Turkiy tillar: Versiyalar orasidagi farq
Tahrir izohi yoʻq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1: | Qator 1: | ||
'''Turkiy tillar''' — hoz. va qad. turkiy xalqlar va elatlarning tillari. Asosan, |
'''Turkiy tillar''' — hoz. va qad. turkiy xalqlar va elatlarning tillari. Asosan, Oʻzbekiston, Turkiya, Ozarbayjon, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Turkmaniston, Rossiya Federatsiyam, XXR, Afgʻoniston, Eron, Tojikistonda, shuningdek, Bolgariya, Ruminiya, Ukraina, Germaniya, Kipr, Makedoniya, Albaniya, AQSH, Saudiya Arabistoni va b. bir kancha mamlakatlarda tarqalgan. Oʻtgan asr oxiridagi maʼlumotlarga koʻra, T.t.da soʻzlashuvchilarning umumiy soni 130 mln. kishidan ortiq. |
||
== Umumiy maʼlumot == |
== Umumiy maʼlumot == |
1-Iyun 2015, 14:31 dagi koʻrinishi
Turkiy tillar — hoz. va qad. turkiy xalqlar va elatlarning tillari. Asosan, Oʻzbekiston, Turkiya, Ozarbayjon, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Turkmaniston, Rossiya Federatsiyam, XXR, Afgʻoniston, Eron, Tojikistonda, shuningdek, Bolgariya, Ruminiya, Ukraina, Germaniya, Kipr, Makedoniya, Albaniya, AQSH, Saudiya Arabistoni va b. bir kancha mamlakatlarda tarqalgan. Oʻtgan asr oxiridagi maʼlumotlarga koʻra, T.t.da soʻzlashuvchilarning umumiy soni 130 mln. kishidan ortiq.
Umumiy maʼlumot
Baʼzi olimlar T.t.ni moʻgʻul tillari hamda tungusmanjur tillari bilan birga qoʻshib, oltoy tillari oilasiga birlashtiradilar. Ye.D.Polivanov, G.Y. Ramstedt kabi tilshunoslarning fikricha, ushbu tillar oilasi koreys va yapon tillarini qoʻshish hisobiga kengayishi mumkin. Oltoy nazariyasiga koʻra, T.t.ning tarixi oltoy tillari bir til boʻlib tashkil topgan qad. zamondan — oltoy davridan boshlanadi. Oltoy bobotili (asos til) dastlab 2 ga — tungusmanjur va turkmoʻgʻul tillariga, soʻngra turkmoʻgʻul tili ham 2 ga — turk va moʻgʻul tillariga ajralgan. Lekin T.t.ning oltoy tillariga genetik aloqadorligi haqidagi masala hamon faraz darajasida krlmoqda.
T.t. deganda, Sibirdan Bolqon yarim oroligacha bir chiziq boʻylab choʻzilgan ulkan geografik hududda tarqalgan oʻzbek, uygʻur, qozoq, qirgʻiz, qoraqalpoq, saxa (yoqut), tuva, xakas, oltoy, karagas, shor, turkman, ozarbayjon, turk, gagauz, tatar, boshqird, chuvash, qoʻmiq, noʻgʻay, qorachoybolqor, tofalar, chuvash kabi 25 dan ortiq til tushuniladi. T.t. hoz. tarqalish geografiyasiga koʻra, quyidagi mintaqalarga ajratiladi: Oʻrta va Jan.
