Maria Mutola

Maria Mutola
Mutola 2008-yilda Valensiyadagi Jahon yopiq inshootlar chempionatida
Shaxsiy maʼlumotlari
Taxallusi/Laqabi	Maputo Ekspressi, Lurdinya
Fuqaroligi	Mozambik
Tavallud sanasi	27-oktyabr 1972-yil (1972-10-27) Lourenço Marques, Mozambik
Vazni	63 kilogram (139 lb)
Sport
Qaysi sport	Yengil atletika
Medallar
Sport mukofotlari Ayollar yengil atletikasi Mozambik vakili Turnir 1-chi 2-chi 3-chi Yozgi Olimpiada 1 0 1 Jahon chempionati 3 1 1 Yopiq inshootlar jahon chempionati 7 1 1 Afrika chempionati 5 3 0 Hamdo‘stlik o‘yinlari 2 0 1 Butun Afrika o‘yinlari 3 0 0 Jami 21 5 4 Turnir 1-chi 2-chi 3-chi 800 m 20 5 4 1500 m 1 0 0 Medal soni Olimpiada oʻyinlari Oltin 2000 Sidney 800 m Bronza 1996 Atlanta 800 m Jahon chempionati Oltin 1993 Shtutgart 800 m Oltin 2001 Edmonton 800 m Oltin 2003 Parij 800 m Kumush 1999 Sevilia 800 m Bronza 1997 Afina 800 m Yopiq inshootlar jahon chempionati Oltin 1993 Toronto 800 m Oltin 1995 Barselona 800 m Oltin 1997 Parij 800 m Oltin 2001 Lissabon 800 m Oltin 2003 Birmingem 800 m Oltin 2004 Budapesht 800 m Oltin 2006 Moskva 800 m Kumush 1999 Maebashi 800 m Bronza 2008 Valensiya 800 m Hamdoʻstlik oʻyinlari Oltin 1998 Kuala-Lumpur 800 m Oltin 2002 Manchester 800 m Bronza 2006 Melburn 800 m Butun Afrika oʻyinlari Oltin 1991 Qohira 800 m Oltin 1995 Harare 800 m Oltin 1999 Johannesburg 800 m Afrika chempionati Oltin 1990 Qohira 800 m Oltin 1990 Qohira 1500 m Oltin 1993 Durban 800 m Oltin 1998 Dakar 800 m Oltin 2002 Tunis 800 m Kumush 1988 Annaba 800 m Kumush 2006 Bambus 800 m Kumush 2008 Addis-Abeba 800 m Afrika vakili Jahon kubogi Oltin 1992 Havana 800 m Oltin 1994 London 800 m Oltin 1998 Johannesburg 800 m Oltin 2002 Madrid 800 m

Maria de Lurdes Mutola (/məˈriːə muːˈtoʊlə/ mə-REE-ə moo-TOH-lə; 1972-yil 27-oktabrda tugʻilgan) — 800 metrga yugurishga ixtisoslashgan Mozambiklik sobiq yengil atletika sportchisi. U Olimpiya oʻyinlarida olti marta ishtirok etgan toʻrtinchi ayol yengil atletikachi hisoblanadi. U ushbu yoʻnalishda uch karra jahon chempioni va bir marta Olimpiya chempioni boʻlgan.

Garchi Mutola oʻzining sevimli musobaqasi boʻlmish 800 metrga yugurishda hech qachon jahon rekordini yangilamagan boʻlsa-da, u koʻplab sport mutaxassislari va muxlislar tomonidan ushbu yoʻnalishdagi eng buyuk ayol yuguruvchilardan biri deb hisoblanadi. Bunga uning yirik musobaqalardagi barqaror natijalari va 20 yil davomida eng yuqori darajada ishtirok etgan uzoq sport faoliyati asos boʻlgan. U, shuningdek, bir xil musobaqada Olimpiya, Jahon, Jahon yopiq inshootlar, Hamdoʻstlik oʻyinlari, qitʼa oʻyinlari va qitʼa chempionati gʻolibi boʻlgan yagona sportchidir. U, shuningdek, Caster Semenyaning asosiy murabbiyi va ustozidir.

