Linch sudi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1: Qator 1:
'''Linch sudi''' yoki '''linchlash''' tushunchasi ostida ({{lang-en|lynching, the Lynch law}}), (Linch familiyali bir necha tarixiy shaxs nomiga - biri, Charlz, sudya, mustaqillik uchun urush vaqtida linchlashni qoʻllagan; ikkinchisi, Uilyam, kapitan, [[Pensilvaniya|Pensilvaniyada]] [[1780]]-yili sudsiz tan jarohatlarini yetkazib jazolash - ammo oʻldirmaslik haqidagi "Linch qonuni"ni kiritgan), jinoyat yoki ijtimoiy qonunlarni buzganligi haqida sezilgan kishini sudsiz va tergovsiz oʻldirish, odatda koʻcha olomoni bilan oʻldirish tushuniladi.
Под '''судом Линча''' или '''линчеванием''' ({{lang-en|lynching, the Lynch law}}), в честь нескольких американских исторических лиц по фамилии Линч (один, Чарльз, судья, практиковал линчевание во время Войны за независимость; другой, Уильям, капитан, ввёл в [[Пенсильвания|Пенсильвании]] «закон Линча» о бессудных телесных наказаниях — но не смертной казни — в [[1780]] году), подразумевается убийство человека, подозреваемого в преступлении или нарушении общественных обычаев, без суда и без следствия, обычно уличной толпой.


Sudsiz oʻldirish hamma zamon va hamma xalqlarda tarqalgan, ammo terminning oʻzi hamda alohida ijtimoiy voqea sifatida Linch sudi, rasmiy huquqchilik bilan parallel holda [[XIX]] va [[XX]]-asrda [[AQSH]]da paydo boʻladi. Linch sudining 85%i janubiy shtatlarga toʻgʻri keladi.
Бессудное убийство распространено в обществах всех времён и народов, однако и сам термин, и суд Линча как особое общественное явление, параллельное формальному правосудию, сложились в [[США]] в [[XIX век]]е и первой половине [[XX век]]а. 85 % американских случаев суда Линча пришлось на южные штаты.


[[Image:800px-Kkk-carpetbagger-cartoon.jpg|thumb|left|Shimolliklar-karpetbeggerlarga osib qoʻyish bilan tahdid soluvchi minnesotalik gazetadagi karikatura [[1868]]. [[AQSHning Demokratik partiyasi|AQSH Demokratik partiyasining]] ramzi boʻlgan eshak Ku-Kluks-Klanning abbreviaturasini olib ketmoqda.]]
[[Image:800px-Kkk-carpetbagger-cartoon.jpg|thumb|left|Shimolliklar-karpetbeggerlarga osib qoʻyish bilan tahdid soluvchi minnesotalik gazetadagi karikatura [[1868]]. [[AQSHning Demokratik partiyasi|AQSH Demokratik partiyasining]] ramzi boʻlgan eshak Ku-Kluks-Klanning abbreviaturasini olib ketmoqda.]]


