Malayziya Markaziy banki
 Kuala Lumpurdagi BNM bosh ofisi | |
| Bosh qarorgohi | Kuala Lumpur shahri Jalan Dato Onn yoʻli |
|---|---|
| Koordinatalari | 3°09′12″N 101°41′35″E / 3.1534°N 101.6931°E G OKoordinatalari: 3°09′12″N 101°41′35″E / 3.1534°N 101.6931°E G O |
| Tashkil etilgan yili | 26-yanvar, 1959-yil |
| Mulkchilik shakli | Malayziya hukumati |
| Rais | Nur Shamsiya Mohd Yunus |
| Markaziy banki | Xatolik! |
| Valyutasi | Malayziya ringiti |
| Oltin-valyuta zaxiralari |
 $114.4 mlrd[1] |
| Foiz stavkasi | 3.00%[2] |
| Veb sayti | https://www.bnm.gov.my/ |
Malayziya Markaziy banki (BNM; malaycha: Bank Negara Malaysia) Malayziya markaziy banki hisoblanadi. 1959-yil 26-yanvarda Malaya Markaziy banki (Bank Negara Tanah Melayu) sifatida tashkil etilgan boʻlib, uning asosiy maqsadi valyuta chiqarish, Malayziya hukumatining bankiri va maslahatchisi sifatida faoliyat yuritish hamda mamlakat moliya institutlari, kredit tizimi va pul-kredit siyosatini tartibga solishdan iborat. Uning shtab-kvartirasi Malayziyaning federal poytaxti Kuala-Lumpurda joylashgan[3].
Bank Malayziya ringgitini muomalaga chiqarishga ruxsat berilgan yagona muassasadir.
Bankning vakolatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Markaziy bank Malayziya parlamenti qabul qilgan qonunlar orqali vakolatlarga ega boʻlgan. Yangi qonun hujjatlari yaratilib, amaldagi qonunchilikka zamon va kelajak ehtiyojlarini aks ettiruvchi oʻzgartirishlar kiritilmoqda.
2002-yilgi Moliya institutlari rivojlanishi toʻgʻrisidagi qonun[tahrir | manbasini tahrirlash]
Moliyaviy institutlarning samarali va foydali rivojlanishiga yordam beradi[4].
2009-yilgi Malayziya Markaziy banki toʻgʻrisidagi qonun[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qonun bankni tashkil etish, boshqarish va vakolatlarini ta’minlaydi[4]. Ushbu qonun bilan 1958-yildagi Malayziya Markaziy banki qonuni bekor qilindi.
2011-yilgi Pul xizmatlari biznesi toʻgʻrisidagi qonun[tahrir | manbasini tahrirlash]
Pul oʻtkazmalari, ulgurji valyuta va valyuta ayirboshlash kompaniyalaridan tashkil topgan pul xizmatlari biznes sohasini tartibga solishni taʼminlaydi[4].
2013-yilgi Moliyaviy xizmatlar toʻgʻrisidagi qonun[tahrir | manbasini tahrirlash]
Malayziya bank industriyasi, sugʻurta industriyasi, toʻlov tizimlari va boshqa tegishli tashkilotlar uchun meʼyoriy va nazorat asoslarini birlashtiradi. Qonun shuningdek, pul bozorini nazorat qilish va valyuta boshqaruvi masalalarini ham oʻz ichiga oladi[5]. Ushbu qonun 1989-yildagi Bank va moliya institutlari toʻgʻrisidagi qonunni, 1996-yilgi Sugʻurta toʻgʻrisidagi qonunni (garchi 1996-yilgi Sugʻurta toʻgʻrisidagi qonunning 144, 147 (4), 147 (5), 150, 151 va 224 boʻlimlari 2013-yilgi Moliyaviy xizmatlar toʻgʻrisidagi qonunning 275-boʻlimiga binoan hali ham oʻz kuchida), 2003-yilgi Toʻlov tizimlari toʻgʻrisidagi qonun va Valyuta nazorati toʻgʻrisidagi qonunni bekor qildi[4].