Faoliyati

Ilk yillari

Mutola 1972-yilda Portugaliya Mustamlakasi boʻlgan Mozambik poytaxti Lourensu Markish (hozirgi Maputu) chekkasidagi kambagʻal Chamankulo mahallasida tugʻilgan. Uning otasi temiryoʻllarda ishlagan, onasi esa bozorda savdo qilgan. Yoshligida u futbol boʻyicha alohida isteʼdod koʻrsatgan. Qizlar uchun jamoalar boʻlmagani sababli u faqat oʻgʻil bolalar bilan oʻynagan. Atigi 14 yoshida uni yengil atletikaga kirishga Mozambikning mashhur adiblaridan biri, sport ishqibozi boʻlgan shoiri José Craveirinha undagan. Craveirinhani oʻzi ham uzoq sakrash boʻyicha milliy rekordchi boʻlgan oʻgʻli Stelio — 1980-yilgi Olimpiadada qatnashgan — Mutolaning ilk murabbiyi boʻlgan.

Portugaliyaga tashrifdan soʻng, uni Lissabonda joylashgan Benfika yengil atletika klubiga qoʻshish rejasi tuzilgan edi, ammo soʻnggi pallada Mozambik hukumati bunga ruxsat bermadi. Keyingi yili u bir necha oylik mashgʻulotlardan soʻng 1988-yil Afrika chempionatida 800 metr masofaga yugurishda kumush medalni qoʻlga kiritdi. Shundan koʻp oʻtmay, u 1988-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlarida ishtirok etdi. U 2:04.36 natija bilan oʻz shaxsiy rekordini yangiladi, ammo ilk bosqichda ettinchi boʻlib marraga yetib keldi va yarim finalga chiqa olmadi. Mutola u paytda atigi oʻn besh yoshda edi.

AQSHda o‘qish va mashg‘ulotlar

Keyingi bir necha yil ichida Mutola eng yaxshi natijasini yaxshilay olmadi, biroq 1990-yilda Qohirada bo‘lib o‘tgan Afrika chempionatida oltin medalni qo‘lga kiritdi.[1] U Mozambikda deyarli raqobsiz edi va faqat yirik musobaqalardan oldin jiddiy mashg‘ulot olib borardi. Uni chet elda mashq qilish uchun stipendiyalar bilan ta'minlashga urinishlar bo‘ldi, ammo faqat 1991-yilda Xalqaro Olimpiya Qo‘mitasining birdamlik dasturi orqali AQSHda o‘qish va mashq qilish uchun stipendiya oldi. Oregon shtatidagi Springfield o‘rta maktabi unga mezbonlik qildi, chunki u yerda portugallarcha gapiradigan xodim bor edi (Mutola ingliz tilini bilmas edi).

U ko‘pchilikni hayratda qoldirib, 1991-yilda Tokioda bo‘lib o‘tgan Jahon chempionati finalida to‘rtinchi o‘rinni egalladi; u yerda ko‘rsatgan 1:57.63 natijasi yoshlar o‘rtasidagi jahon rekordi bo‘ldi. Mutola medalga erisha olmadi, chunki u so‘nggi metrlarda Ella Kovach tomonidan ikki marta tirsak bilan to‘siqqa uchradi. Finish chizig‘ida Kovach yiqilib Mutoladan oldin chiziqni kesib o‘tdi, shu bilan birga g‘oliba Liliya Nurutdinovani ham qulatdi. Norozilik bildirilgan bo‘lsa-da, bu e’tiroz qanoatlantirilmadi. 1992-yilda Barselonada bo‘lib o‘tgan yozgi Olimpiya o‘yinlarida Mutoladan Mozambik tarixidagi ilk Olimpiya medali kutildi. U kuchli yugurdi, biroq oxirgi to‘g‘ri yo‘lakda keskin orqada qoldi va yakunda g‘oliba Ellen van Langen ortidan beshinchi o‘rinni egalladi. Shu Olimpiadada Mutola kamdan-kam ishtirok etgan 1500 metr masofasida ham qatnashdi va finalda to‘qqizinchi bo‘ldi. O‘sha yili u Gavannada bo‘lib o‘tgan 1992-yilgi IAAF Jahon kubogida 800 metr masofasida g‘olib chiqdi va butun yil davomida Ellen van Langenga yutqazmagan yagona ayol sportchi bo‘ldi.