Linch sudining sistematik praktikaga aylanganini [[1860]]-yillarning ohiriga, [[AQSHda Fuqarolar urushi|Fuqarolar urushidan]] soʻng AQSHning Janubi Shimol tomonidan harbiy bosqinga tortilgan paytga taqash lozim; yerlar shimoliy ishbilarmonlar, karpetbeggerlar tomonidan optom sotib olinardi, urush paytida mutlaq ozod deb eʻlon qilingan [[afroamerikanlar|qora tanli aholi]] esa sobiq xoʻjayinlardan qasd olar edi. Shimoliy bosqinchilarga va ayniqsa ozodlikka chiqqan negrlarga qarshi kurash uchun sudsiz oʻldirishlarni keng praktika qilgan [[Ku-Kluks-Klan]] sirli jamiyati tashkil qilinadi. Bu (Birinchi deb nomlanadigan) Ku-Kluks-Klan shahdlik bilan federal hokimiyat tomonidan [[1870]]-yillarda barbod etiladi, ammo negrlarga qarshi terror toʻxtamaydi. Qullikning oʻrniga qonunchilik bilan tasdiqlangan (Jim Krou qonunlari) [[segregatsiya]] hamda negrlar boʻysunishi lozim boʻlgan yozilmagan etiket keladi. Umumiy qonunga qarshi har qanday jinoyatda sezilgan (oʻldirish, oʻgʻrilik, oqlarni zoʻrlash), Jim Krou qonunlari va yozilmagan qoidalarni buzgan negr linchlashga torttirilishi mumkin edi; koʻp hollarda oʻldirish va zoʻrlashda ayblov yoqtirmagan odamdan qutulish uchun bahona boʻlishi mumkin edi. Linchlashga [[zabastovka|zabastovkalarning]] ishtirokchilari, negr-fermerlar (yerini tortib olish maqsadida) va oq tanlilarning iqtisodiy ishlariga halaqit beradigan boshqa kishilar tortilardilar. Linchlashning choʻqqisi [[1892]]-yilga (151 qurbon), yangi toʻlqin [[1910]]-yillarga toʻgʻri keldi; oʻsha paytda "Millatning uygʻonishi" filmida kuylangan ikkinchi Ku-Kluks-Klan tashkil topadi.
Возникновение суда Линча как систематической практики надо относить к концу [[1860-е|1860-х]], когда после поражения в [[Гражданская война в США|Гражданской войне]] Юг США подвергся военной оккупации Севера; земли подвергались массовой скупке со стороны северных дельцов, {{nobr|т. н.}} карпетбеггеров, а [[афроамериканцы|чернокожее население]], объявленное в ходе войны совершенно свободным от рабства, мстило своим бывшим хозяевам. Для борьбы с северными оккупантами и особенно освободившимися неграми была учреждена тайная организация [[Ку-Клукс-Клан]], члены которой широко практиковали бессудные убийства. Этот (так называемый Первый) Ку-Клукс-Клан был решительно разгромлен федеральным правительством в [[1870-е]], но террор против негров не прекратился. На место рабству пришла [[сегрегация]], закреплённая законодательно (т. н. [[Законы Джима Кроу]]), а также неписаный этикет, который должны были соблюдать негры. За подозрение в каких-либо преступлениях против общего закона (убийство, грабёж, изнасилование белых), законов Джима Кроу или неписаных правил поведения негр мог подвергнуться линчеванию; часто обвинение в убийстве или изнасиловании могло быть просто предлогом, чтобы избавиться от неугодного человека. Линчеванию подвергались и участники [[забастовка|забастовок]], негры-фермеры (с целью присвоить их участок) и другие лица, угрожавшие экономическим интересам белого большинства. Пик количества линчеваний пришёлся на [[1892]] год (151 жертва), новые всплески на [[1910-е]] годы; тогда же был учреждён второй Ку-Клукс-Клан, воспетый Гриффитом в фильме «Рождение нации».


Negrlar bilan bir qatorda, kamroq boʻlsa ham, oq tanli anglo-amerikanlar hamda boshqa kamchiliklar, eng avvalo [[italyanlar]] ([[mafiya]] bilan hamkorlikda sezilib), yevreylar, inglizzabon [[katolitsizm|katoliklar]] linchlashga tortilar edilar.
Наряду с неграми, хотя и гораздо реже, линчеванию подвергались и белые англо-американцы, а также другие меньшинства, прежде всего [[итальянцы]] (по подозрению в сотрудничестве с [[мафия|мафией]]), [[евреи]], англоязычные [[католицизм|католики]].
[[Изображение:Duluth-lynching-postcard.jpg|thumb|right|Линчевание трёх негров в Дулуте, [[Миннесота]], в [[1920]] году. Открытка]]
[[Tasvir:Duluth-lynching-postcard.jpg|thumb|right|Dulutda uch negrning linchlanishi, [[Minnesota]], [[1920]]-yil. Otkritka]]


Linchlash odatda osish orqali amalga oshirilardi, ammo qiynoqlar va gulxanda yoqish bilan ham yoʻlanardi. Koʻp hollarda Linch sudida faqatgina boshqarilmaydigan olomonlar emas, balki qonuniy sudyalar, kichik shaharlarning hokimlari, sheriflar ishtirok etishardi; linchlash oʻtkazilish vaqti va joyi haqida, haqqoniy oʻlimga tortish kabi, oldindan habar berilardi, u yerga suratchilar kelardilar, ayrim hollarda sirkdagi kabi koʻrsatuvlar uyushtirilardi. [[1900]]-yillarda osib qoʻyilgan negrlar va Linch sudining quvnoq va kulayotgan ishtirokchilari tasvirlangan otkritkalar modaga chiqadi; linchchilar ularning qarindoshlariga "Oyi, chap tarafda - man", kabi soʻzlar bilan yuborardilar. Federal hokimiyat bu kabi pochta mahsulotlarni [[1908]]-yilda taʻqiqlaydi, ammo u noqonuniy tarzda [[1930]]-yillargacha chop etilgan va aylangan. Linch sudlari koʻpincha federal hokimiyat tomonidan tanqidga uchrasa ham (ayniqsa [[AQSHning Respublikan partiyasi]] tomonidan)
Линчевание осуществлялось обычно через [[повешение]], однако могло сопровождаться пытками или сожжением на костре. Нередко в суде Линча участвовали не просто неорганизованные толпы, а законные судьи, мэры небольших городов, шерифы; о месте и времени линчевания сообщалось заранее, как при законной казни, туда являлись фотографы, иногда устраивались шоу, как в цирке. В [[1900-е]] в моду вошли открытки с изображением повешенных негров, рядом с которыми позируют весёлые и смеющиеся участники суда Линча; они посылали их родственникам с комментариями вроде «Мама, это я слева». Федеральное правительство запретило такого рода почтовую продукцию в [[1908]], но она нелегально печаталась и циркулировала до [[1930-е|1930-х]].



