Maktab kutubxonasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
School children inside Samakkhi Witthayakhom School Library, Thailand
Samakxi Vittayaxom maktab kutubxonasidagi maktab o'quvchilari, Tailand

  Maktab kutubxonasi (yoki maktab kutubxonasi media markazi ) maktabning ichidagi kutubxona boʻlib, unda oʻquvchilar, xodimlar va koʻpincha davlat yoki xususiy maktabning ota-onalari turli maqsadlarda foydalanish imkoniyatiga egadirlar. Maktab kutubxonasi media markazining maqsadi maktab hamjamiyatining barcha a'zolarining "kitob o'qish va axborot texnologiyalaridan" teng foydalanishini ta'minlashdir[1]. Maktab kutubxonasi media markazi "barcha turdagi ommaviy axborot vositalaridan foydalanadi.Masalan, avtomatlashtirilgan va ma'lumot to'plash uchun internetdan [shuningdek kitoblardan] foydalanadi[2]". Maktab kutubxonalari ommaviy kutubxonalardan farq qiladi, sababi ular "maktab o'quv dasturini qo'llab-quvvatlaydigan, kengaytiradigan va individuallashtiradigan o'quvchilarga yo'naltirilgan laboratoriyalar" sifatida xizmat qiladi. Maktab kutubxonasi maktabda foydalaniladigan barcha materiallar uchun markaz va muvofiqlashtiruvchi agentlik vazifasini bajaradi[3]".

Tadqiqotchilar AQShning 19-shtati va Kanadaning bir provinsiyasida o‘tkazilgan 60 dan ortiq tadqiqotlar orqali maktab kutubxonalari o‘quvchilarning muvaffaqiyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini ta'kidlaydi. Ushbu tadqiqotlarning asosiy maqsadii shundan iboratki, maktab kutubxonasi media-mutaxassislari bilan yaxshi qo'llab-quvvatlanadigan maktab kutubxonasi media dasturidan foydalanish imkoniga ega bo'lgan talablar ijtimoiy-iqtisodiy holatidan qat'i nazar, o'qishni baholashda yuqori ball olishlaridir. Bundan tashqari, Ogayo shtatida[4] oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, soʻrovda qatnashgan oʻquvchilarning 99,4% maktab kutubxonachilari va maktab kutubxonasidagi media dasturlari ularga maktabda muvaffaqiyat qozonishlariga yordam berganiga ishonishgan. Shunga o'xshash xulosalar haqida hisobot 2003-yilda Avstraliyada Mishel Lonsdeyl tomonidan tuzilgan[5].

Maktab kutubxonalarining tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maktablarga kutubxona xizmatlari 1800-yillarning oxiridan boshlab jamoat va davlat kutubxonalari kitob vagonlaridan norasmiy sinf kolleksiyalariga, bugungi kunda biz bilgan kutubxonalarga qadar rivojlandi[6][7]. XIX asrning keyingi qismi 1876-yilda Melvil Dyui boshchiligidagi bir guruh kutubxonachilar tomonidan Amerika Kutubxonalar Assotsiatsiyasi (ALA) tashkil etilishi bilan zamonaviy Amerika kutubxonalari harakatining boshlanishi boʻldi. Rivojlanishning ushbu boshlang'ich bosqichlarida maktab kutubxonalari asosan kichik to'plamlardan iborat bo'lib, maktab kutubxonachisi birinchi navbatda ish yurituvchi rolini o'ynagan.

Dyui shunday deb yozgan edi: "Asrning oxirida maktablar faoliyatining keng kontseptsiyasi shunchaki bolalarni to'g'ri, kuchli va tezkor fikrlashga o'rgatishdan iboratdir. Agar ular maktabda o'qishni boshlagan bo'lsa, u holda ular ta'limni qayerdan olishadi?[8]".

1920-yil kutubxona va ta'lim jamoalari tomonidan maktab kutubxonalarini baholash bo'yicha ilk bor urinish bo'lib, maktab kutubxonalarini baholash uchun birinchi mezon bo'lgan " Ma'lum hisobot "[9] nashr etiladi.

