoqi, 1980 y.da tuzilgan. V. kasaba uyushmalari kengashi, 5 tarmoq kasaba uyushmalarini birlashtiradi.

Xoʻjaligi

Iqtisodiyotining asosi — q.x. Mehnatga qobiliyatli aholining 70% q.x. b-n band. Kokos palmasi, yams, kakao, shakarqamish, kofe, paxta ekiladi. Qoramol, qoʻy, echki, parranda bokiladi, baliqovlanadi. 1995 y. yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushi 13% ni tashkil etdi. Unda mehnatga qobiliyatli aholining 3,5% band boʻldi. Qimmatbaho yogʻoch tayyorlanadi. Marganes qazib olinadi (Efate o.da). Shuningdek, neft, oltin, mis zahiralari bor. Q.x. mahsulotlarini qayta ishlovchi, toʻqimachilik mahsulotlari, qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi korxonalar bor. 80-y.larning oxiridan qurilish avjoldi. Sayyohlik rivojlangan; yiliga oʻrtacha 45 mingga yaqin sayyoh kelib ketadi. V.da t.y. yoʻq. Avtomobil yoʻllari uz.—1,1 ming km. Asosiy dengiz porti va xalqaro aeroporti Port-Vila sh. Shuningdek, Luganvil, Palikoulo va Santu dengiz portlari ham bor. V. chetga kopra, marganes rudasi, baliq, goʻsht, kofe, kakao, yogʻoch chiqaradi. Chetdan oziq-ovqat mahsulotlari, ichimliklar, tamaki, kimyoviy mahsulotlar, dastgoh va transport jihozlari oladi. Tashqi savdodagi mijozlari — Yaponiya, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Fransiya, Yangi Kaledoniya, Fiji, Niderlandiya. Pul birligi — vatu.

Madaniyati. V.da "Vanuatu uikli" (ingliz, fransuz va bislama tillarida, 1980 y.dan), "Treyding post" ("Savdo pochtasi", ingliz tilida) haftalik gaz.lari chiqadi. 1987 y.dan Paknyus mintaqaviy axborot agentligi mavjud. V.da "Vanuatu teleradioeshittirish korporatsiyasp" faoliyat koʻrsatadi. V. radiosi 1966 y.dan (ingliz, fransuz va bislama tillarida) ishlaydi.

V. maktablarida taʼlim ingliz va fransuz tillarida olib boriladi. Oʻqish bepul. Boshlangich maktabga bolalar 6 yoshdan qabul qilinadi. 6 yoshdan 11 yoshgacha boʻlgan bolalarning 85% ga yaqini davlat boshlangʻich maktablariga boradi. Bu maktablarning soni 270 dan ortiq. Oʻrta maktablarga bolalar 12 yoshdan qabul qilinadi; unda oʻqish muddati 7 y. Oʻrta maktablarda 4269 oʻquvchi oʻqiydi. Davlat maktablaridan tashqari, xususiy va missionerlik maktablari ham bor. Boshlangʻich maktab oʻqituvchilarini ped. kollejlari tayyorlaydi. 1989 y. mayda Port-Vila sh.da Jan.-Tinch okeani untining filiali ochilgan. Port-Vila sh.da shuningdek, Madaniy markaz hamda uning muzeyi va kutubxonasi bor.

Vanuatu (Vanuatu Respublikasi) poytaxti — Port-Vila shahri. BMT aʼzosi