Lizzi Borden

Lizzi Borden
Tavalludi	19 iyul 1860 yil Foll-River, Massachusetts, Bristol, AQSH
Vafoti	1 iyul 1927 yil Foll-River, Massachusetts, Bristol, AQSH
Fuqaroligi	AQSH
Otasi	Endryu Jekson Borden
Onasi	Sara Entoni Jeyn Borden
Unvoni	jinoiy qasd qilishda gumonlangan (oqlangan)
Imzo
[[Fayl: Lizzi Borden imzosi |125px]]

Lizzi Endryu Borden (inglizcha: Lizzie Andrew Borden 19 iyul 1860-yil, Foll-River, Massachusets shtatida tug'ilgan - 1 iyun 1927 yil, Foll-River, Massachusetts shtatida vafot etgan) - AQSh fuqarosi, u o'z otasi va o'gay onasining o'ldirilishi bilan mashhur. Uning aybini tasdiqlovchi ko‘plab dalillarga qaramay, u jinoiy ishdan oqlanadi. Hozirgi kungacha unga ochilgan jinoiy ish turli talqinlar va tortishuvlarga sabab bo'lib kelmoqda.

Biografiyasi

Lizzi Endryu Borden 1860 yil 19-iyulda Massachusets shtatining Foll-River shahrida tug'ilgan. Uning otasi Endryu Jekson Borden qurilishda ishchi bo'lib, mebel biznesiga ega edi, onasi Sara Entoni Borden esa uy bekasi edi. Lizzi ikki yoshga to'lganda, Bordenlar oilasida baxtsiz hodisa yuz beradi - noma'lum tarzda qizning onasi vafot etdi. Endryu Borden uchun bu voqea katta fojia bo'ldi - Lizzining singlisi Emmaning so'zlariga ko'ra, uning otasi onalarini juda yaxshi ko'rar va uning o'limidan juda xafa bo'lgan. Qolaversa, o'sha paytda hali qudratli boylikka ega bo'lmagan yigit qo'lida ikkita kichkina qizi bilan yolg'iz qolgandi. Saraning o'limi Endryu Bordenning hayotida burilish nuqtani yasadi - u o'z oilasidan tobora uzoqlasha boshladi va biznesga ko'proq vaqt ajratdi, bu uning moliyaviy ahvoliga yaxshi ta'sir qildi. Fojiadan bir yil o'tgach, Endryu shtatdagi bir nechta to'qimachilik fabrikalarining egasi bo'ldi, shuningdek, qurilish va kichik ishlab chiqarishda faol ishtirok etdi - uning boyligi taxminan 300 ming dollarga baholandi.

Shu bilan birga, Endryu Borden qizlarini boyligi bilan erkalashga shoshilmaydi. U juda tejamkor edi, har bir tiyinni hisoblab, hatto oziq-ovqatdan ham tejashga harakat qilardi, ularning 92-ko‘chadagi katta uyida elektr ham o'tkazilmagan edi. Endryu qizlariga hayot haqidagi o'z qarashlarini singdirish uchun qo'lidan kelganicha harakat qiladi - qizlar bolalikdan tejash va tejamkorlik bilan uy ishlariga odatlanishgan, ular qattiqqo'llikda tarbiyalangan, yakshanbalik maktabida o'qishgan va hech qachon o'z noroziliklarini ochiq aytmagan holda tarbiyalanadilar. Xotini vafotidan uch yil o'tgach, Endryu Borden ikkinchi marta turmushga quradi. Ebbi Greyni yoqtirib qolib uylanadi, ammo Lizzi va Emma uni yoqtirishmasdi. Qizlar ko'pincha o'gay onasi ularga qiziqmasligini va o'gay qizlariga qo'pol muomala qilganini va bundan tashqari, opa-singillar Ebbi otalariga faqat pul uchun uylanganiga ishonishardi.

Lizzi Bordenning uyi

Bundan tashqari, Lizzi va Emma Bordenning otasining xatti-harakati tubdan o'zgaradi. U tejamkorlikni to'xtatib, yangi xotiniga va uning qarindoshlariga qimmatbaho sovg'alar, shu jumladan ko'chmas mulk, xizmatkorlarni yollaydi va o'zining moddiy ahvolini har tomonlama ko'z-ko'z qila boshlaydi. Endryuning qizlari uchun otalarining xatti-harakati haqoratli edi - ular o'z bolaliklarini qashshoqlikda o'tkazadilar, birovlar tashlab ketgan kiyimlarni kiyib, ulardan qolgan qoldiqlarini yeb katta bo'ladilar. Bordenlar oilasining xizmatkori Meggi keyinchalik Lizzi, Emma va uning otasi o'rtasidagi munosabatlar har kuni keskinlashib borganini bidirgan - qizlar kamdan-kam hollarda u bilan bir stolda ovqatlanishar, imkon qadar tez-tez uydan chiqib ketishga va bayramlarda oilaviy stolda ko'rinmaslikka harakat qilishardi.