800 metr yugurish tarixidagi o‘rni

Mutola ko‘pincha barcha davrlarning eng buyuk 800 metr yuguruvchilaridan biri, ayrimlar tomonidan esa eng zo‘ri sifatida baholanadi. U bu masofada hech qachon jahon rekordini o‘rnatmagan, ammo yirik musobaqalardagi barqaror natijalari, yuqori darajadagi sportda yigirma yil davomida qatnashganligi beqiyosdir — 2008-yilgi Olimpiya o‘yinlari uning ketma-ket oltinchi Olimpiadasi bo‘lgan. Shunga qaramay, u raqibi Ana Kirotga qarshi Jahon va Olimpiya musobaqalarida 0–4 hisobida yutqazgan. Kirot ikki marta 1:55 dan past natijani ko‘rsatgan bo‘lsa, Mutolaning eng yaxshi ko‘rsatkichi 1:55.16 edi. Biroq umumiy jahon chempionatlari oltin medallari bo‘yicha Mutola ustun: Olimpiya chempionati bo‘yicha 1–0, ochiq maydondagi Jahon chempionatida 3–2 va yopiq inshootlardagi chempionatlarda 7–0 hisobida oldinda. Mutola va Kirot hozirgacha yaxshi do‘st bo‘lib qolishgan va ko‘pincha bir-birlariga xatlar yozishadi. Mutola Kirotga og‘ir kuyish hodisasidan so‘ng sportga qaytishda ruhiy ko‘mak bo‘lishi uchun rag‘batlantiruvchi maktublar yozgan.

Mutola 1997-yilda Jahon chempionatida bronza, 1999-yilda esa kumush medalni qo‘lga kiritgan. U, shuningdek, 1997-yilda yopiq inshootlardagi Jahon chempionatida g‘alaba qozongan — bu musobaqa faqat bir necha hafta oldin otasi avtohalokatda vafot etganidan so‘ng bo‘lib o‘tgan. U musobaqada qora lenta taqib yugurgan va g‘alabasini otasining xotirasiga bag‘ishlagan. U jami to‘qqizta jahon chempionligini, shu jumladan ochiq va yopiq inshootlar bo‘yicha qo‘lga kiritgan. Mozambik 1995-yilda Hamdo‘stlikka qo‘shilgach, Mutola bu o‘yinlarda ikki marta g‘olib chiqqan. U shuningdek, Afrika jamoasi vakili sifatida Jahon kubogida ketma-ket to‘rt marta g‘alaba qozongan.

Mutolaning eng buyuk daqiqasi 2000-yil Sidneydagi Olimpiadada bo‘ldi. U nihoyat oltin medalni qo‘lga kiritdi va o‘zining asosiy raqiblari Stefanie Graf va Kelli Xolmsni ortda qoldirdi. U yurtiga qaytganida, katta olomon uni kutib oldi va Maputoda bir ko‘chaga uning nomi berildi.

2001-yilgi mavsumda u yana g‘alabalarni davom ettirdi — Edmonton shahrida jahon chempioni bo‘ldi va 2003-yilda Parijda yana ushbu unvonni qo‘lga kiritdi. 2003-yilgi musobaqada Mutola sekin temp bilan yugurib, o‘zining mashg‘ulotdagi sherigi Kelli Xolmsga kumush medal olishga yordam bergani haqida fikrlar bo‘lgan. O‘sha yili Mutola mag‘lubiyatsiz seriya bilan IAAF Oltin ligasining barcha olti musobaqasida g‘alaba qozonib, bir million AQSH dollari miqdoridagi mukofotni yolg‘iz o‘zi qo‘lga kiritgan. U bu mukofotning bir qismini o‘z nomidagi Mozambikdagi fondiga yo‘naltirgan.