2013-yilgi Islomiy moliyaviy xizmatlar toʻgʻrisidagi qonun[tahrir | manbasini tahrirlash]
Malayziyaning islomiy moliya sektori uchun moliyaviy barqarorlikni va shariatga rioya qilishni ragʻbatlantirishning asosiy tartibga soluvchi maqsadlari bilan normativ-huquqiy bazani belgilaydi[4]. Ushbu qonun 1983-yildagi Islom banklari toʻgʻrisidagi qonunni va 1984-yildagi Takaful toʻgʻrisidagi qonunni bekor qildi.
Raislari[tahrir | manbasini tahrirlash]
| № | Rais | Davri |
|---|---|---|
| 1 | Tan Shri Uilyam Hovard Uilkok | 1959-yil 26-yanvar - 1962-yil iyul |
| 2 | Tun Ismoil Mohd Ali | 1962-yil iyul - 1980-yil iyul |
| 3 | Tan Shri Abdulaziz Toha | 1980-yil iyul - 1985-yil iyun |
| 4 | Tan Shri Datoʻ Jafar Husayn | 1985-yil iyun - 1994-yil may |
| 5 | Tan Shri Datoʻ Ahmad bin Mohd Don | 1994-yil may - 1998-yil avgust |
| 6 | Tan Sri Datoʻ Seri Ali Abulhasan Sulaymon | 1998-yil 15-sentabr - 2000-yil 30-aprel |
| 7 | Tan Sri Datoʻ Shri Doktor Zeti Axtar Aziz | 2000-yil 1-may - 2016-yil 30-aprel |
| 8 | Tan Sri Muhammad bin Ibrohim | 2016-yil 1-may - 2018-yil 15-iyun |
| 9 | Tan Sri Nur Shamsiya Mohd Yunus | 2018-yil 1-iyuldan hozirgacha |
Qarorgohi va filiallari[tahrir | manbasini tahrirlash]
.jpg)
Markaziy bankning bosh ofisi Jalan Kuching yaqinidagi Jalan Sulton Salohiddinda joylashgan.
Markaziy bank binosi yaqinida joylashgan diqqatga sazovor joylarga Dataran Merdeka (Mustaqillik maydoni), Avliyo Meri sobori, Kuala-Lumpur shahar hokimiyati binosi, Leyk bogʻi va Tugu Negara (Milliy haykal) kiradi.
Markaziy bank avvalroq har bir shtat poytaxtida oʻz filiallariga ega boʻlgan. Filiallarning aksariyati 1990-yillarda hisob-kitob xizmatlarining koʻp qismini chakana banklar oʻz zimmasiga olishni boshlaganda yopilgan. Penang, Johor Baru, Kota-kinabalu, Kuching, Kuala Terengganu va Shoh Alamdagi filiallari hamon faoliyat yuritmoqda. Ayrim filiallar valyuta tarqatish va qayta ishlash markazlariga aylantirildi.
Markaziy bankning London, Nyu-York va Pekin shaharlarida vakolatxonalari ham bor[6].
2004-yilda Moliyaviy xizmatlar va resurslar markazi (FSRC) uchun yangi bino qurilgan, ushbu binoda FSRC, SEACEN, IFSB va FMAG (BNMning muzey boʻlimi) joylashgan. Jalan Dato Onn boʻylab, Tun Husayn Onn yodgorligi qarshisida joylashgan bino Malayziyaning mashhur meʼmorlik shirkati Hijjas Kasturi Associates tomonidan loyihalashtirilgan. Rasmiy ravishda 2011-yil avgust oyida ochilgani e’lon qilingan bino hozirda Sasana Kijang nomi bilan tanilgan.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1837-yilda hind rupiyasi Boʻgʻozlarda yagona rasmiy valyutaga aylandi, ammo 1867-yilda kumush dollar yana qonuniy toʻlov vositasiga aylandi. 1903-yilda Valyuta komissarlari kengashi tomonidan ikki shilling va toʻrt pensga (2s. 4d.) bogʻlangan Boʻgʻozlar dollari joriy etildi va xususiy banklarga banknotlar chiqarish taqiqlandi. Oʻshandan beri, valyuta uzluksizligida ikki marta uzilish yuz berdi, birinchisi, Yaponiya istilosi davrida (1942—1945) va ikkinchisi, 1967-yilda funt sterlingning devalvatsiyasi natijasida Malaya va Britaniya Borneo Valyutalari boʻyicha komissarlar kengashining banknotlarining 15 foiz qiymatini yoʻqotgan paytda sodir boʻlgan.
