Litvada korrupsiya
Litvada korrupsiya iborasi Litvada korrupsiyaning oldini olish va yuzaga kelishini tasvirlaydi.
Xulosa[tahrir | manbasini tahrirlash]
Korrupsiyani idrok etish indeksi (2019) maʼlumotlariga koʻra, Litva dunyoning 180 mamlakati[1] orasida 35-oʻrin va Yevropa Ittifoqining 28 mamlakati orasida 15-oʻrinni egalladi[2]. Freedom House 2020 hisobotida korrupsiya Litvada muammo boʻlib qolayotganini taʼkidlaydi, biroq u bilan bogʻliq asosiy yoʻnalishlar boʻyicha yuqori ball berilgan: rasmiy korrupsiyaga qarshi kuchli va samarali kafolatlar (4 tadan 3 tasi ijobiy), hukumat ochiqligi va shaffofligi (3 tadan 3 tasi ijobiy), mustaqil sud tizimi (4 dan 3 tasi ijobiy)[3].
Korrupsiyaga qarshi kurash va davlat qurilishi boʻyicha Yevropa tadqiqot markazi (ERCAS) Litvada korrupsiyaga qarshi keng qamrovli huquqiy baza yaratilgan boʻlsa-da, huquqni muhofaza qilish institutlari zaif ekanligini taʼkidlaydi[4]. Markaz tomonidan chop etilgan Public Integrity Index 2019 reytingida Litva 117 mamlakat ichida 30-o‘rinni egallagan[5].
Yevropa Komissiyasi tomonidan chop etilgan Flash Eurobarometer 482: YeIda korxonalarning korrupsiyaga munosabat maʼlumotlariga koʻra, biznes rahbarlarining atigi 15 foizi korrupsiyani biznes yuritishda muammo sifatida qayd etgan[6]. STT tomonidan chop etilgan Litva korrupsiya xaritasi (2019) hisobotida qayd etilishicha, soʻnggi oʻn yilliklarda pora bergan korxonalar ulushi asta-sekin kamayib bormoqda, soʻnggi 5 yil ichida biznesning atigi 9 foizi va oxirgi 12 yilda 5 foizi pora toʻlagan[7].
Yevropa Ittifoqining 2021-yildagi Global korrupsiya barometri (GCB EU 2021) maʼlumotlariga koʻra, litvaliklarning 48 foizi hukumat korrupsiyaga qarshi kurashda yomon ish olib bormoqda, 42 foizi esa u yaxshi ishlayapti, deb hisoblaydi[8].
Hajmi[tahrir | manbasini tahrirlash]
GCB EI (2021) hisobotiga koʻra, odamlar eng korrupsiyaga uchragan institutlar yoki shaxslar: parlament aʼzolari (33%), biznes rahbarlari (27%), mahalliy hukumat vakillari va merlar (21%), sudyalar (21%)[8]. Hisobotda so‘nggi 12 oy ichida xizmat ko‘rsatish bo‘yicha eng ko‘p ko‘rilgan poraxo‘rlik holatlari qayd etilgan: sog‘liqni saqlash muassasalari (19%), shaxsni tasdiqlovchi hujjatlar (6%) va politsiya (4%)[8].
STT tomonidan chop etilgan Litva korrupsiya xaritasi (2019) hisobotida aholi, kompaniya rahbarlari va davlat xizmatchilari oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrovlar asosidagi umumiy sifat berilgan. Odamlar oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, korrupsiyaning eng keng tarqalgan shakllari: qarindosh-urugʻchilik, siyosiy homiylik va poraxoʻrlikdir[7]. Korrupsiyaning eng koʻp uchraydigan holatlari sogʻliqni saqlash muassasalari, sudlar, parlament, munitsipalitetlar va siyosiy partiyalarda qayd etilgan.
2019-yilda Baltijos tyrimai tomonidan oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, politsiyaga 69%, Litva Konstitutsiyaviy sudiga 62%, STT 55% ishonch bildirilgan[9]. Vaholanki, aholining atigi 39 foizi prokurorlarga, 33 foizi sudlarga ishongan. Vilmorus tomonidan 2020-yilda oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, respondentlar tomonidan eng koʻp korrupsiyalashgan sohalar: sogʻliqni saqlash (47%), sudlar (37%) va parlament (30%)[10]. Xuddi shu soʻrovda qayd etilishicha, litvaliklar korrupsiyani mamlakatdagi toʻrtinchi eng oʻtkir muammo deb bilishadi. So‘rovda qatnashganlarning atigi 3 foizi o‘tgan yili pora berganini tan olgan.
