Tinch okeani: Versiyalar orasidagi farq

[[Tasvir:Pacific Ocean.png|thumb|200px|]]

Bu okeanning 708.000.000  km³ suv hajmi bor. Okeanning 3.000 — 3.500 m dan chuqur boʻlgan har joyida suv darajasi 2 °C dan pastda. [[1950]] — [[1980]] yillari orasida Tinch okeanida juda katta va kuchli dengiz toʻlqinlari boʻlgani tufayli kemalar oʻta olmayotgan edi. Kemalar Tinch okeanining bir uchidan bir necha kilometr uzoqlashishi bilan toʻlqinlar boshlar edi. U toʻlqinlar hozirgi kunlarda ham koʻrilmoqdadir.

'''Tinch okean''', Buyuk okean - Dunyo okeanining bir qismi, kattaligi va chuqurligi jihatidan Yer sharida 1oʻrinda. T.o. gʻarbdan Yevrosiyo va Avstraliya, sharqdan Shim. va Jan. Amerika, shim.dan Chukotka va Syuard ya.o.lari oʻrtasidagi yoʻlak, jan.dan Antarktida bilan chegaralangan. Maydoni dengizlari bilan birga 178,6 mln. km2km², dengizlarsiz 148,3 mln. km2km², suvining hajmi 710 mln.km3km³. Oʻrtacha chuq. 3980 m, eng chuqur joyi 11022 m (Mariana novi). Qirgʻoklarining aksari qismi ford tipli va yemirilgan, gʻarbdagi tropik kengliklarda marjonli, baʼzi joylari toʻsiq rifli. Antarktida dagi qirgʻoklar, asosan, shelf muzliklari bilan qoplangan. Dengizlar, koʻproq, T.o.ning shim.gʻarbiy va gʻarbiy chekkalarida joylashgan. Yarim yopiq dengizlar: Bering , Oxota, Yapon, Sharqiy Xitoy, Sariq va Jan. Xitoy, Ichki Yapon; orollararo dengizlar: AvstraliyaOsiyo Oʻrta dengizlari deb umumiy nomlanadi; chekka dengizlar: Marjon va Tasman dengizlari, jan.da Antarktida sohili yaqinidagi Amundsen, Bellinsgauzen va Ross dengizlari.

T.o. orollarining koʻpligi (taxm. 10 ming) va umumiy maydoni (3,6 mln. km2km²) boʻyicha okeanlar oʻrtasida 1 oʻrinda. Materik orollari — Saxalin, Yapon, Tayvan, Malay arxipelagining yirik orollari, Yangi Zelandiya T.o.ning gʻarbiy chekkasida, sharqida orollarning katta kismi Shim. va Jan. Amerika qirgʻoqlari yaqinida joylashgan. Aleut, Kuril, Ryukyu, Gavayi, Samoa, Markiz, Tabuan, Galapagos va b. orollar vulkan otilishi natijasida kelib chik,qan. Karolina, Marshall, Tuamotu, Gilbert — marjon orollar. T.o.ning markaziy va jan.gʻarbiy qismidagi orollar Okeaniya deb nomlanadi.

Relyefi va geologik tuzili sh i . T.o. tubi tektonik jihatdan oʻziga xos tuzilishga ega, boshqa okeanlardagiga nisbatan bu yerda vulkan, suv osti togʻi va atoll koʻp. T.o. hamma tomondan harakatdagi vulkanlari boʻlgan burmali togʻlar bilan oʻralgan. Boshqa okeanlar tubiga nisbatan T.o. tubi relyefining juda ham parchalanganligi va shelfning uncha rivojlanmaganligi (umumiy maydonining 1,7%) uning umumiy xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Chekkalarining chuq. 150 m dan 500 m gacha boʻlgan shelf (uz. 800  km gacha) Bering , Sharqiy Xitoy, Jan. Xitoy va Yava dengizlarida, keng shelf Avstraliyaning Kvinslend shtati yaqinida boʻlib, marjon qurilmalari koʻp, ular sharkdan dunyoda eng yirik Katta Toʻsiq rifi bilan oʻralgan. Shim. va Jan. Amerika qirgʻogʻi yaqinidagi shelf nisbatan kambar (bir necha oʻn km). Materik yon bagʻirlari tik, koʻpincha zinapoyasimon, kanʼonlar (Monterey, Bering) bilan oʻyilgan. T.o.ning Alyaska ya.o.dan Yangi Zelandiyagacha boʻlgan gʻarbiy qismida chekka dengizlar soyligi sistemasi (chuq. 3000 dan 7000 m gacha), orollar yoyi va ularga tutash okean novlari — Aleut (7855 m), KurilKamchatka (9717 m), Filippin (10265 m), Mariana (11022 m) bor. T.o.ning chegarasida yirik koʻtarilmalar bilan ajralgan keng soyliklar (chuq. 4000 m dan 7000 m gacha boʻlgan Shim.Sharqiy, Shim.Gʻarbiy, Markaziy, Jan. Peru va h.k.) mavjud. T.o.ning yirik relyef strukturasi — Sharqiy Tinch okean koʻtarilmasi Dunyo okeani oʻrtaliq togʻ tizmalari tarkibiga kiradi, biroq u suv osti togʻ sistemasining boshqa tizmalaridan farq qilib, Okeanii 2 asimmetrik qismga ajratadi va unda rift vodiylari aniq aks etmaydi. Eng muhim vulkan marzalari va tizmalari: Layn, Gavayi, Shim.Gʻarbiy, MerkusNekker va b. T.o.ning sharqiy qismini va Sharqiy Tinch okean tizmasini juda koʻp yoriqlar zonasi kesib oʻtgan.

