Katta juz

Kattajuz, Ulugʻ juz (Uli juz, uyshun) — Yettisuv (Qozogʻiston)dagi xoʻjalik va geografik jihatdan ajralib turuvchi hudud. K.j. hududida mil.

av. 7—4-a.larda saklar ittifoqi, 3—2a.larda Usun qabilalar ittifoqi, undan soʻng Gʻarbiy Turk xoqonligi, qarluqlar davlati va b. vujudga kelgan. 16-a. boshlarida K.j.ning shakllanish jarayoni yakunlangan. K.j. dugʻlot, qoʻngʻirot, qipchoq, olchin, qangʻli, alban, jaloyir, sirgʻali, shanshqili, uyshun va b. qabilalar birlashmasidan iborat boʻlib, Toshkent xoniga boʻysungan. K.j. aholisi, asosan, koʻchmanchi chorvachilik bilan shugʻullangan. Koʻchmanchilar oʻtroq qishloq dehqonlari bilan chambarchas bogʻlangan. 16—18-a.larda K.j. hududida bir necha xonliklar tashkil topib, ular tashqi dushmanga qarshi kurashda maʼlum rol oʻynagan. Bu kuchlarni bartaraf qilmoq niyatida Oʻrta juz xoni Tovkaxon (1680—1718) ham uchchala juzlikni birlashtirishga muvaffaq boʻldi, lekin bu birlik uzoqqa choʻzilmadi. 1752 y. Rossiya Omskdan Petropavlovsk orqali Orenburggacha oʻz mudofaa chegarasini kuradi. U 11 istehkom, 33 qoʻriqchilik posti va 42 mayoqni oʻz ichiga olib, 3642 kazak joylashtirilgan. 1798 y. K.j.ning bir qismi Toshkent hokimi Yunusxoʻja ixtiyoriga oʻtdi. K.j. hududida Kenesari qoʻzgʻoloni kuchayib (1837—41), u bostirilgach, K.j. 1847 y. rus qoʻshinlari tomonidan bosib olinadi; oʻrniga Sibir, Orenburg va Ural kazak qoʻshinlari joylashtiriladi. 19-a. K.j.ning qozoq aholisi 550 mingga yaqin kishini tashkil qilgan.

Adabiyot

• Velyaminov-Zernov V. V., Istoricheskiye izvestiya o kirgizkaysakax i snosheniyax Rossii s Sredney Aziyey so vremeni konchini Abulxayrxana (1748—65), t. 1— 2, Ufa, 1853; Asfendiarov S. D., Istoriya Kazaxstana, t. 1, Alma-Ata — M., 1935; Tinishpayev M., Materiali k istorii kirgiz-kazakskogo naroda, T., 1925.