Sharqiy Osiyo, Jan. va Gʻarbiy Sibir, VolgaKama havzasi, Shim. Kavkaz, Zakavkazye va Qora dengiz boʻyi. T.t.ning genetik, lisoniy xususiyatlar jihatidan oʻzaro munosabati masalasiga qiziqish juda qad.dan davom etib keladi. T.t.ni birinchi marta tasnif qilgan olim Maxmud Koshgʻariydir. T.t. tasnifi bilan qiziqish 19-a. oxiri va 20-a.da qayta avj oldi va hoz.gacha koʻplab tasniflar vujudga keldi (rus olimlari I.N.Berezin, V.V.Radlov, F.Ye.Korsh, A.N.Samoylovich, V.A.Bogoroditskiy, N.A.Baskakov, B.A.Serebrennikov, turk olimi R.R.Arat, fin olimlari G. Y. Ramstedt va A.M.O.Ryasyanen, nemis olimlari I.Bensing va K.G. Mengeslarning tasniflari). Bu tasniflar metodi, oldiga qoʻygan maqsadi nuqtai nazaridan xilmaxildir. Shuning uchun bu tasniflarning birida biron bir guruhga mansub deb hisoblangan til ikkinchisida boshqa bir guruhga tushib qolishi mumkin. T.t.ni tasnif qilishning oʻziga xos qiyin tomonlari bor. Bu qiyinchilik, avvalo, T.t.ning oʻzaro fonetik, leksik, grammatik jihatdan yaqinligidan kelib chiqadi. Ikkinchidan, alohida olingan har bir turkiy xalqning tarkib topishida turli xil qabilalarning ishtirok etganligi va bir qabila bir paytning oʻzida bir necha turkiy xalqning shakllanishida ishtirok etganligi bilan izohlanadi. Mas., V.A.Bogoroditskiy oʻz tasnifida T.t.ning geografik tarqalish xususiyatini asos qilib, ularni 7 guruhga ajratadi: shim.sharqiy (saxayoqut, karagas va tuva tillari); xakas (mintaqadagi xakas aholining shevalari); o l toy (oltoy va teleut tillari, bir qancha lahjalar); gʻarbiy sibir (sibir tatarlariningbarcha laxjalari); volgaboʻyiuraloldi (tatar va boshqird tillari); oʻrta osiyo (uzbek, uygʻur, qozoq, qirgʻiz, qoraqalpoq tillari); jan.gʻarbiy (turkman, ozarbayjon, qoʻmiq, gagauz, turk tillari va chuvash tili). Bu tasnifda turkiy xalklar va tillarning tarixiy tarakane™ hisobga olinmagan, karaim, noʻgʻay kabi tillar eʼtibordan chetdan qolgan. V.V.Radlov tomonidan T.t. quyidagicha tasnif qilingan: sharqiy guruh (Oltoy, Ob, Yenisey turkiylari va Chulim tatarlarining til va laqjalari, karagas, xakas, shor va tuva tillari); gʻarbiy guruh (Gʻarbiy Sibir tatarlarining lahjalari, qirgʻiz, qozoq, boshqird, tatar va qoraqalpoq tillari); oʻrta osiyo guruhi (oʻzbek va uygʻur tillari); jan. guruh (turkman, ozarbayjon, turk, qrimtatar tillari). Bu tasnifga T.t.ning fonetik xususiyatlari asos qilib olingan boʻlsada, baʼzi fonetik belgilar muayyan bir guruhga emas, bir necha guruh tillarga xos ekanligi seziladi. Boshqa tasniflar ham u yoki bu darajada kamchiliklarga ega. Tasniflar orasida T.t.ning ham til xususiyatlarini, ham tarixiy taraqqiyotini, ham genetik qarindoshligini atroflicha hisobga olgan hamda T.t.ning barchasini tuliq qamrab olgan tasnif N.A.Baskakov tomonidan taklif etilgan va u kupchilik turkiyshunoslar tomonidan tan olingan.
T.t. oilasi uchun xos bulgan singarmonizm (hoz. oʻzbek adabiy tili bundan mustasno), suz boshida undoshlarning ketma-ket kela olmasligi, oʻzakning deyarli oʻzgarmasligi, gap boʻlaklarining joylashish tartibi kabi xususiyatlar uni boshqa til oilalaridan farklab turadi. T.t.ni bir til oilasiga birlashtiruvchi va b. til oilalaridan farklovchi xususiyatlaridan biri lugʻat tarkibining bir-biriga juda yaqinligi va grammatik qurilishining oʻxshashligidir. Shuning uchun gʻam chuvash va yoqutlardan boshqa hamma turkiy xalklar vakillari oʻz ona tillarida gaplashganlarida bir-birini muayyan darajada tushuna oladi.