Mutola 2004-yilda, o‘zining beshinchi Olimpiadasida, 800 metr masofasida unvonini himoya qilgan birinchi ayol sportchi bo‘lishni maqsad qilgan edi. Ammo u to‘rtinchi o‘rinda qolib ketdi. Son mushaklaridagi jarohatiga qaramay, u poyga davomida g‘oliblikka yaqin edi, lekin so‘nggi metrlarda uch nafar raqibi, jumladan, sobiq sherigi Kelli Xolms uni ortda qoldirdi. 2005-yilda jarohatlar unga hanuz ta’sir ko‘rsatdi va u odatda yengadigan raqiblariga yutqaza boshladi. Mutola 2005-yil Helsinki shahridagi Jahon chempionatida 800 metrda to‘rtinchi bo‘ldi. Musobaqaning uchinchi o‘rin sohibasi Tatyana Andrianova 2015-yilda doping qoidasini buzgani uchun diskvalifikatsiya qilindi. Uning 2005-yil 9-avgustdan 2007-yil 8-avgustgacha bo‘lgan natijalari bekor qilindi. Biroq 2016-yil 14-aprelda Sport arbitraj sudi Andrianovaning ikki yillik chetlatilishini bekor qildi, chunki namunasi sakkiz yillik da’vo muddati o‘tgach qayta tekshirilgan edi.

Mutola murabbiyi Margo Jennings bilan do‘stona tarzda xayrlashdi va 2006-yilda yana yuqori sport formasi bilan qaytdi. U yopiq inshootlardagi Jahon chempionatida rekord yettinchi bor g‘alaba qozondi. 2007-yilgi Jahon chempionatida u finalda medalga da’vogarlik qilayotgan edi, lekin poyganing so‘nggi metrlari oldidan musobaqani tark etdi.

2008-yilda, Mutolaning 800 metrga yugurishdagi Afrika rekordi Keniya sportchisi Pamela Jelimoni tomonidan yangilandi. Mutola 2008-yilgi Pekin Olimpiadasini o‘zining so‘nggi yirik musobaqasi deb e’lon qildi va u yerda 800 metr finalida beshinchi o‘rinni egalladi. Olimpiadadan keyin o‘tkazilgan Cirixdagi musobaqada u faoliyatiga rasman yakun yasadi — 1:58.71 ko‘rsatkich bilan to‘rtinchi bo‘ldi va yana Jelimo tomonidan mag‘lub etildi. Jelimo o‘sha poygada Mutolaning 1994-yildan beri saqlanib kelayotgan musobaqa rekordini yangiladi.

2008-yilgi Olimpiadada ishtirok etgan Mutola, yengil atletika bo‘yicha olti Olimpiya o‘yinlarida qatnashgan to‘rtinchi ayol sportchiga aylandi. Undan oldin bu yutuqqa disk otuvchi Lia Manoliu, nayza uloqtiruvchi va yetti kurashchi Tessa Sanderson hamda ettita Olimpiadada qatnashgan sprinter Merlen Otti erishgan edi.