Хотя суды Линча часто осуждались федеральным правительством (особенно [[Республиканская партия США|Республиканской партией]]), никакого законного противодействия этим акциям фактически не предпринималось: власти южных штатов и графств, как правило, состояли из лиц, видевших в линчевании освящённую традицией самооборону от «бесчинств» негров. Были случаи, когда оправданного законным судом и выходящего из зала суда негра толпа тут же волокла вешать, и судья этому не препятствовал. В первой половине XX века случаи осуждения участников линчеваний единичны.
никакого законного противодействия этим акциям фактически не предпринималось: власти южных штатов и графств, как правило, состояли из лиц, видевших в линчевании освящённую традицией самооборону от «бесчинств» негров. Были случаи, когда оправданного законным судом и выходящего из зала суда негра толпа тут же волокла вешать, и судья этому не препятствовал. В первой половине XX века случаи осуждения участников линчеваний единичны.


Борьбу с линчеванием под давлением общественного мнения начали президенты-демократы (хотя [[Демократическая партия США]] традиционно была связана как раз с рабовладельческим Югом, а многие её деятели и с Ку-Клукс-Кланом) [[Рузвельт, Франклин Делано|Ф. Д. Рузвельт]] (который в [[1936]] не решился ещё принять жёстких законов против линчевания, боясь потерять поддержку южных избирателей) и особенно [[Трумэн, Гарри|Г. Трумэн]]. После [[Вторая Мировая война|Второй Мировой войны]] линчевания стали совершенно единичной практикой, обычно связанной с частным террором групп вроде Ку-Клукс-Клана, и каждый раз подлежащей расследованию. Уничтожение законов Джима Кроу и уравнение негров в правах при [[Кеннеди, Джон Фицджеральд|Кеннеди]] и [[Джонсон, Линдон Бейнс|Л. Джонсон]]е лишили массовые акции против негров правовой поддержки.
Борьбу с линчеванием под давлением общественного мнения начали президенты-демократы (хотя [[Демократическая партия США]] традиционно была связана как раз с рабовладельческим Югом, а многие её деятели и с Ку-Клукс-Кланом) [[Рузвельт, Франклин Делано|Ф. Д. Рузвельт]] (который в [[1936]] не решился ещё принять жёстких законов против линчевания, боясь потерять поддержку южных избирателей) и особенно [[Трумэн, Гарри|Г. Трумэн]]. После [[Вторая Мировая война|Второй Мировой войны]] линчевания стали совершенно единичной практикой, обычно связанной с частным террором групп вроде Ку-Клукс-Клана, и каждый раз подлежащей расследованию. Уничтожение законов Джима Кроу и уравнение негров в правах при [[Кеннеди, Джон Фицджеральд|Кеннеди]] и [[Джонсон, Линдон Бейнс|Л. Джонсон]]е лишили массовые акции против негров правовой поддержки.

16-Avgust 2007, 15:30 dagi koʻrinishi

Linch sudi yoki linchlash tushunchasi ostida (inglizcha: lynching, the Lynch law), (Linch familiyali bir necha tarixiy shaxs nomiga - biri, Charlz, sudya, mustaqillik uchun urush vaqtida linchlashni qoʻllagan; ikkinchisi, Uilyam, kapitan, Pensilvaniyada 1780-yili sudsiz tan jarohatlarini yetkazib jazolash - ammo oʻldirmaslik haqidagi "Linch qonuni"ni kiritgan), jinoyat yoki ijtimoiy qonunlarni buzganligi haqida sezilgan kishini sudsiz va tergovsiz oʻldirish, odatda koʻcha olomoni bilan oʻldirish tushuniladi.

Sudsiz oʻldirish hamma zamon va hamma xalqlarda tarqalgan, ammo terminning oʻzi hamda alohida ijtimoiy voqea sifatida Linch sudi, rasmiy huquqchilik bilan parallel holda XIX va XX-asrda AQSHda paydo boʻladi. Linch sudining 85%i janubiy shtatlarga toʻgʻri keladi.

Fayl:800px-Kkk-carpetbagger-cartoon.jpg
Shimolliklar-karpetbeggerlarga osib qoʻyish bilan tahdid soluvchi minnesotalik gazetadagi karikatura 1868. AQSH Demokratik partiyasining ramzi boʻlgan eshak Ku-Kluks-Klanning abbreviaturasini olib ketmoqda.