T.t. umumiy genetik va tipologik belgilarga ega: fonetikada yukrridagi belgilardan tashqari unli va undoshlar oppozitsiyasi mavjud. Hoz. T.t.da unli va undosh tovushlar mik, dori bir xil emas. Unlilar mikdori baʼzi T.t.da (tuva, gagauz, chulimtatar tillarida) 20 dan ortiq boʻlsa, koʻpchiligida 8 ta (xoz. oʻzbek adabiy tilida 6 ta). Undosh tovushlar mikdorida esa bunchalik katta farq yoʻq. Maxsus adabiyotlarda undoshlar mikdori 20 dan kam kursatilmaganidek, 30 dan ortiqham qayd etilmaydi. Baʼzi T.t.da suz boshida jarangsiz undoshlar (k, p, t) ishlatilsa, boshqalarida ayni urinda jarangli undoshlar (g, b, d) qoʻllanadi; soʻz boshida sonor undoshlar (l, m, n, r) deyarli uchramaydi. Morfologiya sohasida agglyutinatsiya shakl va soʻz yasalishining asosiy usuli hisoblanadi, grammatik jins kategoriyasi yuq, prefiks va old qoʻshimchalar mavjud emas (koʻmakchilar faol qoʻllanadi), bir turdagi turlanish va bir turdagi tuslanish mavjud; sintaksis sohasida gap boʻlaklari oʻzining muntazam joylashish tartibiga ega (aniqlovchi aniqlanmishdan, ega kesimdan oldin joylashadi), bogʻlovchilar deyarli yoʻq (ularning aksariyati arab va fors tillaridan oʻzlashgan), sifatdoshli, ravishdoshli tuzilmalar keng qoʻllanadi, ikki ot yoki otlashgan soʻzning birikuvidan hosil boʻlgan va turkiy izofa deb ataluvchi aniklovchili soʻz birikmalari barcha T.t.da uchraydi. Soʻz yasalishi, asosan, affiksatsiyadan iborat, shuningdek, soʻz hosil qilishning analitik va b. usullari ham bor.
Eng qad. turkiy yozma yodgorliklar (urxunenisey yozuvida) 7— 11-a.larga mansub boʻlib, ular, asosan, qabrtoshlar tarzida Shim. Mongoliya, Qirgʻizistonda, Yenisey daryosining yuqori qismi, Talas vodiysida va b. joylarda topilgan. Brahmi va sugʻd yoʻzuvlarida bitilgan qad. turkiy yodgorliklar ham uchraydi (Sharqiy Turkiston va Oʻrta Osiyo). Keyinchalik uygʻur va arab alifbolari asosidagi turkiy yozuv sharqsa (Qashqar, Oʻrta Osiyo, Oltin Oʻrda hududi, Volgaboʻyida) va gʻarbda (saljuqiylar davlatida, Ozarbayjon, Turkiya va b. hududlarda) rivojlandi. Xitoyda yashovchi uygʻurlar 11-a.dan hoz.gacha arab alifbosi asosidagi yozuvdan foydalanadilar. Qad. yozuv anʼanalariga ega boʻlgan turkiy xalkdarning aksariyati (oʻzbek, uygʻur, turk, ozarbayjon, turkman, tatar, boshqird kabi) 20-a.ning 20-y.larigacha arab alifbosi asosidagi yozuvga ega boʻlgan. Turk tili 1929 y.dan lotin alifbosi asosidagi yozuvga oʻtgan. Sobiq SSSRdagi barcha T.t. uchun 20-y.lar oʻrtalarida lotin grafikasi asosida alifbolar ishlab chiqildi va ular 1930 y.gacha ixtiyoriymajburiy tarzda ana shu yozuvga oʻtkazildi; 1938—40 y.larda esa ayni shu tartibda rus grafikasi asosidagi yozuvga oʻtkazildi. SSSR parchalanib ketgandan keyin 1991 y.da Ozarbayjon va Turkmanistonda, 1993 y.da Oʻzbekistonda lotin yozuviga asoslangan alifbo joriy etish haqida qaror qabul qilindi va bu qarorlar amalga oshirilmoqda. T.t.ning oʻrganilishi haqida q. Turkiyshunoslik.[1]
Turkiy tillar orasidagi oʻxshashliklar
Tillar | Yozilishi |
---|---|
O‘zbekcha | Bolalar maktabda tilimizni lotin alifbosi bilan / ila yozadi. |
Turkiya turkchasi | Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor. |
Gagauzcha | Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr. |