Yutuqlar

Xalqaro musobaqalar

Yil	Musobaqa	Joylashuv	Natija	Masofa	Vaqt
1988	Afrika chempionati	Annoba, Jazoir	2-oʻrin	800 m	2:06.55
	Yozgi Olimpiada	Seul, Janubiy Koreya	21-oʻrin (saralash)	800 m	2:04.36
1990	Afrika chempionati	Qohira, Misr	1-oʻrin	800 m	2:13.54
	Afrika chempionati	Qohira, Misr	1-oʻrin	1500 m	4:25.27
1991	Jahon chempionati	Tokio, Yaponiya	4-oʻrin	800 m	1:57.63
	Butun Afrika oʻyinlari	Qohira, Misr	1-oʻrin	800 m	2:04.02
1992	Yozgi Olimpiada	Barselona, Ispaniya	5-oʻrin	800 m	1:57.49
	Yozgi Olimpiada	Barselona, Ispaniya	9-oʻrin	1500 m	4:02.60
1993	Jahon qishki chempionati	Toronto, Kanada	1-oʻrin	800 m	1:57.55
	Afrika chempionati	Durban, Janubiy Afrika	1-oʻrin	800 m	1:56.36 (rekord)
	1Jahon chempionati	Stuttgart, Germaniya	1-oʻrin	800 m	1:55.43
	Gran-pri finali	London, Buyuk Britaniya	1-oʻrin	800 m	1:57.35
1995	Jahon qishki chempionati	Barselona, Ispaniya	1-oʻrin	800 m	1:57.62
	Jahon chempionati	Geteborg, Shvetsiya	Diskvalifikatsiya	800 m	DQ
	Butun Afrika oʻyinlari	Harare, Zimbabve	1-oʻrin	800 m	1:56.99
	Gran-pri finali	Monako	1-oʻrin	800 m	1:55.72
1996	Yozgi Olimpiada	Atlanta, AQSH	3-oʻrin	800 m	1:58.71
1997	Jahon qishki chempionati	Parij, Fransiya	1-oʻrin	800 m	1:58.96
	Jahon chempionati	Afina, Gretsiya	3-oʻrin	800 m	1:57.59
	Gran-pri finali	Fukuoka, Yaponiya	2-oʻrin	800 m	1:56.93
1998	Afrika chempionati	Dakar, Senegal	1-oʻrin	800 m	1:57.95
	Hamdo‘stlik o‘yinlari	Kuala-Lumpur, Malayziya	1-oʻrin	800 m	1:57.60
1999	Jahon qishki chempionati	Maebashi, Yaponiya	2-oʻrin	800 m	1:57.17
	Jahon chempionati	Seviya, Ispaniya	2-oʻrin	800 m	1:56.72
	Butun Afrika oʻyinlari	Yoxannesburg, Janubiy Afrika	1-oʻrin	800 m	1:59.73
	Gran-pri finali	München, Germaniya	1-oʻrin	800 m	1:59.10
2000	Yozgi Olimpiada	Sidney, Avstraliya	1-oʻrin	800 m	1:56.15
2001	Jahon qishki chempionati	Lissabon, Portugaliya	1-oʻrin	800 m	1:59.74
	Jahon chempionati	Edmonton, Kanada	1-oʻrin	800 m	1:57.17
	Gran-pri finali	Melburn, Avstraliya	1-oʻrin	800 m	1:59.78
2002	Afrika chempionati	Radès, Tunis	1-oʻrin	800 m	2:03.11
	Hamdoʻstlik oʻyinlari	Manchester, Buyuk Britaniya	1-oʻrin	800 m	1:57.35
2003	Jahon qishki chempionati	Birmingem, Buyuk Britaniya	1-oʻrin	800 m	1:58.94
	Jahon chempionati	Parij, Fransiya	1-oʻrin	800 m	1:59.89
	IAAF Jahon finali	Fontvieille, Monako	1-oʻrin	800 m	1:59.59
2004	Jahon qishki chempionati	Budapest, Vengriya	1-oʻrin	800 m	1:58.50
	Yozgi Olimpiada	Afina, Gretsiya	4-oʻrin	800 m	1:56.51
2005	Jahon chempionati	Helsinki, Finlyandiya	4-oʻrin	800 m	1:59.71
2006	Jahon qishki chempionati	Moskva, Rossiya	1-oʻrin	800 m	1:58.90
	Hamdoʻstlik oʻyinlari	Melburn, Avstraliya	3-oʻrin	800 m	1:58.77
	Afrika chempionati	Bambus, Mavritaniya	2-oʻrin	800 m	2:01.08
2007	Jahon chempionati	Osaka, Yaponiya	— (yakunlamadi)	800 m	DNF
2008	Jahon qishki chempionati	Valensiya, Ispaniya	3-oʻrin	800 m	2:02.97
	Afrika chempionati	Addis-Abeba, Efiopiya	2-oʻrin	800 m	2:00.47
	Yozgi Olimpiada	Pekin, Xitoy	5-oʻrin	800 m	1:57.68
Afrika vakili sifatida
1992	1992 IAAF Jahon kubogi	Gavana, Kuba	1-oʻrin	800 m	2:00.47
1994	1994 IAAF Jahon kubogi	London, Buyuk Britaniya	1-oʻrin	800 m	1:58.27
1998	1998 IAAF Jahon kubogi	Yoxannesburg, Janubiy Afrika	1-oʻrin	800 m	1:59.88
2002	2002 IAAF Jahon kubogi	Madrid, Ispaniya	1-oʻrin	800 m	1:58.60