Linch sudining sistematik praktikaga aylanganini 1860-yillarning ohiriga, Fuqarolar urushidan soʻng AQSHning Janubi Shimol tomonidan harbiy bosqinga tortilgan paytga taqash lozim; yerlar shimoliy ishbilarmonlar, karpetbeggerlar tomonidan optom sotib olinardi, urush paytida mutlaq ozod deb eʻlon qilingan qora tanli aholi esa sobiq xoʻjayinlardan qasd olar edi. Shimoliy bosqinchilarga va ayniqsa ozodlikka chiqqan negrlarga qarshi kurash uchun sudsiz oʻldirishlarni keng praktika qilgan Ku-Kluks-Klan sirli jamiyati tashkil qilinadi. Bu (Birinchi deb nomlanadigan) Ku-Kluks-Klan shahdlik bilan federal hokimiyat tomonidan 1870-yillarda barbod etiladi, ammo negrlarga qarshi terror toʻxtamaydi. Qullikning oʻrniga qonunchilik bilan tasdiqlangan (Jim Krou qonunlari) segregatsiya hamda negrlar boʻysunishi lozim boʻlgan yozilmagan etiket keladi. Umumiy qonunga qarshi har qanday jinoyatda sezilgan (oʻldirish, oʻgʻrilik, oqlarni zoʻrlash), Jim Krou qonunlari va yozilmagan qoidalarni buzgan negr linchlashga torttirilishi mumkin edi; koʻp hollarda oʻldirish va zoʻrlashda ayblov yoqtirmagan odamdan qutulish uchun bahona boʻlishi mumkin edi. Linchlashga zabastovkalarning ishtirokchilari, negr-fermerlar (yerini tortib olish maqsadida) va oq tanlilarning iqtisodiy ishlariga halaqit beradigan boshqa kishilar tortilardilar. Linchlashning choʻqqisi 1892-yilga (151 qurbon), yangi toʻlqin 1910-yillarga toʻgʻri keldi; oʻsha paytda "Millatning uygʻonishi" filmida kuylangan ikkinchi Ku-Kluks-Klan tashkil topadi.

Negrlar bilan bir qatorda, kamroq boʻlsa ham, oq tanli anglo-amerikanlar hamda boshqa kamchiliklar, eng avvalo italyanlar (mafiya bilan hamkorlikda sezilib), yevreylar, inglizzabon katoliklar linchlashga tortilar edilar.

Dulutda uch negrning linchlanishi, Minnesota, 1920-yil. Otkritka

Linchlash odatda osish orqali amalga oshirilardi, ammo qiynoqlar va gulxanda yoqish bilan ham yoʻlanardi. Koʻp hollarda Linch sudida faqatgina boshqarilmaydigan olomonlar emas, balki qonuniy sudyalar, kichik shaharlarning hokimlari, sheriflar ishtirok etishardi; linchlash oʻtkazilish vaqti va joyi haqida, haqqoniy oʻlimga tortish kabi, oldindan habar berilardi, u yerga suratchilar kelardilar, ayrim hollarda sirkdagi kabi koʻrsatuvlar uyushtirilardi. 1900-yillarda osib qoʻyilgan negrlar va Linch sudining quvnoq va kulayotgan ishtirokchilari tasvirlangan otkritkalar modaga chiqadi; linchchilar ularning qarindoshlariga "Oyi, chap tarafda - man", kabi soʻzlar bilan yuborardilar. Federal hokimiyat bu kabi pochta mahsulotlarni 1908-yilda taʻqiqlaydi, ammo u noqonuniy tarzda 1930-yillargacha chop etilgan va aylangan. Linch sudlari koʻpincha federal hokimiyat tomonidan tanqidga uchrasa ham (ayniqsa AQSHning Respublikan partiyasi tomonidan)


никакого законного противодействия этим акциям фактически не предпринималось: власти южных штатов и графств, как правило, состояли из лиц, видевших в линчевании освящённую традицией самооборону от «бесчинств» негров. Были случаи, когда оправданного законным судом и выходящего из зала суда негра толпа тут же волокла вешать, и судья этому не препятствовал. В первой половине XX века случаи осуждения участников линчеваний единичны.

Борьбу с линчеванием под давлением общественного мнения начали президенты-демократы (хотя Демократическая партия США традиционно была связана как раз с рабовладельческим Югом, а многие её деятели и с Ку-Клукс-Кланом) Ф. Д. Рузвельт (который в 1936 не решился ещё принять жёстких законов против линчевания, боясь потерять поддержку южных избирателей) и особенно Г. Трумэн. После Второй Мировой войны линчевания стали совершенно единичной практикой, обычно связанной с частным террором групп вроде Ку-Клукс-Клана, и каждый раз подлежащей расследованию. Уничтожение законов Джима Кроу и уравнение негров в правах при Кеннеди и Л. Джонсоне лишили массовые акции против негров правовой поддержки.