1 365
ta tahrir
Shrikarsan (munozara | hissa) (Removing Link FA template as it is now available in wikidata) |
k (clean up, replaced: km2 → km² (4), m3 → m³ (3) using AWB) |
||
{{birlashtirish|Buyuk okean}} <!-- Bot tomonidan qo‘shildi -->
[[Tasvir:Pacific Ocean.png|thumb|200px
[[Tasvir:Pacific elevation.jpg|200px|thumb|Tinch okeani chuqurlik xaritasi]]
'''Tinch okeani''' [[Amerika]] va [[Osiyo]] qitʼalari orasida joylashgan dunyoning eng katta [[okean]]idir. Ismini [[Ispaniya]] qirolligi uchun dunyoni aylangan [[Portugaliya]]lik dengizchi [[Ferdinand Magellan]] qoʻygan. Magellan bir necha kun davom etgan qiyin va kuchli toʻlqinli suvda, oʻz ismini bergan [[Magellan boʻgʻozi]]dan kechib bu okean ochilganda, kuchli toʻlqinlar bitib va oʻzi tiniq suvlar bilan qarshilashgani uchun portugalchada "tinch" maʼnosini bildirgan "Pasifico" ismini qoʻygan. Tinch okeani sathi 179.7 million km<sup>2</sup> dan iborat. Tinch okeani, deyarli [[Atlantika okeani|Atlantika]] va [[Hind okeani|Hind]] okeanining birlashgan holi bilan teng kattalikdadir. Eng chuqur yeri [[Mariana chuquri]] boʻlib, u 11.034 m chuqurdir. [[Mariana chuquri]] dunyoning eng chuqur nuqtasi deb bilinadi. Dunyodagi [[zilzila]]larning 90%'i va katta zilzilalarning 80%'i Tinch okean maydonida sodir boʻlmoqdadir.
Bu okeanning 708.000.000
'''Tinch okean''', Buyuk okean - Dunyo okeanining bir qismi, kattaligi va chuqurligi jihatidan Yer sharida 1oʻrinda. T.o. gʻarbdan Yevrosiyo va Avstraliya, sharqdan Shim. va Jan. Amerika, shim.dan Chukotka va Syuard ya.o.lari oʻrtasidagi yoʻlak, jan.dan Antarktida bilan chegaralangan. Maydoni dengizlari bilan birga 178,6 mln.
T.o. orollarining koʻpligi (taxm. 10 ming) va umumiy maydoni (3,6 mln.
Relyefi va geologik tuzili sh i . T.o. tubi tektonik jihatdan oʻziga xos tuzilishga ega, boshqa okeanlardagiga nisbatan bu yerda vulkan, suv osti togʻi va atoll koʻp. T.o. hamma tomondan harakatdagi vulkanlari boʻlgan burmali togʻlar bilan oʻralgan. Boshqa okeanlar tubiga nisbatan T.o. tubi relyefining juda ham parchalanganligi va shelfning uncha rivojlanmaganligi (umumiy maydonining 1,7%) uning umumiy xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Chekkalarining chuq. 150 m dan 500 m gacha boʻlgan shelf (uz. 800
Okean tubidagi choʻkindi jinslar tarkibi tektonika va okean tubi relyefi bilan bogʻliq. Terrigen nurash materiallari va gilli choʻkindilar materiklarning suv ostidagi chekkalarida, dengizlar tubida va chukur suv osti novlarida koʻproq toʻplangan. Choʻkindilar qalinligi okean qaʼrida va novlarda
Gidrologik rejimi. T.o.ning katta qismi subekvatorial, tropik, subtropik va moʻʼtadil iklim mintaqalarida va qisman ekvatorial va subantarktika mintaqalarida joylashgan. Shim.dan jan.ga katta masofaga choʻzilganligi tufayli iqlimi ham xilmaxil. T.o. ustidagi atmosfera sirkulyatsiyasi 4 ta asosiy atmosfera bosimi oblasti: Aleut minimumi, Shim. Tinch okean, Jan. Tinch okean va Antarktida maksimumlariga bogʻliq. Okean ustida vujudga keladigan atmosfera sirkulyatsiyasi natijasida yuzaki oqimlar subtropik va tropik kengliklarda antitsiklonal, shim. oʻrtacha va jan. yuqori kengliklarda siklonal aylanma harakat qiladi. Natijada tropik va subtropik kengliklarda shim.sharkiy, jan.da jan.sharqiy shamollar — passatlar (boshqa okeanlardagiga nisbatan kuchsizrok, va sharqida gʻarbdagiga nisbatan kuchliroq) hamda moʻʼtadil kengliklarda kuchli gʻarbiy shamollar esadi. Tropik mintaqalar gʻarbida tez-tez dovullar — tayfunlar boʻlib turadi. T.o.ning shim. qismida atmosferaning mussonli sirkulyatsiyasi hukmron. Havoning oʻrtacha trasi ekvatorga yaqin joylarda fev.da 26—27°, avg .da 26—28°, Bering boʻgʻizida fev. da —20°, avg .da 6—8°, Antarktida qirgʻoklari yaqinida fev.da —10°, avg .
