Siyosat

Siyosat (arab. سياسة (siyasa) - ot tarbiyalash, ot boqish) biror guruh, jamiyatni boshqarish jarayonidir. Ushbu jarayonda tegishli guruh vakillari ham qatnashishadi. Bu atama ostida koʻpincha hukumat faoliyati tushuniladi.

SIYOSAT— davlatni boshqarish sanʼati. S. turli ijtimoiysiyosiy intlar, ijtimoiy qatlamlar, tabaqa va guruhlar oʻrtasidagi munosabatlar bilan bog'liq. Uning mohiyatini davlat hokimiyati shakllari, uni amalga oshirish va boshqarish tashkil etadi. S. Keng maʼnoda jamiyatning siyosiy tizimi, siyosiy hayoti, davlat hokimiyati, uning ichki va tashqi faoliyati, siyosiy tashkilotlar va harakatlarning hokimiyatga munosabati, uni boshqarishda siyosiy manfaatlarni amalga oshirishning ustuvor yoʻnalishlarini oʻzida ifoda etadi. Shunga koʻra adolatli va adolatsiz, xolis va noxolis, insonparvar yoki inson manfaatlariga zid S, demokratik va avtoritar S. koʻrinishlarini boshkaruvda kuzatish mumkin.

Kddimda S.ga jamiyat va shahardavlat (polis)ni boshqarish toʻgʻrisidagi fan (Platon va Aristotel) sifatida karalgan boʻlsa, hoz. vaktda S. deganda davlatni boshkarishning vazifa va maksadlari hamda bu maksadlarni amalga oshirish uchun mavjud yoki zarur boʻladigan ijtimoiy-siyosiy intlar, jamoat boshqarishdagi ishtiroki tushuniladi. Amaliy S. odamlarning sayovchi, deputat va vazir va sh.k. sifatida davlat hayotida faol ishtirok etishini anglatadi.

S. oʻz taʼsir etish obyektiga koʻra 2 ga: ichki va tashqi S.ga boʻlinadi. S. ijtimoiy hodisa sifatida jamiyat hayoti sohalari: iqtisodiy, ijtimoiy, milliy, ilmiytexnikaviy, ekologiya, madaniyat, harbiy va b. sohalarni qamrab oladi. Shu tarzda iqtisodiy S, ijtimoiy S, milliy S, demografik S, agrar S, texnikaviy S, ekologik S, madaniy S, kadrlar Si, harbiy S. va b. yoʻnalishlarda namoyon boʻladi. S. subʼyektlari orqali ham ifodalanadi. Mac, davlat Si, partiyalar va jamoat birlashmalari va harakatlari Si va h.k.

S. ni tushunishga turli xil yondoshuvlar bor. Ular teologik, tabiiy, sotsial, ratsionaltanqidiy yoʻnalishlarda S. ning tabiatini tushunish va tushuntirish bilan bogʻliq qarashlardir. Mustabid Sovet davrida S.ni ijtimoiysinfiy nuqtai nazardan tushunish, uning ustuvor yoʻnalishini belgilashsa muayyan ijtimoiy qatlam (proletariat) manfaatidan kelib chiqqan holda baholash odat boʻlgan. Bunday yondoshuv S.ning mohiyatini noxolisona tushunishga olib keddi va inson S.ning passiv obʼyektiga aylantirildi. Natijada inson S. bilan emas, balki S. inson bilan shugʻullana boshladi. Oxir oqibatda S. sinfiy manfaatlar asosida haddan tashqari mafkuralashib ketdi. S. demokratik, umuminsoniy tamoyillardan ajratilib, milliymaʼnaviy xususiyatlarni hisobga olmaydigan holga keltirildi, asl mohiyatiga zid boʻlgan maʼno kaob etdi. S . "boshqarish sanʼati"ga emas, aksincha, zoʻrlik, taʼkib etish vositasiga aylandi. Davlat boshkaruvida manfaatlar uygunligi buzildi. Siyosiy xayotda "davlat — jamiyat — inson" munosabati qaror topib, davlat manfaati jamiyat va inson manfaatidan ustun boʻlib qoldi.

Mustaqillik tufayli Oʻzbekiston Respublikasining davlat Si yangicha maʼno va mazmun kasb eta boshladi. Bu S, avvalo, Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga asoslanmoqda. Oʻzbekiston Respublikasining Prezidenti, Vazirlar Mahkamasi, Oliy Majlis siyosiy intlar faoliyati orkali amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizda demokratiyaning umuminsoniy prinsiplariga rioya qilinishi, ularga koʻra inson, uning hayoti, erkinligi, shaʼni, qadrqimmati va b. daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi. Bu hol bugungi Oʻzbekiston olib borayotgan S.ning asosiy mohiyatini, uning insonparvar S. ekanligini belgilaydi.

Adabiyot

• Karimov I. A., Oʻzbekiston — kelajagi buyuk davlat, T., 1993; Leviti n L., Oʻzbekiston tarixiy burilish pallasida, T., 2001.

Shuningdek qarang

• Qonunchilik
• Davlat
• Jamiyat