1950-yillarga kelib, maktablarning 40% sinflar to'plamlari mavjudligini ko'rsatadi. Taxminan 18% markazlashtirilgan kutubxonalarga ega ekanligini bildiradi. Shahar maktablarida 48%, qishloq maktablarida esa 12% qayd etilgan[7]. 1957-yilda Sputnik ishga tushirilgandan keyin maktab kutubxonalari yana bir katta sur'atni boshdan kechiradi, bu esa Qo'shma Shtatlarni matematika va tabiiy fanlar bo'yicha o'z ustuvorliklarini qayta ko'rib chiqishga majbur qildi. NDEA Sputnik nashriga javob boʻldi va NDEA III sarlavhasi fan, matematika va zamonaviy chet tilini mustahkamlash uchun moliyaviy yordam koʻrsatdi[10]. Natijada, 1960-yillar xususiy sektor tomonidan pul oqimi va ko'mak va ta'limni davlat tomonidan moliyalashtirilishi tufayli maktab kutubxonalari uchun eng katta o'sish va rivojlanish davrlaridan biri bo'ldi. Bu vaqt oralig'ida eng e'tiborga sazovor bo'lgan Knapp maktab kutubxonalari loyihasi[11] bo'lib, u butun mamlakat bo'ylab namunaviy maktab kutubxonasi media markazlarini tashkil etadi. Shu vaqt ichida yuzlab yangi maktab kutubxonalari kengaytiriladi va ta’mirlanadi.

Yaqinda maktab kutubxonalari ikkita asosiy yo'riqnoma hujjatlari bilan belgilandi: Information Power (1988)[12] va Information Power II (1998)[13].

1999-yilda Xalqaro kutubxonalar assotsiatsiyalari va institutlari federatsiyasi (IFLA) jahon miqyosida muhim ahamiyatga ega Yunesko maktabi kutubxonasi manifestini nashr etadi, unda shunday deyiladi: “Maktab kutubxonasi axborot va bilimga asoslangan zamonaviy jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar va g‘oyalarni taqdim etadi. Maktab kutubxonasi o‘quvchilarni tugamas bilim olish ko‘nikmalari bilan qurollantiradi va tasavvurini rivojlantiradi, ularning mas’uliyatli fuqaro sifatida yashashiga imkon beradi” (1-band).

Maktab kutubxonasining maqsadi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maktab kutubxonasi ichida.

XXI asrda maktab kutubxonasi media-markazlari oʻquvchilarning yutuqlarini oshirish va ijobiy yoʻnaltirilgan maktab islohoti uchun markazlar boʻlishi mumkin va boʻlishi kerak -Ketlin D.Smit[14].

Maktab kutubxonasi katta va kichik guruhlar, shuningdek, intellektual tarkib, axborot savodxonligi va o'quvchilarga e'tibor qaratgan kishilar uchun bir qator ta'lim imkoniyatlarini taqdim etish uchun yaratilgan[15]. Maktab kutubxonasi hamkorlikdagi o‘qituvchilar bilan sinfga tashrif buyurishdan tashqari, o‘quvchilarning mustaqil ishlarni bajarishlari, kompyuterlardan foydalanishlari, internetga kirishlari, asbob-uskunalar va tadqiqot materiallaridan foydalanishlari uchun o‘quv maydoni bo‘lib xizmat qiladi; muallif tashriflari va kitob klublari kabi maxsus tadbirlarni o'tkazish, repetitorlik va test uchun

Maktab kutubxonalari barcha mavjud ma'lumotlar uchun markaziy joy, maktab kutubxonachisi esa kutubxonada topilgan resurslar va materiallarning adabiy xaritasi vazifasini bajaradi.

Maktab kutubxonasi o'quvchilarning kutubxonachilar bilan ishlash uchun resurs markazini qo'llab-quvvatlash imkoniyati sifatida ishlaydi, bu o'quvchilar maktab ishi va bir-birlari bilan o'zaro aloqada bo'lishlari uchun internetga xavfsiz kirishlari zarur. Raqamli o'yin maydonchasida o'ynab, De las Kasas bugungi yoshlar texnologiya bilan har qachongidan ham qulayroq ekanini muhokama qiladi va "Biz yoshlar ta'limini qo'llab-quvvatlovchi qoidalar va qonunlarni himoya qilishimiz kerak, deb hisoblaydi va shunchaki ularning internetga kirishini cheklaydi[16].

Maktab kutubxonasi media markazi dasturi maktab kutubxonasi media-mutaxassislari, o'qituvchilari va ma'murlari o'quvchilarning ijtimoiy, madaniy va ma'rifiy o'sishi uchun imkoniyatlar yaratish uchun birgalikda ishlaydigan hamkorlikdagi tashabbusdir. Maktab kutubxonasi media dasturining bir qismi bo'lgan tadbirlar maktab kutubxonasi media markazlari, laboratoriya sinflari, maktab orqali va maktab kutubxonasining onlayn resurslari orqali amalga oshirilishi mumkin[17].

Avstraliyada maktab kutubxonalari turli shtat hukumatlari tomonidan tashkil qilingan va moliyalashtirilgan Reading Challenge dasturlarining rivojlanishida katta rol o'ynadi.

Bosh vazir Mayk Rann (2002-2011) tomonidan Janubiy Avstraliyadagi Premer's Reading Challenge (Premier's Reading Challenge) o'qish bo'yicha dunyodagi eng yuqori ishtirok stavkalaridan biriga egadir. Bu davlat, xususiy va diniy maktablarning 95% dan ortig'i tomonidan qabul qilingan[18].

Maktab kutubxonalari to'plami[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maktab kutubxonalari jamoat kutubxonalariga o'xshaydi, sababi ular kitoblar, filmlar, yozilgan ovozlar, davriy nashrlar, realiya va raqamli medialarni o'z ichiga oladi. Bu narsalar nafaqat maktab jamoasining, balki barcha a'zolarning ta'lim olishi, zavqlanishi va o'yin-kulgisi uchun, shuningdek maktab o'quv dasturini rivojlantirish va kengaytirish uchun ham tashkil etilgan.

Byudjet[tahrir | manbasini tahrirlash]

Byudjet kutubxona, kutubxona fondini yaratishning muhim tarkibiy qismidir. Bu mablag'larni maktab hamjamiyatining eng yaxshi manfaatlari uchun ishlatish muhimdir[19].

Maktab kutubxonasini xodimlar bilan ta'minlash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ko'pgina maktablarda va maktab kutubxonalarida kutubxonachilar, o'qituvchi-kutubxonachilar, maktab kutubxonasi media mutaxassislari yoki ma'lum bir kutubxonashunoslik darajasiga ega bo'lgan media koordinatorlari ishlaydilar. Ba'zi yurisdiktsiyalarda maktab kutubxonachilaridan maxsus sertifikat yoki o'qituvchilik guvohnomasi bo'lishi talab qilinadi[20].

Maktab kutubxonachisi bolalarni o'quv kitoblari bilan ta'minlaydi (Rossiya, 1959)

Maktab kutubxonachisi to'rtta asosiy vazifani bajaradi: o'qituvchi, o'quv sherigi, axborot mutaxassisi va dastur ma'muri. O'qituvchi sifatida maktab kutubxonachisi axborot savodxonligi va izlanishga oid o'quv dasturlarini ishlab chiqadi va ularni amalga oshiradi. Maktab kutubxonachilari bolalarga kitob o'qishlari, kitob tanlashlarida va maktab ishlarida yordam berishlari mumkin. Ko'plab maktab kutubxonachilari o'quvchilarga klaviatura, Microsoft va Google ilovalari kabi texnologiya ko'nikmalarini ham o'rgatib borishadi. Ba'zi maktab kutubxonachilari darslarni "moslashuvchan jadval" bo'yicha o'rgatadi. Moslashuvchan jadval shuni bildiradiki, o'quvchilar har hafta belgilangan vaqtda kutubxonaga dars olish uchun kelish o'rniga, sinf o'qituvchisi sinfda o'rganish tajribasining bir qismi sifatida kutubxona ko'nikmalari yoki materiallari kerak bo'lganda kutubxona vaqtini rejalashtirishadi.

Robbinsdeyl o'rta maktabi (RMS) (Minnesota 2019) talabalari kitoblar, elektron kitoblar va ma'lumotlar bazalarini qidirish uchun OPAC terminalidan foydalanadilar.

Ta'lim sohasida hamkor vazifasida maktab kutubxonachilari o'quvchilarning tadqiqot, axborot savodxonligi, texnologiya va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishlari orqali mustaqil o'quvchilarni shakllantirish uchun sinf o'qituvchilari bilan hamkorlik qiladilar.

Axborot mutaxassislari sifatida maktab kutubxonachilari kutubxona materiallarini aniqlash va olish, mustaqil o'qish va doimiy ta'limni rivojlantirish maqsadida kutubxona fondini tashkil qilish va saqlash uchun o'quv dasturi va o'quvchilar qiziqishlaridan foydalangan holda maktab uchun resurs bazasini ishlab chiqadilar. Kutubxona kolleksiyasidagi materiallarni onlayn umumiy foydalanish katalogi ( OPAC ) yordamida joylashtirish mumkin. Ko'pincha bu kataloglar veb-ga asoslangan bo'lib, ulardan talabalar ham maktabda, ham uyda kirishlari mumkin.

Bu vazifa, asosan, texnologiya bilan bog'liq ko'plab tadbirlarni o'z ichiga oladi, shu jumladan turli formatdagi resurslarni birlashtirish; davriy ma'lumotlar bazalari; Veb-saytlar; raqamli video segmentlari; podkastlar; blog va wiki tarkibi; raqamli tasvirlar; virtual sinflar va boshqalardir. Maktab kutubxonachilari ko'pincha audio-vizual uskunalar uchun mas'uldirlar va ba'zan maktab kompyuterlari va kompyuter tarmoqlari uchun ham javobgardirlar.

Ko'plab maktab kutubxonachilari ish yurituvchi vazifalarini ham bajaradilar. Ular materiallarning aylanishi va kataloglanishi bilan shug'ullanadilar, kutubxonalararo bog'lanishlarni osonlashtiradilar, tokchalardagi materiallarni inventarizatsiya qiladilar va hokazo.

Kartochkalar bilan maktab kutubxonachisi (Minnesota, 1974) Tarixiy nuqtai nazar uchun fotosurat. Aksariyat maktab kutubxonalari fondlar va qidiruv funktsiyalari uchun kompyuterga asoslangan elektron katalogdan foydalanadilar va endi karta kataloglaridan foydalanmaydilar.
  • Laura Bush - Ostin mustaqil maktab okrugi
  • Graham Gardner - Abingdon maktabi
  • Grant Lyons - Keystone maktabi
  • Laura Emi Shlitz - Baltimordagi Park maktabi

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Amerika maktab kutubxonalari assotsiatsiyasi (AASL)
  • Maktab kutubxonalari uyushmasi (Buyuk Britaniya)
  • O'qituvchi-kutubxonachi
  • Virtual maktab kutubxonasi
  • O'quv resurs markazi
  • Xanna Logasa

Eslatmalar va havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „AASL Standards for the 21st Century Learner“. American Association of School Librarians. 2008-yil 8-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-avgust.
  2. ↑ Morris, B. (2013). Administering the school library media center. Westport, CT: Libraries Unlimited. (p.32).
  3. ↑ Morris, 2013, p.32
  4. ↑ Todd, R., Kuhlthau, C., & OELMA. (2014). Student Learning through Ohio School Libraries : The Ohio Research Study. Available online at: „OELMA Student Learning“. 2004-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-dekabr.
  5. ↑ Lonsdale, M. (2003). Impact of school libraries on student achievement: A review of the research. Camberwell, Victoria, Australia: Australian Council for Educational Research. Available online at http://www.asla.org.au/site/DefaultSite/filesystem/documents/research.pdf (Wayback Machine saytida 2018-09-21 sanasida arxivlangan)
  6. ↑ Wiegand, Wayne A. American Public School Librarianship: A History. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2021
  7. ↑ 7,0 7,1 Michie. „Fifty Years of Supporting Children's Learning: A History of Libraries and Federal Legislation From 1953to 2000“. U.S. Department of Education (2005-yil mart). 2022-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-avgust.
  8. ↑ Dewey, M. (1920). What a library should be and what it can do. In A. E. Bostwick (Ed.). The library and society: Classics of American librarianship (pp. 75-78). New York: H.W. Wilson.
  9. ↑ Charles C. Certain Committee. (1986). Standard library organization and equipment for secondary schools of different sizes. In Melvil M. Bowie (Comp.), Historic Documents of school libraries (pp.34-51). Littleton, CO: Hi Willow Research and Publishing. (Original work published 1920, Chicago: American Library Association)
  10. ↑ Michie, Joan S., et al. "Fifty Years of Supporting Children's Learning: A History of Public School Libraries and Federal Legislation from 1953 to 2000. NCES 2005-311." (March 1, 2005): ERIC, EBSCOhost (accessed March 1, 2018).
  11. ↑ Boardman, Edna (September–October 1994). "The Knapp School Libraries Project: The Best $1,130,000 Ever Spent on School Libraries.". Book Report 13 (2): 17–19. ERIC # EJ489785. ISSN 0731-4388. 
  12. ↑ American Association of School Librarians & Association for Educational Communications and Technology. (1988). Information power: Guidelines for school library media programs. Chicago: American Library Association.
  13. ↑ American Association of School Librarians & Association for Educational Communications and Technology. (1998). Information power: Building partnerships for learning. Chicago: American Library Association.
  14. ↑ Smith, K. (2002). "Building Student Learning Through School Libraries." Statement delivered at the White House Conference on School Libraries, available from: „IMLS - News & Events - Conferences“. 2008-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-dekabr.
  15. ↑ Morris, 2004
  16. ↑ De las Casas, D. (2010). “Tag! you're it!”: playing on the digital playground. Knowledge Quest, 39(1), 80-82.
  17. ↑ Morris, 2004
  18. ↑ Center for National Policy, Washington DC, What States Can Do, May 2, 2012
  19. ↑ Bredenkamp. „Subject Guides & Tutorials: School Library Handbook: Collection Development“ (en). gowyld.libguides.com. Qaraldi: 2022-yil 30-mart.
  20. ↑ Morris, 2004; Thomas, M. J. & Perritt, P.H. (2003, December 1). A Higher standard: Many states have recently revised their certification requirements for school librarians. School Library Journal. Available online at http://www.schoollibraryjournal.com/article/CA339562.html?industryid=47056

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Maktab_kutubxonasi&oldid=4101025" dan olindi