da —25°. T.o.da yogʻin mikdori suvning bugʻlanishiga karaganda koʻproq. Yillik oʻrtacha yogʻin ekvator yonida 3000
T.o.ning shim. qismida iliq Shim. Passat — Kurosio va Shim. Tinch okean hamda sovuq Kaliforniya oqimlari aylanma oqimni keltirib chiqaradi. Shim.
dagi moʻʼtadil kengliklarning gʻarbida sovuq Kuril oqimi, sharqida iliq Alyaska oqimi mavjud. T.o. ekvatorial sirkulyatsiyasida Passatlararo ters oqimi muhim agʻamiyatga ega. Bu oqim T. o.ni gʻarbdan sharqqa qarab gʻarbda
Suvning shoʻrligi shim. va jan. subtropik kengliklarda 35,5%o boʻlib, ekvatorga tomon kamayib boradi (34,5 %o) va shim. moʻʼtadil kengliklarda
T.o. suv sathining koʻtarilishi har yarim sutkada (Alyaska qoʻltigʻida 5,4 m, Oxota dengizida 12,9 m), Solomon o.lari atrofida har sutkada takrorlanadi (bal. 2,5 m). Shamol taʼsirida kuchli toʻlqinlar, yer qimirlash taʼsirida sunami (50 m gacha) boʻladi.
Rutil va sirkonning jahon boʻyicha eng yirik konlari T.o.da Avstraliyaning sharqiy va jan.sharqiy qirgʻoqlari yaqinidagi qismida, ilmenitsirkonli qumlar Shim. Amerikaning Alyaskadan Kaliforniyagacha boʻlgan gʻarbiy qismida, kassiteritning boy sochma konlari Jan.
Sharqiy Osiyoda, titanmagnetitli qumlar Yaponiyaning qirgʻoq boʻyi qismida joylashgan. Alyaskaning sohilboʻyidengiz qismi oltin va platinaga boy. T.o.ning chuq. 3000 m dan ziyod boʻlgan qismida, asosan, 6° va 20° shu kabi va taxm. 180 va 120° gʻ.u. oraligidagi mayd. 6 mln.
T.o. okeanda tashiladigan yuklar hajmi va ularning oʻsish surʼati boʻyicha 2oʻrinda. Okeanda eng koʻp neft, yogʻoch materiallar, metall rudasi, oziq-ovqat mahsulotlari tashiladi. Eng muhim transport yoʻllari AQSH va Kanada portlarini Yaponiya portlari bilan bogʻlaydi. Suv yoʻli orqali Yaponiyaga toshkoʻmir, oʻrmon mahsulotlari, bugʻdoy, ruda va b. yuklar olib boriladi, orqaga avtomobil, elektr apparaturalari, matolar, baliq tashiladi. AmerikaAvstraliya yoʻnalishida ham katta hajmda yuk ortilgan kemalar qatnaydi. Jan. Amerika mamlakatlarini AQSH va Kanadaning T.o. va Atlantika okeani (Panama kanali orqali) portlari bilan bogʻlovchi yoʻnalish boʻyicha qora va rangli metall rudalar, selitra va b. xom ashyo, kon sanoati uchun mashinalar, dastgoxlar tashiladi. Yirik portlari: Vladivostok, Naxodka (Rossiya), Vonsan (KXDR), Tyantszin, Shanxay, Guanchjou (Xitoy), Yokoxama, Kavasaki, Tiba, Kobe, Osaka, Tokio (Yaponiya), Xayfon, Xoshimin (Vyetnam), Syangan (Syangan), Singapur (Singapur), Sidney, Melburn (Avstraliya), Uellington (Yangi Zelandiya), Vankuver (Kanada), LosAnjeles, SanFransiskoOklend, Sietl, Portlend (AQSH), Kalyao (Peru), Uasko (Chili).
{{Okeanlar}}
{{
[[Turkum:Okeanlar]]
[[Turkum:Tinch okeani|*]]
{{geo-stub}}
|
ta tahrir