1967-yil 12-iyunda Malayziya Markaziy banki tomonidan chiqarilgan Malayziya dollari nominal qiymatida Malaya va Britaniya Borneo dollarlari oʻrnini egalladi. Yangi valyuta 10 000 dollar nominalidan tashqari oʻzidan oldingi barcha nominallarni saqlab qoldi, shuningdek, eski dollarning rang sxemalarini ham olib keldi.
1985-yilda Nyu-York shahrida boʻlib oʻtgan G-5 moliya vazirlarining "Plaza uchrashuvi" dan keyin AQSh dollari qiymati keskin tushib ketdi va Markaziy bankning dollar zaxiralarida katta yoʻqotishlarga olib keldi. Bank bu yoʻqotishlarni qoplash uchun agressiv spekulyativ savdo dasturini boshlash orqali javob berdi[7]. Oʻsha paytdagi Markaziy bank rahbari Jafar Husayn 1988-yil dekabr oyida Dehlida qilgan nutqida ushbu strategiyani "Xudo oldidagi halol savdo" deb atagan.
1980-yillarning oxirida Jafar Husayn raisligidagi Malayziya Markaziy banki foreks bozorida asosiy oʻyinchi boʻlgan. Uning faoliyati koʻpchilikning eʼtiborini tortdi; dastlab Osiyo bozorlari Markaziy bankning valyuta bozori yoʻnalishiga taʼsirini anglab yetdi. Federal zaxira tizimi raisi Alan Grinspen keyinchalik BNMning katta chayqovchilik faoliyatini anglab yetdi va Malayziya Markaziy bankidan bu faoliyatni toʻxtatishni soʻradi.
1990-yil 21-sentyabrda BNM qisqa vaqt ichida 500 million dollardan 1 milliard dollargacha funt sterling sotdi va bu funtni bir dollarga nisbatan 4 sentga tushirdi[7]. Bunga javoban bankirlar Markaziy bankning buyurtmalarini bajarishga kirishdilar. Ikki yil oʻtgach, Qora chorshanba kuni Malayziya Markaziy banki Britaniya funt sterlingi qiymatini Jorj Soros va boshqalarning funt sterlingni qadrsizlantirish urinishlaridan himoya qilishga urindi. Jorj Soros gʻalaba qozondi va BNM 4 milliard dollardan koʻproq zarar koʻrdi[8]. Markaziy bank bir yil oʻtib chayqovchilik savdolarida qoʻshimcha 2,2 milliard dollar yoʻqotdi. 1994-yilga kelib, bank toʻlovga layoqatsiz boʻlib qoldi va Malayziya Moliya vazirligi tomonidan qutqarildi[7].
Ringgit va zaxiralarni bogʻlash[tahrir | manbasini tahrirlash]
1997-yilgi Osiyo moliyaviy inqirozi davrida ringgit sezilarli darajada qadrsizlangandan keyin 1998-yilda Markaziy bank 1 AQSh dollari 3,80 ringgitga teng boʻlgan qatʼiy kursga bogʻladi. 2005-yil iyul oyida Markaziy bank Xitoy oʻz valyutasini muomalaga chiqarganidan bir soat oʻtib, boshqariladigan suzuvchi valyuta kursi tizimi foydasiga qatʼiy belgilangan kurs rejimidan voz kechdi. Bu 10 milliard AQSh dollaridan ortiq kapitalning chetga chiqishiga sabab boʻldi, bu esa qatʼiy kursdan voz kechishni kutgan holda mamlakatga kirgan spekulyativ mablagʻlarning repatriatsiyasi bilan bogʻliq deb taxmin qilinadi: Markaziy bankning valyuta zaxiralari bir yil ichida, 2004-yil iyulidan 2005-yil iyulgacha boʻlgan muddatda, 24 milliard dollarga oshdi (quyidagi jadvalga qarang). Bu davrda ringgitning qadrsizligi va agar qatʼiy kurs olib tashlansa, ringgit qadrlanadi degan fikr keng tarqalgan edi.