Okean tubidagi choʻkindi jinslar tarkibi tektonika va okean tubi relyefi bilan bogʻliq. Terrigen nurash materiallari va gilli choʻkindilar materiklarning suv ostidagi chekkalarida, dengizlar tubida va chukur suv osti novlarida koʻproq toʻplangan. Choʻkindilar qalinligi okean qaʼrida va novlarda 2—3 2–3 km, bu esa T.o.ni eng qad. okeanlardan biri ekanligini koʻrsatadi. Kremniyli (diatom va diatomradiolyariyli) choʻkindilar fitoplanktonga boy zonalarda 3 ta kenglik mintaqasini hosil qiladi. Pelagial qizil gillar 4500—50004500–5000 m dan ziyod chuqurliklarda uchraydi. T.o. gʻarbiy qismining tubida choʻkindilarga vulkan jinslari aralashgan. Okean tubida foydali qazilmalardan neft, nodir metallar rudalari, qalay, temir va titantemir qumlari, oltin, temirmarganets gʻuddalari va b. uchraydi.

da —25°. T.o.da yogʻin mikdori suvning bugʻlanishiga karaganda koʻproq. Yillik oʻrtacha yogʻin ekvator yonida 3000  mm dan ziyod, oʻrtacha kengliklarning gʻarbida 1000  mm, sharqida 2000—2000– 3000  mm, eng kam yogʻin subtropiklarning sharqiy chekkalarida yogadi (200—300 200–300 mm).

dagi moʻʼtadil kengliklarning gʻarbida sovuq Kuril oqimi, sharqida iliq Alyaska oqimi mavjud. T.o. ekvatorial sirkulyatsiyasida Passatlararo ters oqimi muhim agʻamiyatga ega. Bu oqim T. o.ni gʻarbdan sharqqa qarab gʻarbda 150—300150–300 m.sharqda 250 300 m chuqurlikda, 500600  km kenglikda kesib oʻtadi. Oqim tezligi 5,4  km/soat. Okeanning jan.da Jan. Passat, Sharqiy Avstraliya iliq oqimlari va Gʻarbiy Shamollar va Peru sovuq oqimlari antitsiklonal sirkulyatsiyani yuzaga keltiradi.

Suvning shoʻrligi shim. va jan. subtropik kengliklarda 35,5%o boʻlib, ekvatorga tomon kamayib boradi (34,5 %o) va shim. moʻʼtadil kengliklarda 30—30– 31 %oga kamayadi. Suv zichligi ekvatordan yuqori kengliklarga qarab bir maromda (1021  kg/sm3sm³ dan 1027  kg/sm3gachasm³gacha) oshib boradi.

Sharqiy Osiyoda, titanmagnetitli qumlar Yaponiyaning qirgʻoq boʻyi qismida joylashgan. Alyaskaning sohilboʻyidengiz qismi oltin va platinaga boy. T.o.ning chuq. 3000 m dan ziyod boʻlgan qismida, asosan, 6° va 20° shu kabi va taxm. 180 va 120° gʻ.u. oraligidagi mayd. 6 mln. km2km² ga teng zonada temirmarganets konkretsiyalarning yirik konlari bor. Okeanda 120 dan ortiq neft va neftgaz konlari razvedka qilinib, 70% ishga tushirilgan. Asosiy neftgaz rni — Kaliforniyaning jan. shelf qismi, Kuk, Guayakil qoʻltiklari, Yaponiyaning garbiy shelf qismi, Boxayvan qoʻltigʻi, Base boʻgʻozi, Malay arxipelagi, Yangi Zelandiya, Bruney, Tailand, Malayziya, Indoneziya, Peruda. Yaponiya qirgʻoqlari yaqinida okeandan toshkoʻmir olinadi.

{{geo-stubOʻzME}}