Ozarcha | Uşaqlar məktəbdə dilimizi latin əlifbası ilə yazır. |
Turkmancha | Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiýi bile(n) ýazýar. |
Uyg‘urcha | Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu. |
Qozoqcha | Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı. |
Noʻgʻoycha | Ballar mektepte tılımızdı latın alfabemen yazadılar. |
Qirg‘izcha | Baldar mektepte tilibizdi latin alfaviti menen jazat
|
Tatarcha | Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza. |
Boshqircha | Balalar mәktәptә telebeҙҙe latin әlifbaһi menәn yaҙa. |
Tillar | Yozilishi |
---|---|
O‘zbekcha | Yangi yilingiz qutlug‘ bo‘lsin. |
Turkiya Turkchasi | Yeni yılınız kutlu olsun. |
Gagauzcha | Yeni yılınızı kutlerim. |
Qrimcha | Sizni yanhı yıl bıla kutleymın. |
Ozarcha (Ozarbayjon) | Yeni iliniz mübarək olsun. |
Ozarcha (Eron) | Təzə iliniz mübarək olsun. |
Iroq turkchasi (Iqoq) | Y’engi iliwiz mübarak olsun. |
Turkmancha | Taze ýylynyz gutly bolsun. |
Uyg‘urcha | Yengi yılıngızğa mübarek bolsun. |
Qozoqcha | Janga jılıngız quttı bolsın |
Qorachoy-Bolqorcha | Cangngı cılığıznı alğışlayma. |
Noʻgʻaycha | Yana yılınız men. |
Qoraqalpoqcha | Canga cılıngız kuttı bolsın. |
Qirg‘izcha | Cangı cılıngız kuttu bolsun. |
Tatarcha | Yaña yılıgız kotlı bulsın. |
Qrimtatarcha | Yanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun. |
Maldo‘va-Ruminya Tatarchasi | Ceni cılınız kutlu bolsun. |
Boshqircha | Һeҙҙe yaңi yil menәn ҡotlayim. |
Qoʻmiqcha | Yangı yılıgız kutlu bolsun. |
Xakascha | Naa çılnang alğıstapçam (-alkış) şirerni. |
Xakascha | Naa çılnang alğıstapçam şirerni. |
Tuvacha | Caa çıl-bile bayır çedirip or men. |
Oltoycha | Slerdi cangı cılla utkup turum. |
Shorcha | Naa çıl çakşı polzun. |
Yoqutcha | Ehigini şanga cılınan eğerdeliibin. |
Chuvashcha | Sene sul yaçepe salamlatap. |
Eski Turkiy | O‘zbekcha | Turkcha | Turkmancha | Tatarcha | Qozoqcha | Uyg‘urcha | Yoqutcha | Chuvashcha | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ata | ota | ata | ata | ||||||
ana | ona | anne/ana | ene | ana | ana | ana | anʼn | ||
oʻgul | o‘gil | oğul | oğul | ul, uğıl | ul | oghul | uol | yvul | |
er(kek) | erkak | erkek | erkek | ir | yerkek | är | er | ar | |
kyz | qiz | kız | gyz | qız | qιz | qiz | ky:s | χeʼr | |
kiši | kishi | kişi | kişi | keşe | kisi | kihi | |||
kelin | kelin | gelin | geli:n | kilen | kelin | kelin | kylyn | kilen | |
Eski Turkiy | O‘zbekcha | Turkcha | Turkmancha | Tatarcha | Qozoqcha | Uyg‘urcha | Yoqutcha | Chuvashcha | |
jürek | yurak | yürek | ýürek | yöräk | zhürek | yüräk | süreq | ||
qan | qon | kan | ga:n | qan | qan | qan | qa:n | jon | |
baš | bosh | baş | baş | baş | bas | baş | bas | puš | |
qyl | qil | kıl | qyl | qıl | kyl | kyl | kyl | χeʼleʼr | |
köz | ko‘z | göz | göz | küz | köz | köz | kos | kör | |
kirpik | kiprik | kirpik | kirpik | kerfek | kirpik | kirpik | kirbi: | χurbuk | |
qulqaq | quloq | kulak | gulak | qolaq | qulaq | qulaq | gulka:k | χoʻlga | |
burun | burun | burun | burun | borın | murιn | burun | murun | ||
qol | qo‘l | kol | gol | qul | qol | qol | χol | ||
el(ig) | el | el | ili: | alaʼ | |||||
barmak | barmoq | parmak | barmak | barmaq | barmaq | ||||