Markaziy bank AQSh dollariga nisbatan manfiy foiz stavkasini farqlashda davom etmoqda. Ringgitning qatʼiy kursidan voz kechilganidan beri asta-sekin qimmatlashdi va 2007-yil 28-may holatiga koʻra, u AQSh dollariga nisbatan RM3,40 atrofida sotildi. Malayziyaning valyuta zaxiralari dastlabki kapital qoʻzgʻatilganidan beri barqaror ravishda oʻsib bordi va 2007-yil 31-mart holatiga koʻra zaxiralar taxminan 88 milliard AQSH dollarini tashkil etdi, bu esa qatʼiy kurs bekor qilinishidan oldingi zaxiralardan taxminan 10 milliard dollarga koʻpdir.
2007-yil 31-iyulda Malayziya zaxiralari taxminan 98,5 milliard AQSh dollarini yoki 340,1 milliard ringgitni (RM340,1 mlrd) tashkil etdi. Bu koʻrsatkich 2007-yil 31-dekabrda 101,3 milliard AQSh dollariga yoki RM335,7 milliardga koʻtarildi[9]. Markaziy bankning xalqaro zaxiralari 15 kundan keyin yana ortib, 104,3 milliard AQSh dollari yoki RM345,4 milliardni tashkil etdi[10][11].
| 2004-yil 31-iyul | 54 milliard AQSh dollari |
| 2004-yil 31-dekabr | 66 milliard AQSh dollari |
| 2005-yil 31-iyul | 78 milliard AQSh dollari |
| 2007-yil 31-mart | 88 milliard AQSh dollari |
| 2007-yil 31-iyul | 99 milliard AQSh dollari |
| 2007-yil 31-dekabr | 101 milliard AQSh dollari[9] |
| 2008-yil 31-mart | 120 milliard AQSh dollari[12] |
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Bank Negara pul yozuvlari
- Islom moliyasi boʻyicha xalqaro taʼlim markazi
- Haqiqiy vaqtda yalpi hisob-kitob
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „BNM international reserves at US$114.4b as at April 28“. thesundaily.my. Qaraldi: 9-may 2023-yil.
- ↑ „Monetary Policy Statement“. www.bnm.gov.my/.
- ↑ „Introduction - Bank Negara Malaysia“. www.bnm.gov.my. Qaraldi: 12-may 2022-yil.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 „BNM Administered Legislation“. Bank Negara Malaysia. Qaraldi: 12-fevral 2021-yil.
- ↑ Preamble, Financial Services Act 2013
- ↑ „Opening of Bank Negara Malaysia Beijing Representative Office and Initiatives to Promote Bilateral Trade and Investment - Bank Negara Malaysia“. www.bnm.gov.my. Qaraldi: 12-may 2022-yil.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Millman, Gregory J.. Around the world on a trillion dollars a day. London: Bantam, 1995 — 226–229 bet. ISBN 0-593-03623-9. OCLC 34723476.
- ↑ Sprague. „No Second Thoughts“. Asiaweek (2001). 2001-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 9,0 9,1 „BNM Press Statements“. bnm.gov.my. 25-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-yanvar 2008-yil.
- ↑ „Malaysia Business & Finance News, Stock Updates“. The Star.
- ↑ „Bank Negara reserves at RM345.4b“. Business Times Online (22-yanvar 2008-yil). 2007-yil 24-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-yanvar 2008-yil.
- ↑ „International Reserves of BNM as at 31 March 2008“. Bank Negara Malaysia. 14-aprel 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-aprel 2008-yil.
Bibliografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Millman, Gregory J.. The Vandal's Crown: How Rebel Currency Traders Overthrew the World's Central Banks (published in UK as Around the World on a Trillion Dollars a Day. Bantam Press, 1995. ISBN 978-0593036235.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- (Malay and English) Rasmiy sayti
- Islamic Banking Law
- [1] Archived 12 May 2018 at the Wayback Machine