Og'ir oilaviy munosabatlarga qaramay, Lizzi Borden ochiq va mehribon qiz bo'lib o'sdi. U kam ta'minlangan oilalarga yordam berardi, bolalarni yakshanbalik maktablarda o'qitar, hayvonlarni yaxshi ko'rardi, tikuvchilik sevardi, do'stlari uchun turli xil esdalik sovg'alari va hunarmandchilik ishlarini ehtirom bilan tayyorlardi. Otasi bilan yillar davomida munosabatlari faqat yomonlashib bordi. Endryu Borden qizini turmushga chiqa olmay qolishidan va uni parvarish qilish uchun pul sarflashi kerakligini ta'kidlardi, u qizining faqat uy ishlarini bilan o'ralashib qolganligidan va bo'sh vaqtini ko'p o'tkazishidan norozi edi, uning qiziqishlarini masxara qilar va uni o'zining do'stlarinig muvaffaqiyatga erishgan qizlari bilan ko'p taqqoslardi. 1882 yil may oyida esa Lizzi va uning otasi o'rtasida jiddiy mojaro yuz beradi - qizi Endryuning kaptarlarni bolta bilan o'ldirganini bilib qoladi, Lizzi bu qushlar uchun hovlida o'zi uycha yasagan edi. Otasi qushlar hududni ifloslantirib, mahalla bolalarini o‘zlariga jalb etayotgani, uning ishiga xalaqit beradigan shovqin-suron paydo bo‘lganini aytadi. Lizzi otasining bahs-munozaralarini yoqtirmasdi, shuning uchun singlisi bilan birga oilaviy mojarolardan dam olish uchun uch haftaga Nyu-Bedfordga jo‘nab ketadi.

Qizlar o'z shaharlariga qaytib kelishganida, ularni kutilmagan sovg'a kutardi - marhum onalarining akasi Jon Morse Borden uyga taklif qilingandi, u jiyanlarini ko'rishni va Endryu bilan biznes masalalarini muhokama qilishni xohladi.

Lizzie Borden, 1989 yil

Qotillik, tergov va sud

1892 -yil 4-avgust arafasida Lizzining singlisi Emma doʻstlarini koʻrish uchun yaqin atrofdagi shaharga mehmonga joʻnab ketadi. Lizzining o'zi yengil ovqatdan zaharlanish tufayli o'zini yomon his qilgandi. U dugonasiga kimdir ularning oilasini zaharlamoqchi bo‘layotgani va otasining boshiga dahshatli voqea yuz berishi haqida o‘z shubhalarini so'zlab berdi.

Endryu Bordenning jasadi

Xuddi shu kuni janob Bordenning birinchi xotinining ukasi, bir necha kundan beri ular bilan birga bo'lgan Jon Morze jo'nab ketdi. Uyda xizmatkor, o'gay ona va Lizzi qolishdi. Tez orada otasi qaytib keldi. Lizzi otasiga xonasidagi divanda yotib, kechki ovqatgacha uxlashni taklif qildi, u xuddi shunday qildi. Keyin xizmatkor ham dam olishga ketadi va ko'p o'tmay Lizzining qichqirig'ini eshitadi. U yugurib borib, xo‘jayinining jasadini ko‘radi. Lizzi uni shifokorni chaqirishga yuboradi. Tez orada doktor kelib, janob Borden bolta bilan o'ldirilgan degan xulosaga keladi. Bir necha daqiqadan so'ng ikkinchi jasad topiladi - bu Lizzining o'gay onasi edi. U ham xuddi shunday o‘ldirilgandi.

Avvaliga politsiya Bordenning turmush o'rtoqlarini o'ldirishda boshqa odamlarning ishtiroki borligi deb gumon qilishadi, ammo vaqt o'tishi bilan politsiyaning ikkila qotillikni Lizzi sodir etganiga shubhalari kuchaygan. U hibsga olinadi.