tyrnaq | tirnoq | tırnak | dyrnaq | tırnaq | tιrnaq | tirnaq | tynyraq | ||
tiz | tizza | diz | dy:z | tez | tize | tiz | tüsäχ | ||
baltyr | boldir | baldır | baldyr | baltır | baldyr | baldir | ballyr | ||
adaq | oyoq | ayak | aýaq | ayaq | ayaq | ataq | |||
qaryn | qorin | karın | garyn | qarın | qarιn | qor(saq) | qaryn | χyraʼm | |
Eski Turkiy | O‘zbekcha | Turkcha | Turkmancha | Tatarcha | Qozoqcha | Uyg‘urcha | Yoqutcha | Chuvashcha | |
at | ot | at | at | at | at | at | at | ut | |
siyir | sigir | sığır | sygyr | síır (sıyır) | siyιr | ||||
yt | it | it | it | et | iyt | it | yt | jyda | |
balyq | baliq | balık | balyk | balıq | balιq | beliq | balyk | polaʼ | |
bit | bit | bit | bit | bet | biyt | pit | byt | pyjda | |
Eski Turkiy | O‘zbekcha | Turkcha | Turkmancha | Tatarcha | Qozoqcha | Uyg‘urcha | Yoqutcha | Chuvashcha | |
ev | uy | ev | öý | öy | üy | öy | av | ||
otag | otoq | otağ | otaq | otaq | otu: | ||||
yol | yo‘l | yol | yo:l | yul | zhol | yol | suol | sol | |
köprüq | koʻprik | köprü | köpri | küpar | köpir | kövrük | kürpe | ||
oq | o‘q | ok | ok | uk | oq | oχ | ugu | ||
ot | o‘t | od | ot | ut | ot | ot | uot | vot | |
kül | kul | kül | kül | köl | kül | kül | kül | kö'l | |
suv | suv | su | suw | syw | suw | su | ui | syv | |
kemi | kema | gemi | gämi | kimä | keme | kim | |||
köl | koʻl | göl | köl | kül | köl | köl | küöl | ||
atov | orol | ada | ada | atan | aral | aral | ută | ||
küneš | kun | güneş | gün | qoyaş | kün | kün | kün | χĕvel | |
bulut | bulut | bulut | bulut | bolıt | bult | bulut | bylyt | pĕlĕt | |
yulduz | yulduz | yıldız | ýyldyz | yoldız | zhuldιz | yultuz | sulus | şăltăr | |
topraq | tuproq | toprak | toprak | tufraq | topιraq | tupraq | toburaχ | tăpra | |
töpü | tepa | tepe | depe | tübä | töbe | töbö | tüpe | ||
yağac | yog‘och | ağaç | agaç | ağaç | ağaš | jyvăş | |||
tenri | tangri | tanrı | taňry | täñre | tängri | tanara | tură | ||
Eski Turkiy | O‘zbekcha | Turkcha | Turkmancha | Tatarcha | Qozoqcha | Uyg‘urcha | Yoqutcha | Chuvashcha | |
uzun | uzun | uzun | uzyn | ozın | uzιn | uzun | uhun | vărăm | |
yany | yangi | yeni | yany | yaña | zhanga | yengi | sana | şĕnĕ | |
semiz | semiz | semiz | semiz | simez | semiz | semiz | emis | samăr | |
tolu | to‘la | dolu | do:ly | tulı | tolι | toluq | toloru | tulli | |
aq | oq | ak | ak | aq | aq | aq | |||
qara | qora | kara | gara | qara | qara | qara | χara | χura | |
qyzyl | qizil | kızıl | gyzyl | qızıl | qızıl | qizil | kyhyl | χĕrlĕ | |
kök | ko‘k | gök | gök | kük | kök | kök | küöq | kăvak | |
Sonlar | Eski Turkiy | O‘zbekcha | Turkcha | Turkmancha | Tatarcha | Qozoqcha | Uyg‘urcha | Yoqutcha | Chuvashcha |
1 | bir | bir | bir | bir | ber | bir | bir | bi:r | pĕrre |
2 | eki | ikki | iki | iki | ike | yeki | ikki | ikki | ikkĕ |
4 | tört | to‘rt | dört | dö:rt | dürt | tört | töt | tüört | tăvattă |
7 | yeti | yetti | yedi | yedi | cide | zheti | yättä | sette | şiççĕ |
10 | on | o‘n | on | o:n | un | on | on | uon | vunnă |
100 | yüz | yuz | yüz | yü:z | yöz | zhüz | yüz | sü:s | şĕr |
Shaxs tuslanishi | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
O‘zbek | Turk | Ozarbayjon | Turkman | Yangi Uyg‘ur | Boshqir | Tatar | Qozoq | Qirg‘iz | Yoqut | Chuvash |
