Malayziya yarimoroli

Malayziya yarimoroli – 1963-yilgacha tarixiy jihatdan Malaya (Malakka) yarimoroli yoki oddiygina Malaya nomi bilan tanilgan, shuningdek Gʻarbiy Malayziya nomi bilan ham mashhur. U Janubi-Sharqiy Osiyo materigidagi Malay yarimorolining janubiy qismini va unga yaqin joylashgan, Malayziyaga qarashli orollarni oʻz ichiga oladi^[1]. Maydoni taxminan 131 956 km² (50 948 kv. mil) boʻlib, Malayziya hududining qariyb 40 foizini tashkil etadi; qolgan 60 foiz qismi esa Borneo orolida joylashgan boʻlib, Sharqiy Malayziya deb ataladi.

Hozirgi kunda shimolda Tailand bilan boʻlgan quruqlikdagi chegara 1909-yilgi Angliya–Siyam shartnomasiga asoslangan, janubdagi Singapur bilan dengiz chegarasi esa Singapur mustaqillikka erishganidan keyin, 1965-yilda belgilangan^[2]. Gʻarbda, Malakka bo‘g‘ozi ortida Indoneziyaga qarashli Sumatra oroli mavjud, sharqda esa Janubiy Xitoy dengizi orqali Indoneziyaga tegishli Natuna orollari joylashgan. Uning janubiy chekkasida, Johor bo‘g‘ozi ortida esa mustaqil davlat – Singapur joylashgan. Malayziya yarimorolining ichki qismi asosan oʻrmonzor, togʻli va qishloq hududlardan iborat boʻlsa, aholining aksariyati hamda iqtisodiy faoliyatning katta qismi gʻarbiy qirgʻoq boʻylab toʻplangan boʻlib, mamlakatning yirik shahar markazlari ham shu hududda joylashgan.

Shtatlar va federal hududlari

Malayziya yarimoroli mamlakatning 13 ta shtatidan 11 tasini hamda uchta federal hududdan ikkitasini, jumladan poytaxt Kuala Lumpurni o‘z ichiga oladi. Shtatlar quyidagilardan iborat:

Shtat	Maʼmuriy markaz	Qirollik poytaxti	Maydoni (km²)	Davlat boshligʻi	Hozirgi hukumat rahbari
Johor	Johor Bahru	Muar	19 166	Sulton	Bosh vazir
Kedah	Alor Setar	Anak Bukit	9 492	Sulton	Bosh vazir
Kelantan	Kota Bharu	Kubang Kerian	15 040	Sulton	Bosh vazir
Malakka	Malakka shahri	—	1 712	Yang di-Pertua Negeri (gubernator)	Bosh vazir
Negeri Sembilan	Seremban	Seri Menanti	6 658	Yang di-Pertuan Besar (Katta hukmdor)	Bosh vazir
Pahang	Kuantan	Pekan	35 965	Sulton	Bosh vazir
Penang	Jorjtaun	—	1 049	Yang di-Pertua Negeri (gubernator)	Bosh vazir
Perak	Ipoh	Kuala Kangsar	21 146	Sulton	Bosh vazir
Perlis	Kangar	Arau	819	Raja	Bosh vazir
Selangor	Shah Alam	Klang	7 951	Sulton	Bosh vazir
Terengganu	Kuala Terengganu	Kuala Terengganu	12 958	Sulton	Bosh vazir

Selangor shtati hududida ikki federal hudud joylashgan — Kuala Lumpur va Putrajaya.

Demografiyasi

2020-yilda Malayziya yarimorolidagi etnik tarkibi

Bumiputera (malaylar) (66%)

Xitoylar (24%)

Hindlar (9%)

Mahalliy xalqlar (Aslian) / no-malay bumiputera (0.3%)

Boshqalar (0.7%)

Malayziya yarimorolidagi dinlar (2020-yil taxminan)
Din			Foiz
Islom			67%
Budda dini			21.4%
Hinduiylik			7.6%
Xristianlik			3.2%
Xitoy xalq dini			0.9%
Boshqalar			1.7%

Malayziya yarimoroli aholisi asosan malay etnik guruhidan iborat bo‘lib, ularning aksariyati musulmonlar (taxminan 65–67%)^[3]. Biroq yirik xitoy va hind jamoalari ham mavjud. Orang-Asli esa Malayziya yarimorolining tub aholisi hisoblanadi; 2022-yilda ularning soni taxminan 209 575 kishini tashkil qilgan va ular asosan mintaqaning ichki va qishloq joylarida yashaydi^[4].

Iqtisodiyoti

2012-yil holatiga ko‘ra, G‘arbiy Malayziyada neft ishlab chiqarish kuniga 520 000 barrel neft ekvivalentini tashkil etgan^[5].

Boshqa xususiyatlari

Sharqiy qirg‘oq va G‘arbiy qirg‘oq

Sharqiy qirg‘oq (malaycha: Pantai Timur; jawiy: ڤنتاي تيمور) Malayziyada Tinch okeanining chekka dengizi bo‘lgan Janubiy Xitoy dengiziga qaragan Malayziya yarim orolidagi quyidagi davlatlarni tasvirlash uchun ishlatiladi:

G‘arbiy va Sharqiy Malayziya

G‘arbiy Malayziya va Sharqiy Malayziya (Sabah va Saravak) o‘rtasidagi farq faqat geografiyaga taalluqli emas. Malayziya federatsiyasi tuzilishidan oldin bu hududlar ma’muriy jihatdan alohida bo‘lgan va shu sababli ular asl Malaya shtatlariga qaraganda kengroq avtonomiyaga ega. Masalan, ularda sud tizimi tuzilishi boshqacha va immigratsiya qoidalari alohida.

Bu huquqlar federatsiya tuzilganida, Saravakning 18 bandli bitimi va Sabahning 20 bandli bitimi orqali Malaya federatsiyasi bilan kelishilgan holda berilgan.

Manbalar

↑ „Earth from Space: Separation by Sea“ (en). European Space Agency (2006-yil 5-may). Qaraldi: 2022-yil 15-iyul.
↑ „Peninsular Malaysia“ (en). Travelfish. Qaraldi: 2022-yil 15-iyul.
↑ Siddique, Sharon (1981). "Some Aspects of Malay-Muslim Ethnicity in Peninsular Malaysia". Contemporary Southeast Asia 3 (1): 76–87.
↑ „Carta Taburan Etnik Orang Asli Mengikut Negeri“ (ms-MY). Laman Web Rasmi Jabatan Kemajuan Orang Asli. Qaraldi: 2023-yil 31-may.
↑ „Petronas Sees Growth Slowdown until 2014“. The Star Online (2012-yil 6-mart). 2019-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-sentyabr.

Havolalar

Vikiomborda Peninsular Malaysia mavzusiga oid fayllar bor

[1] „Earth from Space: Separation by Sea“ (en). European Space Agency (2006-yil 5-may). Qaraldi: 2022-yil 15-iyul.

[2] „Peninsular Malaysia“ (en). Travelfish. Qaraldi: 2022-yil 15-iyul.

[3] Siddique, Sharon (1981). "Some Aspects of Malay-Muslim Ethnicity in Peninsular Malaysia". Contemporary Southeast Asia 3 (1): 76–87.

[4] „Carta Taburan Etnik Orang Asli Mengikut Negeri“ (ms-MY). Laman Web Rasmi Jabatan Kemajuan Orang Asli. Qaraldi: 2023-yil 31-may.

[5] „Petronas Sees Growth Slowdown until 2014“. The Star Online (2012-yil 6-mart). 2019-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-sentyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]