Gazetalar Lizzi Bordenni qotillikda ayblashdi. Shu bilan birga, oddiy odamlar Lizzi haqida yaxshi fikrda edilar va uni himoya qilishdi. Shtatning sobiq gubernatori bo'lgan advokat Jorj Robinson uni sudda himoya qilishni o'z zimmasiga oladi. Sud jarayoni 10 kun davom etdi va Lizzi oqlandi.

Ebbi Durfi Grey Borden, 1892 yilda vafot etgan tanasi

Lizzining keyingi taqdiri

Lizzi otasining barcha mulkini meros qilib oldi. U eski uyini sotib, yangisini sotib oldi. Uning singlisi Emma u bilan yashagan, biroq ularning qo‘shnilari opa-singillar janjallashib qolishgani va Emma Lizzini tashlab ketganini aytishgan. Lizzi Borden 1927 yilda pnevmoniyadan vafot etadi. U turmushga chiqmagan va farzand ko'rmagan edi. Uning otasi va o'gay onasining qanday o'ldirilishi fosh etilmagandi. AQShda hali ham Lizzining aybsizligi haqidagi qarashlarni tarqatish bilan shug'ullanadigan "Lizzi Bordenning Do'stlari Jamiyati" mavjud.

Qiziq faktlar

1974-yilda suratga olingan “Lizzi Borden afsonasi” filmida Lizzi rolini ijro etgan aktrisa Elizabet Montgomeri uning uzoq qarindoshi edi. Ikkalasi ham 17-asrda yashagan Massachusets shtatida yashovchi Jon Lyuter avlodidan kelib chiqqan. Genealogist Ronda Makklyur ushbu munosabat haqida shunday degandi: "Agar Elizabet amakivachchasi rolini o'ynayotganini bilganida, o'zini qanday his qilgan bo'lardi".

Madaniyatda

Lizzi Borden nomi shu qadar mashhur ediki, bugungi kunga qadar Lizzi Borden haqida bolalar tez aytishlari ham bor. Ba'zi bolta bilan bog'liq qotillik holatlari uning nomi bilan nomlana boshlandi. Misol uchun, 1900 yilda Ayova shtatida 1 dekabrda fermer Jon Xosakni o'z to'shagida bolta bilan urib o'ldirildi. Uning qotilligida uning rafiqasi Margaret Xosak ayblangan. Avvaliga u sudlangan, ammo keyinroq ozod qilingan va ishga yangi yo'nalish berilgan. Qotillik haligacha ochilmagan. Margaret Xossak ba'zan "Ayova shtati Lizzi Borden"i deb chaqiriladi .

Rejissor Linda Elizabet Borden shovshuvli ism sharafiga Lizzi taxallusini oldi.

1904 yilda Bostonda Borden aktrisa Nens O'Nil bilan uchrashadi. Ikki yil davomida bu ayollar juda yaqin dugona bo'lishadi, ammo keyinchalik ularning sevgi munosabatlari haqida ko'plab mish-mishlarni paydo bo'ladi. 1980 yilda dramaturg Uilyam Norfolk "Yorug'lik issiq va rangli" asarini yozdi, unda Borden, O'Nil va boshqa aktyorlar Bordenni deyarli qatl etilishigacah bo'lgan shov-shuvli qotillik tafsilotlarini qayta yaratish uchun "o'yin ichida o'ynash" usulidan foydalanadilar. 2001 yilda "Lizzi Borden: Ikki o'qdagi musiqiy fojia" musiqiy filmi chiqdi, bu erda O'Nil rolini taniqli aktrisa Sullen Vens ijro etdi. 2010 yilda dramaturg Devid Foli bu ikki ayolning ishqiy munosabatlarini tasvirlaydigan “Nans O'Nil” pyesasini yozdi.

Adabiyotda

Lizzy Borden zikr etilgan:

• Sidney Sheldonning "Buzilgan orzular" romani.
• L. Ron Xabbardning vazifasi: Yer (3-jild, Ichkaridagi dushman).
• Jonaton Keatsning "Yolg'onchilik patologiyasi" romani.
• Karter Braunning "G'ayrioddiy jasad" romani.
• Stiven Kingning "Stend" romani .
• Agata Kristining "Uyqudagi qotillik", "Begunohlik sinovi" va boshqa ko'plab romanlari.
• Reks Stoutning “Bar o‘yini” (boshqa tarjimalari “Va u chiqdi...”, “O‘n besh o‘yin”) va “Orxideya javobini biling” (boshqa tarjimalari: “Omahada boshlangan, o‘lganim ma’qul, tashrif buyurmagan o‘lim bor”).
• Robert Sheklining "Yovuzlik hukmronlik qiladigan joy" qisqa hikoyasi.
• Charlen Xarrisning "O'lik odamning sovg'asi" romani.
• Devid Boukerning "Qanday yomon bo'lish kerak" romani.
• Ross MakDonaldning "Qabrdagi odam" romani.
• Robert Bloxning "Bolta tutgan Lizzi Borden" qisqa hikoyasi.
• Judit MakNaughtning "Mukammallikning o'zi" romani.
• Enn Raysning "La'natlanganlar malikasi" romani.
• Meri Xiggins Klarkning "Uyi kabi joy yo'q..."
• Gillian Flinnning "Qorong'u sirlar" romani.
• Tess Gerritsenning "Aybdorlik prezumpsiyasi" romani.