men | ben | mən | men | men | min | min | men | men | min | epĕ / ep |
menga | bana | mənə | maňa | manga | miñä | miña | mağan | maga | miexe / miexeğe | mana |
meni | beni | məni | meni | méni | mine | mine | meni | meni | miigin | mana |
menda | bende | məndə | mende | mende / méningde | mindä | mindä | mende | mende | - | manra |
mendan | benden | məndən | menden | mendin / méningdin | mindän | minnän | menen | menden | miigitten | manran |
mening | benim | mənim | meniň | méning | mineñ | minem | meniñ | menin | miene | man / manăn |
men bilan / mening bilan | benimle | mənimlə | men bilen / meniň bilen | men bilen / méning bilen | mineñ menän | minem belän | menimen | men menen | miiginen | manpa |
O‘zbek | Turk | Ozarbayjon | Turkman | Yangi Uyg‘ur | Boshqir | Tatar | Qozoq | Qirg‘iz | Yoqut | Chuvash |
sen | sen | sən | sen | sen | hin | sin | sen | sen | en | esĕ / es |
senga | sana | sənə | saňa | sanga | hiñä | siña | sağan | saga | eyiexe / eyiexeğe | sana |
seni | seni | səni | seni | séni | hine | sine | seni | seni | eyigin | sana |
senda | sende | səndə | sende | sende / séningde | hindä | sindä | sende | sende | - | sanra |
sendan | senden | səndən | senden | sendin / séningdin | hindän | sinnän | senen | senden | eyigitten | sanran |
sening | senin | sənin | seniň | séning | hineñ | sineñ | seniñ | senin | eyiene | san / sanăn |
sen bilan / sening bilan | seninle | səninlə | sen bilen / seniň bilen | sen bilen / séning bilen | hineñ menän | sineñ belän | senimen | sen menen | eyiginen | sanpa |
O‘zbek | Turk | Ozarbayjon | Turkman | Yangi Uyg‘ur | Boshqir | Tatar | Qozoq | Qirg‘iz | Yoqut | Chuvash |
siz | siz | siz | siz | siz / sili | heź | sez | siz | siz | en | esir / esĕr |
sizga | size | sizə | size | sizge / silige | heźgä | sezgä | sizge | sizge | eyiexe / eyiexeğe | sire |
sizni | sizi | sizi | sizi | sizni / silini | heźźe | sezne | sizdi | sizdi | eyigin | sire |
sizda | sizde | sizdə | sizde | sizde / silide | heźźä | sezdä | sizde | sizde | - | sirĕnte |
sizdan | sizden | sizdən | sizden | sizdin / silidin | heźźän | sezdän | sizden | sizden | eyigitten | sirĕnten |
sizning | sizin | sizin | siziň | sizning / silining | heźźeñ | sezneñ | sizdiñ | sizdin | eyiene | sirĕn |
siz bilan / sizning bilan | sizinle | sizinlə | siz bilen / siziň bilen | siz bilen / sizning bilen / sili bilen | heźźeñ menän | sezneñ belän | sizben | siz menen | eyiginen | sirĕnpe |
O‘zbek | Turk | Ozarbayjon | Turkman | Yangi Uyg‘ur | Boshqir | Tatar | Qozoq | Qirg‘iz | Yoqut | Chuvash |
u | o | o | ol | u | ul | ul | ol | al | kini | văl / ul |
unga | ona | ona | oňa | uningha | uğa | aña | oğan | aga | kiniexe | ăna |
uni | onu | onu | onu | uni | unı | anı | onı | anı | kinini | ăna |
unda | onda | onda | onda | unda / uningda / anda | unda | anda | onda | anda | - | unra / unta |
undan | ondan | ondan | ondan | undin / uningdin / andin | undan | annan | onan | andan | kinitten | unran / untan |
uning | onun | onun | onuň | uning | unıñ | anıñ | onıñ | anın | kiene | un / unăn |
u bilan / uning bilan | onunla | onunla | o bilen / onuň bilen | u bilen / uning bilen | unıñ menän | anıñ belän | onımen | al menen | kininen | unpa |
