Tokio

Tokio
35°41′22″N 139°41′30″E
Hukumat
• Gubernator	Shintaro Ishihara
[[File:|290px|Tokio xaritada]] Tokio

Tokio (yapon tilida:東京, Tōkyō) — Yaponiyaning poytaxti boʻlib, soʻzma-soʻz tarjima qilganda „Sharqiy poytaxt“ maʼnosini bildiradi. Tokio Yaponiyaning viloyat hamda shahar statusiga ega oʻziga xos maʼmuriy birligi boʻlib hisoblanadi.

Tokio — Yaponiyaning poytaxti. Mamlakatning iqtisodiy, moliyaviy va madaniy markazi. Aholisining soni va sanoatning oʻsish surʼatlari boʻyicha dunyodagi yirik shaharlar orasida yetakchi oʻrinlardan birini egallaydi. Xonsyu o.ning jansharqiy qismida, Kanto tekisligida, Edogava, Arakava, Sumida, Tama daryolarining Tokio qoʻltigʻiga quyilish yerida joylashgan. Iqlimi subtropik, mussonli, eng sovuq oy — yanv.ning oʻrtacha trasi 3,G, eng issik, oy — avg .niki 25,6°. Yillik yogʻin 1343 mm. Seryogʻin mavsumda tez-tez tayfun boʻladi. T. seysmik faol zonada joylashgan.

Aholisi 13,23 mln. kishi (2013 1 apr ). Poytaxt prefekturasi (Syutoken) yoki Katta T. tarkibiga 4 ta prefekturaning shahar va shaharchalari kiritiladi, aholisi 28 mln. kishidan ziyod. Mamlakat milliy daromadining 1/5 kismi T.ga toʻgʻri keladi.

T.ga 15-a.ning oʻrtalarida asos solingan. 1457 y.da Edo qasri qurilgan boʻlib, uning atrofida savdogar va hunarmandlarning uylari koʻpayib bordi. 1590 y.da Edo sh. Tokugava sulolasining qarorgohiga aylandi. Yaponiyaning rasmiy poytaxti esa oʻsha vaqtda Kioto sh. edi. 18-a.da Edo jahonning eng yirik shaharlaridan biriga aylandi. 1869 y.da hokimiyat boshqa sulola vakili imperator Mutsixito qoʻliga oʻtgach, poytaxt Edoga koʻchirildi va T. ("sharqiy poytaxt") deb ataldi. 19-a.ning 2yarmida T.da ipak, lokboʻyoq, chinni sanoatlari, 19-a.ning oxiridan mashinasozlik va kemasozlik sanoatlari rivojlana boshladi. 1923 y. 1 sent.dagi zilzila va uning okibatlarida kelib chiqqan yongʻin tufayli T.ning koʻp qismi vayron boʻldi. 2jahon urushi vaqtida T. AQSH aviatsiyasi tomonidan bombardimon qilingan.

T. — transport yoʻllarining yirik tuguni. Dengiz porti (yiliga 70 mln. t dan ortiq yuk ortibtushiriladi). Aeroporti xalqaro ahamiyatga ega. Metropoliten qurilgan. Yetakchi sanoat tarmogʻi — mashinasozlik (xususan, elektrotexnika, umumiy mashinasozlik, transport jihozlari ishlab chiqarish., anik, mexanika) va metallsozlik. Kime, poligrafiya va oziq-ovqat sanoatlari ham rivojlangan. Neftni qayta ishlash va neft kimyosi, qurilish materiallari va yengil sanoat (toʻqimachilik, zargarlik va yodgorlik buyumlari ishlab chiqarish.) korxonalari mavjud. Sanoati, asosan, chet eldan keltirilgan xom ashyo hisobiga ishlaydi. Sanoat korxonalarining katta qismi mayda va oʻrta korxonalardan iborat. T. — yirik savdotaqsimot markazi. Shaxarda tovar va fond birjalari, savdo firmalarining vakolatxonalari, yirik banklar, sugʻurta idoralari joylashgan. T. da untlar, Yaponiya FA, Sanʼat akademiyasi, teatrlar, 30 dan ortiq muzey (shu jumladan, Genri galereyasi, BriJston sanʼat muzeyi, zamonaviy sanʼat milliy muzeyi, Tokio milliy muzeyi va b.), kutubxonalar, konsert zallari bor. Meʼmoriy yodgorliklaridan shahar markazida atrofi bogʻ bilan oʻralgan imperator saroyi (1869 y.gacha Edo qasri, 15—17-a.

lar), saroy majmuasi (1600), manzarali bogʻ (17—18-a.lar) saqlangan. Uning atrofida hukumat binolari, Tosyogu va Meydzi ibodatxonalari joylashgan. Soka unti hududida 2004 y. 26 martda Alisher Navoiyga haykal oʻrnatildi (haykaltarosh J.Mirtojiyev). 1964 y.da T.da 18Olimpiada oʻyinlari boʻlib oʻtgan.

Havolalar

• Tokio shahrining rasmiy vebsayti ^(ingl.)
• Tokio haqidagi Katta Sovet Ensiklopediyasidagi maqola ^(rus.)