Musiqada

• Lizzi Borden 1948 yilda Agnes de Mill tomonidan Morton Gould musiqasiga qo'yilgan " Kuzgi daryo afsonasi " baletiga bag'ishlangan. Unda bosh rolni birinchi bo'lib Alisiya Alonso o'ynagan.
• 80-yillarda juda mashhur bo'lgan Amerika rok guruhi "Lizzi Borden" nomini oldi. Shunisi e'tiborga loyiqki, ularning chiqishlarida bolta bilan sahnalashtirilgan qotilliklar sodir etilgandi.
• Chad Mitchell triosining "Lizzie Borden" qo'shig'i Lizzi Borden haqida.
• Shubhali birodarlar tomonidan "Oh, Mother Borden" qo'shig'i Lizzi Borden haqida.
• Flotsam va Jetsamning "She Took An Axe" qo'shig'i ham Lizzy Borden haqida.
• Makabrening "Lizzi Borden" qo'shig'i ham Lizzi Borden haqida so'zlardi.

Kinoga

Montgomeri (Lizzi Borden rolida) va Ketrin Xelmond (Emma rolida), 1975 yil fevral

• Anxelning 1-fasli 14-qismida Lizzi Borden haqida so'z boradi.
• Легенда Лиззи Борден 1975 yilda Elizabet Montgomeri ishtirok etgan tarixiy detektiv televizion film. Yelizaveta o‘limidan so‘ng o‘tkazilgan genealogik tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, Montgomeri va Lizzi Borden 17-asrda Massachusets shtatida yashovchi Jon Lyuterdan kelib chiqqan uzoq qarindoshlar edi.
• " Лиззи Борден взяла топор " - 2014- yilda suratga olingan Kristina Richchining tarjimai holi haqidagi film.
• Lizzi 2010 -yilda suratga olingan “ Valdemarning merosi” filmidagi qahramonlardan biri.
• 13-jumaning 2-mavsumi 7-qismida (televidenie) bolta tutgan qotil Lizzi Bordenning laʼnatlangan narsalaridan biri, Lyudovik XIV roʻmolchasi jonlanadi natijasida qotillik boshlanadi. Boshqalar tirik qolish uchun mum qo'g'irchoqda o'lganlar joni saqlanadi.
• 13-Omborxonaning 2-fasl 12-qismida Borden Lizzining upa idishi - artefakt bo'lib, unda o'zini ko'rib chiqib, sevgan odamini o'ldirishni xohlaydigan inson paydo bo'ladi.
• 2003 -yilda "Scam" filmida Jeyk Vig qahramoni qizil sochli uchta eng mashhur odamlardan biri sifatida tilga olingan.
• CSI: Jinoyat joyini tekshirish 11-mavsum, 4-qism, Lizzi Borden patologlardan biri tomonidan hikoya qilingan qisqa qofiyada eslatib o'tilgan.
• 2006 yilda rejissyor Ford Ostinning "Lizzi Bordenning la'nati" filmi chiqdi.
• “Amaliyot” ning 2-mavsumining 26-qismida erini bolta bilan o‘ldirganlikda ayblanuvchining himoyasi psixiatrning ayblanuvchi o‘zini Lizzi Bordenning reenkarnatsiyasi deb hisoblagani haqidagi ko‘rsatmasiga asoslanadi.
• Lizzi Borden The Simpsons 5-mavsumining 5-qismida (" Dahshat daraxti uyi IV "), "Iblis va Gomer Simpson " qisqa hikoyasida paydo bo'ladi, u erda u Iblis va Gomer Simpsonga qarshi sudda hakamlar a'zolaridan biri hisoblanadi. Qonli bolta bilan tasvirlangan. Animatsion serial ijodkorlarining istehzosi shundaki, u aslida aybdor Gomerning oqlanganini e'lon qiladi.
• Lizzy Bordenni Gravity Falls 1-fasl 3-qismida (Headhunters) animatsion mum figuralaridan birida aniqlash mumkin.
• Lizzi Borden "Skeptik" mistik trillerida tilga olingan: bosh qahramon ko'chada yurib, Xellouin bayramiga kiyingan maktab o'quvchilarini ko'radi, qizlardan biri Lizzi Borden edi.
• Xellouin bayramida Qonli Meri kabi mashhur hisoblanadi.
• Alfred Hitchcock Presents 1-mavsumning 17-qismi Lizzi Bordenning hikoyasiga asoslangan.
• NCIS 8-mavsumining 18-qismida patolog Donald Mallard Lizzi Borden haqida bir oz qofiya aytib beradi.
• Lizzi Borden Tom Sharpning Wilt kitobida tilga olingan.
• Lizzi Borden The Office filmining 9-fasli, 3-qismida tilga olingan.
• 2012-yilda chiqarilgan American Horror Story -ning ikkinchi mavsumida Lizzi Brocheret qahramonining hikoyasi Lizzi Borden hayotidagi voqealarga asoslangan.
• Lizzy Borden Alfning to'rtinchi mavsumining ettinchi qismida eslatib o'tilgan. Hikoyada otasi qizidan akasiga uyda yo'qligini aytishni so'raydi va Alf hazil qiladi: "Lizzi Bordenning axloqiy tanazzulga uchrashi shunday boshlandi: dastlab u ota-onasiga yolg'on gapirdi, keyin ularni bo'laklarga bo'lib tashlaydi".
• Lizzi Borden "Qotillik, u yozgan " xit teleserialining 1-mavsumining 14-qismida tilga olingan.
• Murdoch Investigations 3-mavsumning 5-qismida xuddi shunday syujet bilan bog'liq holda Lizzi Borden haqida so'z boradi.
• Taggart 10-mavsum, 1-qismida Lizzi Borden serjant Rid tomonidan Detektiv Jardinning “Baltalar ayollar quroli emas” degan gapiga dalil sifatida tilga olingan.
• Elli Makbil 1-mavsumining 20-qismida firmaning mijozi Lizzi Bordenning o'tmishdagi hayotida bo'lganligi taxmin qilinadi.
• Lizzi Bordenning qasosi 2013 yil filmi.
• 2015-yilda suratga olingan “Lizzi Borden yilnomalari” seriali uning hayotini real voqealarga asoslangan holda hikoya qiladi.
• 11-fasl, “G‘ayritabiiy” filmining 5-qismida Lizzi Bordenning sobiq uyidagi arvoh o‘z qurbonlarini bolta bilan o‘ldirgani haqida hikoya qiladi.
• 2015-yilda suratga olingan vahima uyi: Oxirgi marosimlar filmida Lizzi Borden tomonidan sodir etilgan qotillik haqida so‘z boradi.
• 2018 yil Lizzi Bordenning qasosi filmi Chloë Sevigny va Kristen Styuart ishtirokida.
• "Jim aytganidek" teleserialida (22-qism, 5-mavsum) Jim homilador ayollarning o'zgaruvchan kayfiyati haqida suhbatda, go'yo gormonal o'zgarishlar tufayli aqldan ozish holatlarini boshdan kechirishi mumkin bo'lgan Lizzi Bordenni eslatib o'tdi.

Kompyuter o'yinlarida

• TellTale o'yinlari tomonidan yaratilgan Poker Night 2da Lizzi Borden "Brock Samson", "Claptrap" va "GLaDOS" o'rtasidagi suhbatda tilga olinadi.
• O'yinda Nensi Drew: Aldash orolida xavf, Lizzi Borden Nensi va Bess Marvin o'rtasidagi telefon suhbati paytida tilga olinadi (uning ismi ushbu o'yin seriyasining boshqa qismida ham tilga olinadi: Nensi Drew: telefon suhbatida Shadow Ranch siri o'sha belgilar orasida).

Stol o'yinlarida

• U "Cthulhu: Death May Die / Ктулху: смерть может умереть" stol o'yinidagi diniy kurashchilardan biri.

Lizzi Borden nevrologiya bo'yicha professori va qotillarning miyasi bo'yicha tadqiqotchi Jeyms Fallon bilan qarindosh bo'ladi.

Havolalar

• Lizzi Borden: "Bolta ayol"
• Jinoyiy ishlar kutubxonasi: Lizzi Borden