O‘zbek | Turk | Ozarbayjon | Turkman | Yangi Uyg‘ur | Boshqir | Tatar | Qozoq | Qirg‘iz | Yoqut | Chuvash |
biz | biz | biz | biz | biz | beź | bez | biz | biz | bihigi | epir / epĕr |
bizga | bize | bizə | bize | bizge | beźgä | bezgä | bizge | bizge | bihiexe / bihiexeğe | pire |
bizni | bizi | bizi | bizi | bizni | beźźe | bezne | bizdi | bizdi | bihigini | pire |
bizda | bizde | bizdə | bizde | bizde | beźźä | bezdä | bizde | bizde | - | pirĕnte / pirte |
bizdan | bizden | bizdən | bizden | bizdin | beźźän | bezdän | bizden | bizden | bihigitten | pirĕnten / pirten |
bizning | bizim | bizim | biziň | bizning | beźźeñ | bezneñ | bizdiñ | bizdin | bihiene | pirĕn |
biz bilan / bizning bilan | bizimle | bizimlə | biz bilen / biziň bilen | biz bilen / bizning bilen | beźźeñ menän | bezneñ belän | bizben | biz menen | bihiginen | pirĕnpe |
O‘zbek | Turk | Ozarbayjon | Turkman | Yangi Uyg‘ur | Boshqir | Tatar | Qozoq | Qirg‘iz | Yoqut | Chuvash |
senlar | siz | siz | siz | siler / sénler | heź | sez | sender | siler | ehigi | esir / esĕr |
senlarga | size | sizə | size | silerge / sénlerge | heźgä | sezgä | senderge | silerge | ehiexe / ehiexeğe | sire |
senlarni | sizi | sizi | sizi | silerni / sénlerni | heźźe | sezne | senderdi | silerdi | ehigini | sire |
senlarda | sizde | sizdə | sizde | silerde / sénlerde | heźźä | sezdä | senderde | silerde | - | sirĕnte |
senlardan | sizden | sizdən | sizden | silerdin / sénlerdin | heźźän | sezdän | senderden | silerden | ehigitten | sirĕnten |
senlarning | sizin | sizin | siziň | silerning / sénlerning | heźźeñ | sezneñ | senderdiñ | silerdin | ehiene | sirĕn |
senlar bilan | sizinle | sizinlə | siz bilen / siziň bilen | siler bilen / sénler bilen | heźźeñ menän | sezneñ belän | sendermen | siler menen | ehiginen | sirĕnpe |
O‘zbek | Turk | Ozarbayjon | Turkman | Yangi Uyg‘ur | Boshqir | Tatar | Qozoq | Qirg‘iz | Yoqut | Chuvash |
ular | onlar | onlar | olar | ular | ular | alar / ular | olar | alar | kiniler | vĕsem / vălsem |
ularga | onlara | onlara | olara | ulargha | ularğa | alarğa | olarğa | alarga | kinilerge | vĕsene |
ularni | onları | onları | olary | ularni | ularźı | alarnı | olardı | alardı | kinileri | vĕsene |
ularda | onlarda | onlarda | olarda | ularda | ularźa | alarda | olarda | alarda | - | vĕsenche |
ulardan | onlardan | onlardan | olardan | ulardin | ularźan | alardan | olardan | alardan | kinilerten | vĕsenchen |
ularning | onların | onların | olaryň | ularning | ularźın | alarnıñ | olardıñ | alardın | kiennere | vĕsen / vĕsenĕn |
ular bilan | onlarla | onlarla | olar bilen | ular bilen | ular menän | alar belän | olarmen | alar menen | kinilerinen | vĕsempe |
Klassifikatsiyasi
Manbalar
- ↑ Abduvahob Madvaliyev, Ishoq Nosirov, „Turkiy tillar“, OʻzME
Adabiyotlar
- Baskakov N.A., Vvedeniye v izucheniye tyurkskix yazikov, 2 izd., M., 1969; Kononov A. N ., Istoriya izucheniya tyurkskix yazikov v Rossii, L., 1972; Serebrennikov B.A., Gadjiyeva M.Z., Sravnitelnoistoricheskaya grammatika tyurkskix yazikov, Baku, 1979; Qoʻch qortoyev I., Isabekov B., Turkiy filologiyaga kirish, T., 1984.
Havolalar
Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |