Maʼlumotlar bazasi huquqi

Maʼlumotlar bazasi huquqi – bu mualliflik huquqiga oʻxshash, ammo undan farq qiladigan sui generis (oʻziga xos) mulkiy huquq boʻlib, u hatto bu jarayonda mualliflik huquqi bilan bogʻliq „ijodiy“ jihat mavjud boʻlmasa ham, maʼlumotlar bazasini tuzish uchun qilingan sarmoyani tan olishga xizmat qiladi^[1]. Bunday huquqlar koʻpincha koʻplik shaklida qoʻllanadi: maʼlumotlar bazasi huquqlari.

TRIPS shartnomasi talabiga koʻra, agar maʼlumotlar bazalari va boshqa toʻplamlar oʻz kontentini tanlash yoki joylashtirish orqali intellektual ijod mahsuliga aylansa, ular mualliflik huquqi bilan himoya qilinishi lozim^[2]. Bu qoida, tarkibidagi ayrim yoki barcha materiallar mualliflik huquqi bilan himoyalanmagan taqdirda ham amal qiladi. Koʻplab mamlakatlar bu talabga amal qiladi: shart bajarilganda maʼlumotlar bazalari mualliflik huquqi bilan himoya qilinadi. Aksincha, agar shart bajarilmasa, maʼlumotlar bazalarini yoki ularning ayrim qismlarini himoya qiladigan alohida intellektual mulk huquqi mavjud emas.

Maʼlumotlar bazasi huquqi esa, mualliflik huquqi talablariga bogʻliq boʻlmagan holda maʼlumotlar bazalarini himoya qiladi va u faqat bir nechta yurisdiksiyalarda, eng koʻp tarqalgani — Yevropa Ittifoqida tan olingan.

Maʼlumotlar bazasi huquqlarini tan oladigan mamlakatlar

Yevropa Ittifoqi

Asosiy maqola: Ma’lumotlar bazasi direktivasi

Yevropa Ittifoqi qonunchiligida maʼlumotlar bazasi huquqlari kompyuter maʼlumotlar bazalaridagi axborotni nusxalash va tarqatish boʻyicha maxsus kodlangan (yaʼni, sui generis) qonunlardir. Bu huquqlar dastlab 1996-yilda joriy etilgan. 1996-yil 11-martda Yevropa Ittifoqi kengashi maʼlumotlar bazalarini huquqiy himoya qilish toʻgʻrisidagi 96/9/EC direktivasini qabul qildi^[3]. Bu direktiva ayrim kompyuter yozuvlariga aniq va alohida qonuniy huquqlar (va cheklovlar) berdi. Qonun bularni maʼlumotlar bazasi huquqlari deb ataydi. Yevropa Ittifoqining maʼlumotlar bazasi huquqlari toʻgʻrisidagi qonunlariga koʻra qoʻlda yuritiladigan yozuvlarga berilgan huquqlar shaklan badiiy asarlarga berilgan huquqlarga oʻxshash, ammo ular bilan bir xil emas.

Maʼlumotlar bazasi huquqlari 15 yil davomida amal qiladi. Maʼlumotlar bazasi har safar sezilarli darajada oʻzgartirilganda, ushbu maʼlumotlar bazasi uchun yangi huquqlar toʻplami vujudga keladi. Mulkdor oʻz maʼlumotlar bazasining muhim qismlaridan nusxa koʻchirilishiga eʼtiroz bildirish huquqiga ega, hatto maʼlumotlar qismlarga ajratib olingan va qayta tiklangan boʻlsa ham. Yevropa Ittifoqidagi maʼlumotlar bazasi huquqlari avtomatik ravishda yaratiladi, yaratuvchilarning ish beruvchilariga beriladi (agar yaratish jarayoni bandlikning bir qismi boʻlsa) va kuchga kirishi uchun roʻyxatdan oʻtkazilishi shart emas.

Maʼlumotlar bazasi huquqlari mualliflik huquqidan mustaqildir: Maʼlumotlarni tartibga solish, tanlash va taqdim etish usuli mualliflik huquqi bilan himoyalanishi mumkin, maʼlumotlar bazasi esa butunlay maʼlumotlar bazasi huquqi bilan himoyalanishi mumkin^[4].

Birlashgan Qirollik

1998-yil 1-yanvarda 1997-yilda qabul qilingan „Mualliflik huquqi va Maʼlumotlar bazasidagi huquqlar toʻgʻrisidagi nizomlar“ kuchga kirdi^[5]. Bu hujjat Yevropa Ittifoqining Maʼlumotlar bazasi toʻgʻrisidagi direktivasini milliy qonunchilikka tatbiq qildi^[6].

Mazkur nizomlar 1988-yilgi Mualliflik huquqi, dizaynlar va patentlar toʻgʻrisidagi aktga bir qator oʻzgartirishlar kiritdi. Unda maʼlumotlar bazasi quyidagicha taʼriflangan:

„Mustaqil asarlar, maʼlumotlar yoki boshqa materiallar toʻplami boʻlib, ular —

(a) tizimli yoki uslubiy tarzda joylashtirilgan, va

(b) elektron yoki boshqa vositalar orqali alohida foydalanish mumkin boʻlgan.^[7]“

Mazkur nizomlar mavjud mualliflik huquqini agar ular „muallifning oʻz intellektual ijodi“ni tashkil etsa, maʼlumotlar bazalariga ham tatbiq etadi^[8].

Bundan tashqari, 13- va 14-bandlar maʼlumotlar bazasi huquqini yaratadi. Agar maʼlumotlar bazasini olish, tekshirish yoki taqdim etishda sezilarli sarmoya kiritilgan boʻlsa, huquq avtomatik ravishda amal qiladi.

Bu huquqlar 17(2)-bandga muvofiq, maʼlumotlar bazasi jamoatchilikka ilk bor taqdim etilgan sanadan boshlab 15-kalendar yil oxirigacha amal qiladi. Shu davrda egasining roziligisiz, har qanday shaxs tomonidan bazaning toʻliq yoki muhim qismini olish yoki qayta ishlatish huquqbuzarlik hisoblanadi, hatto bu „ahamiyatsiz“ qismlarni qayta-qayta olib, oxir-oqibat katta qismni tashkil etish orqali amalga oshirilsa ham.

Boshqa tomondan, maʼlumotlar bazasidan qonuniy foydalanuvchilar 19(1)-bandga muvofiq maʼlumotlarning ahamiyatsiz qismlarini istalgan maqsadda olish yoki qayta ishlatish huquqiga ega va bu huquqni baza egasi cheklay olmaydi (19(2)-band). „Ahamiyatli qism“ tushunchasi miqdor, sifat yoki ikkalasining birgaligi nuqtayi nazaridan ahamiyatli deb izohlanadi.

Brexit boʻyicha chiqish bitimiga koʻra, 2021-yil 1-yanvardan oldin yaratilgan maʼlumotlar bazasi huquqlari oʻzining asl amal qilish muddatiga qadar Buyuk Britaniya va Yevropa Iqtisodiy Hududi (EEA) oʻrtasida oʻzaro tan olinadi. Shu sanadan keyin yaratilgan maʼlumotlar bazasi huquqlari esa faqat yaratuvchi yurisdiksiyasida – yaʼni EEA yoki Buyuk Britaniyada – himoyalanadi^[9].

Rossiya

Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik kodeksining 1260-moddasiga koʻra, maʼlumotlar bazasi mustaqil materiallar (maqolalar, hisobotlar, huquqiy matnlar, sud qarorlari va boshqa shunga oʻxshash materiallar) toʻplami boʻlib, ular obyektiv shaklda taqdim etilgan va tizimli tarzda joylashtirilgan boʻlishi kerak, shunda ularni kompyuter yordamida topish va qayta ishlash mumkin boʻladi. Maʼlumotlar bazasi huquqiy himoyaga ega boʻlishi uchun roʻyxatdan oʻtkazilishi shart emas, biroq Fuqarolik kodeksi bunday huquqlarni roʻyxatdan oʻtkazish imkonini beradi. Bu, ayniqsa, daʼvolar sudda koʻrib chiqilganda foydali boʻladi^[10].

Rossiya, umuman olganda, Yevropa Ittifoqi modeliga amal qiladi, biroq ayrim farqlar mavjud^[11].

Maʼlumotlar bazasi huquqini tan olmaydigan mamlakatlar

Amerika Qoʻshma Shtatlari

Amerika Qoʻshma Shtatlar Konstitutsiyasining Mualliflik huquqi toʻgʻrisidagi bandi (Article I, § 8, cl. 8)ga koʻra, ijodiy boʻlmagan faktlar toʻplamlari Kongress vakolatiga kirmaydi, shu sababli AQShda maʼlumotlar bazasi huquqi mavjud emas. AQShda mualliflik huquqining ajralmas sharti — originallik hisoblanadi. Shunga qaramay, maʼlumotlar bazasi egalari bunday huquqni joriy etish uchun muntazam ravishda lobbichilik qilib kelmoqda. Lekin hozircha bunday qonun loyihalari tadqiqot kutubxonalari, isteʼmolchilar guruhlari va faktik maʼlumotlardan erkin foydalanishdan manfaatdor kompaniyalar tomonidan olib borilgan muvaffaqiyatli lobbichilik tufayli qabul qilinmay qolmoqda^[12].

Braziliya

Braziliyada 1998-yilgi 9610-sonli Federal qonun (Mualliflik huquqlari toʻgʻrisidagi qonun) maʼlumotlar bazasi egalariga nusxa koʻchirish, tarqatish va tarjima qilish boʻyicha eksklyuziv huquqlarni beradi^[13]. Shu qonunga koʻra, bunday huquq maʼlumotlar bazasi intellektual ijod mahsuli sifatida tan olingan taqdirdagina beriladi. Bunday ijodiylik bazaning mazmunini tanlash, tashkil etish yoki joylashtirish orqali aniqlanishi mumkin^[14]. Shunday qilib, xalqaro huquq va koʻplab yurisdiksiyalardagi yondashuvga muvofiq, Braziliyada maʼlumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalanishi yoki himoyalanmasligi uning qanday yaratilganiga bogʻliq. Bu huquq bazaning tarkibiga emas, balki uning noyob va ijodiy tuzilishiga taalluqlidir^[15].

Yaponiya

Yaponiyada maʼlumotlar bazasining mualliflik huquqi bilan himoyalanishi, unda jamlangan maʼlumotlarning mualliflik huquqi qonunidagi himoya mezoniga javob berish-bermasligiga bogʻliq^[16]. Masalan, 2000-yilda Tokio tuman sudi maʼlumotlar bazasi egasi telefon raqamlari bazasiga qoʻllagan tarmoqlarni tasniflashning original tizimi mualliflik huquqi bilan himoyalanishi mumkin, deb qaror chiqargan. 2002-yilda Tokio tuman sudi yangi qurilgan turar-joy birliklari narxlari va xususiyatlari bazasining tuzilishini ham mualliflik huquqi bilan himoyalanishi kerak, deb topgan, chunki unda maʼlumotlarni tanlash va tizimlashtirishning ijodiy usuli qoʻllangan^[17]. Biroq, Tokio tuman sudining 2001-yilda chiqargan qaroriga koʻra, agar maʼlumotlar bazasining oʻzi mualliflik huquqiga yetarli darajada ijodiylik kiritilmagan boʻlsa ham, raqobatchilar tomonidan egasining maʼlumotlar bazasi mehnati hisobiga foydalanish bozor raqobatining adolatli va erkin tamoyillarini buzadi va noqonuniy hisoblanadi^[18]. Ammo, 2011-yilda Yaponiyaning Intellektual mulk boʻyicha oliy sudi bunday „noqonuniy xatti-harakat“ tushunchasini mualliflik huquqi bilan himoyalanmagan asarlarga tatbiq qilish faqat istisno hollarda qoʻllanishi mumkin, deb belgiladi. Ushbu mezon keyingi sud qarorlarida ham qoʻllanila boshlandi^[19].

Yana qarang

Manbalar

↑ „The Copyright and Rights in Databases Regulations 1997“. UK Government. — „A property right ("database right") subsists, in accordance with this part, in a database if there has been a substantial investment in obtaining, verifying or presenting the contents of the database.“. United Kingdom implementation of the EU directive. Section 13 (1).
↑ Article 10.5, TRIPS Agreement. See WTO Overview of TRIPS Agreement
↑ „Directive 96/9/EC of the European Parliament and of the Council of 11 March 1996 on the legal protection of databases“ (1996-yil 27-mart). Qaraldi: 2020-yil 27-avgust.
↑ Directive 96/9/EC, Article 7, paragraph 4
↑ „The Copyright and Rights in Databases Regulations 1997“.
↑ „The Copyright and Rights in Databases Regulations 1997 - Part I.2, Implementation of Directive“.
↑ „Copyright, Designs and Patents Act 1988, section 3A (1)“.
↑ „Copyright, Designs and Patents Act 1988, section 3A (2)“.
↑ „Sui generis database rights“. GOV.UK. UK government (2020-yil 30-yanvar). Qaraldi: 2022-yil 7-aprel.
↑ „Юридическое бюро Юрьева - Protection of Databases in Russia“. juryev.ru. Qaraldi: 2020-yil 27-avgust.
↑ Andoza:Cite SSRN
↑ Merges, Robert P (2000). "One hundred years of solicitude: intellectual property law, 1900–2000". California Law Review 88 (6): 2187–2240. doi:10.2307/3481215. http://lawcat.berkeley.edu/record/1117293.
↑ „Lei nº 9.610, de 19 de fevereiro de 1998“. Brasil. — „Art. 87. O titular do direito patrimonial sobre uma base de dados terá o direito exclusivo, a respeito da forma de expressão da estrutura da referida base, de autorizar ou proibir: I – sua reprodução total ou parcial, por qualquer meio ou processo; II – sua tradução, adaptação, reordenação ou qualquer outra modificação; III – a distribuição do original ou cópias da base de dados ou a sua comunicação ao público; IV – a reprodução, distribuição ou comunicação ao público dos resultados das operações mencionadas no inciso II deste artigo.“.
↑ „Lei nº 9.610, de 19 de fevereiro de 1998“. Brasil. — „Art. 7º São obras intelectuais protegidas as criações do espírito, expressas por qualquer meio ou fixadas em qualquer suporte, tangível ou intangível, conhecido ou que se invente no futuro, tais como: (...) XIII - as coletâneas ou compilações, antologias, enciclopédias, dicionários, bases de dados e outras obras, que, por sua seleção, organização ou disposição de seu conteúdo, constituam uma criação intelectual.“.
↑ „Law No. 9.610 of February 19, 1998 (Law on Copyright and Neighboring Rights, as amended up to Provisional Measure No. 907 of November 26, 2019), Brazil.“. World Intellectual Property Organization (2020-yil 22-may). — „§ 2º A proteção concedida no inciso XIII [bases de dados e outras obras] não abarca os dados ou materiais em si mesmos e se entende sem prejuízo de quaisquer direitos autorais que subsistam a respeito dos dados ou materiais contidos nas obras.“. Qaraldi: 2025-yil 30-iyul.
↑ データベースの著作物とは？　～タウンページデータベース事件～
↑ データベースと著作権
↑ ■翼システム事件（東京地中間判平成13年5月25日
↑ 第5回バンドスコア事件 − 著作権法が保護しない表現の模倣と不法行為

Havolalar

[:0-1] „The Copyright and Rights in Databases Regulations 1997“. UK Government. — „A property right ("database right") subsists, in accordance with this part, in a database if there has been a substantial investment in obtaining, verifying or presenting the contents of the database.“. United Kingdom implementation of the EU directive. Section 13 (1).

[2] Article 10.5, TRIPS Agreement. See WTO Overview of TRIPS Agreement

[3] „Directive 96/9/EC of the European Parliament and of the Council of 11 March 1996 on the legal protection of databases“ (1996-yil 27-mart). Qaraldi: 2020-yil 27-avgust.

[4] Directive 96/9/EC, Article 7, paragraph 4

[5] „The Copyright and Rights in Databases Regulations 1997“.

[6] „The Copyright and Rights in Databases Regulations 1997 - Part I.2, Implementation of Directive“.

[7] „Copyright, Designs and Patents Act 1988, section 3A (1)“.

[8] „Copyright, Designs and Patents Act 1988, section 3A (2)“.

[UKSuGeneris-9] „Sui generis database rights“. GOV.UK. UK government (2020-yil 30-yanvar). Qaraldi: 2022-yil 7-aprel.

[10] „Юридическое бюро Юрьева - Protection of Databases in Russia“. juryev.ru. Qaraldi: 2020-yil 27-avgust.

[11] Andoza:Cite SSRN

[merges-2000-12] Merges, Robert P (2000). "One hundred years of solicitude: intellectual property law, 1900–2000". California Law Review 88 (6): 2187–2240. doi:10.2307/3481215. http://lawcat.berkeley.edu/record/1117293.

[13] „Lei nº 9.610, de 19 de fevereiro de 1998“. Brasil. — „Art. 87. O titular do direito patrimonial sobre uma base de dados terá o direito exclusivo, a respeito da forma de expressão da estrutura da referida base, de autorizar ou proibir: I – sua reprodução total ou parcial, por qualquer meio ou processo; II – sua tradução, adaptação, reordenação ou qualquer outra modificação; III – a distribuição do original ou cópias da base de dados ou a sua comunicação ao público; IV – a reprodução, distribuição ou comunicação ao público dos resultados das operações mencionadas no inciso II deste artigo.“.

[14] „Lei nº 9.610, de 19 de fevereiro de 1998“. Brasil. — „Art. 7º São obras intelectuais protegidas as criações do espírito, expressas por qualquer meio ou fixadas em qualquer suporte, tangível ou intangível, conhecido ou que se invente no futuro, tais como: (...) XIII - as coletâneas ou compilações, antologias, enciclopédias, dicionários, bases de dados e outras obras, que, por sua seleção, organização ou disposição de seu conteúdo, constituam uma criação intelectual.“.

[15] „Law No. 9.610 of February 19, 1998 (Law on Copyright and Neighboring Rights, as amended up to Provisional Measure No. 907 of November 26, 2019), Brazil.“. World Intellectual Property Organization (2020-yil 22-may). — „§ 2º A proteção concedida no inciso XIII [bases de dados e outras obras] não abarca os dados ou materiais em si mesmos e se entende sem prejuízo de quaisquer direitos autorais que subsistam a respeito dos dados ou materiais contidos nas obras.“. Qaraldi: 2025-yil 30-iyul.

[16] データベースの著作物とは？　～タウンページデータベース事件～

[17] データベースと著作権

[18] ■翼システム事件（東京地中間判平成13年5月25日

[19] 第5回バンドスコア事件 − 著作権法が保護しない表現の模倣と不法行為

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]