Shaxsiy rekordlar

Tur	Masofa	Natija	Sana	Joy
Ochiq stadion (tashqi)	200 m	23.86	20-iyul 1994	Langental, Shveytsariya
	400 m	51.37	2-avgust 1994	Monako
	600 m	1:22.87	27-avgust 2002	Lyyej, Belgiya
	800 m	1:55.19	17-avgust 1994	Tsyurix, Shveytsariya
	1000 m	2:29.34	25-avgust 1995	Bryussel, Belgiya
	1500 m	4:01.50	12-iyul 2002	Rim, Italiya
	1 mil (1609 m)	4:36.09	21-iyun 1991	Yujin, AQSH
	2000 m	6:03.84	1-yanvar 1992	—
	3000 m	9:27.37	8-iyun 1991	Springfild, AQSH
	5000 m	18:15.10	18-iyul 1990	—
Zal (ichki)	600 m	1:25.79	7-mart 1999	Maebashi, Yaponiya
	800 m	1:57.06	21-fevral 1999	Lyeven, Fransiya
	1000 m	2:30.94	25-fevral 1999	Stokgolm, Shvetsiya
	1500 m	4:17.93	1-fevral 1992	Portlend, AQSH

800 metr yutuqlari

• Olimpiya o‘yinlari: 1988 – 1-bosqichda chiqib ketdi; 1992 – 5-o‘rin va 1500 m da 9-o‘rin; 1996 – 3-o‘rin; 2000 – 1-o‘rin; 2004 – 4-o‘rin; 2008 – 5-o‘rin
• Jahon chempionati: 1991 – 4-o‘rin; 1993 – 1-o‘rin; 1995 – yarim finalda diskvalifikatsiya qilindi; 1997 – 3-o‘rin; 1999 – 2-o‘rin; 2001 – 1-o‘rin; 2003 – 1-o‘rin; 2005 – 4-o‘rin; 2007 – finalni tark etdi
• Jahon yopiq inshootdagi chempionati: 1993 – 1-o‘rin; 1995 – 1-o‘rin; 1997 – 1-o‘rin; 1999 – 2-o‘rin; 2001 – 1-o‘rin; 2003 – 1-o‘rin; 2004 – 1-o‘rin; 2006 – 1-o‘rin; 2007 – 3-o‘rin
• Jahon kubogi: 1992 – 1-o‘rin va 4×400 m estafeta 3-o‘rin; 1994 – 1-o‘rin; 1998 – 1-o‘rin; 2002 – 1-o‘rin va 4×400 m estafeta 4-o‘rin
• Butun Afrika o‘yinlari: 1991 – 1-o‘rin; 1995 – 1-o‘rin; 1999 – 1-o‘rin
• Afrika chempionati: 1988 – 2-o‘rin; 1990 – 1-o‘rin va 1500 m da 1-o‘rin; 1993 – 1-o‘rin; 1998 – 1-o‘rin; 2002 – 1-o‘rin; 2006 – 2-o‘rin; 2008 – 2-o‘rin
• Hamdo‘stlik o‘yinlari: 1998 – 1-o‘rin; 2002 – 1-o‘rin; 2006 – 3-o‘rin