Xalqaro reytinglar[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Indeks | Daraja | Koʻrib chiqilgan mamlakatlar |
|---|---|---|
| Korrupsiyani qabul qilish indeksi 2021 | 34 | 180 |
| ERCAS jamoatchilik indeksi 2019 | 30 | 117 |
Korrupsiyaga qarshi kurash mexanizmlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Maxsus tergov xizmati (qisqartirilgan STT) Litvada korrupsiyaga qarshi kurashuvchi asosiy huquqni muhofaza qiluvchi organ hisoblanadi. Korrupsiyaga qarshi kurashda boshqa huquqni muhofaza qiluvchi idoralar ham katta rol oʻynaydi. Xususan, Moliyaviy jinoyatlarni tergov qilish xizmati (qisqartirilgan FNTT) pul yuvish va yirik moliyaviy firibgarlik faoliyatini tekshiradi. Litva Milliy audit idorasi oliy nazorat organi boʻlib, davlat mablagʻlarini boshqarish hamda ulardan foydalanishning qonuniyligi va samaradorligini ham nazorat qiladi[11].
2019-yilda „ Ma‘lumot berganlarni himoya qilish to‘g‘risida“gi qonun kuchga kirdi, u korrupsiya yoki boshqa huquqbuzarliklar to‘g‘risida xabar bergan shaxslarni huquqiy himoya qilish, shuningdek, haq to‘lash va boshqa choralarni ko‘radi[12]. Litvada lobbi faoliyati 2001-yildagi Lobbichilik toʻgʻrisidagi qonun bilan tartibga solinadi[13]. Yevropa Ittifoqi aʼzolari tadqiqot xizmatining 2016-yildagi hisobotiga koʻra, Litva oʻzini tutish qoidalari va lobbichilar uchun majburiy reestrga ega boʻlgan kam sonli Yevropa Ittifoqi davlatlaridan biridir[14].
Korrupsiyaga qarshi konvensiyalar va tashkilotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Korrupsiyaga qarshi davlatlar guruhi (GRECO) (taʼsischi davlat; 1999-yil 1-may)[15]
- BMTning Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi konvensiyasi (2002-yil 9-mayda ratifikatsiya qilingan)[16].
- Yevropa Kengashining korrupsiyaga qarshi jinoyat huquqi konvensiyasi (2002-yil 8-martda ratifikatsiya qilingan)[17].
- Yevropa Kengashining korrupsiyaga oid fuqarolik huquqi konvensiyasi (2003-yil 17-yanvarda ratifikatsiya qilingan)[18].
- Birlashgan Millatlar Tashkilotining korrupsiyaga qarshi Konvensiyasi (2006-yil 21-dekabrda ratifikatsiya qilingan)[19].
- Xalqaro antikorrupsiya akademiyasi (IACA) (2013-yil 22-martda ratifikatsiya qilingan)[20].
- Iqtisodiy hamkorlik va hamkorlik tashkilotining poraxoʻrlikka qarshi konvensiyasi (2017-yil 16-mayda ratifikatsiya qilingan).
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Corruption Perceptions Index 2019“. Transparency International (2020-yil yanvar). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Lithuania scores 1 point more, ranks 3 places higher in Corruption Perceptions Index 2019“. "Transparency International" Lithuanian Chapter (2020-yil 23-yanvar). 2021-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Lithuania: Freedom in the World 2020 Country Report“. Freedom House. 2021-yil 5-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „A Diagnosis of Corruption in Lithuania – ERCAS – European Research Centre for Anti-Corruption and State-Building“ (2017-yil 19-oktyabr). 2017-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-noyabr.
- ↑ „Index of Public Integrity“. European Research Centre for Anti-Corruption and State-Building. 2021-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Flash Eurobarometer 482: Businesses' attitudes towards corruption in the EU“. Eurobarometer (2019-yil dekabr). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ 7,0 7,1 Švedkauskienė. „The Lithuanian Map of Corruption: Businesses' Attitudes and Experience“. STT. 2022-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Global Corruption Barometer, European Union 2021, Citizens' Views and Experiences of Corruption (PDF), Transparency International, June 2021, qaraldi: 26 August 2021
- ↑ „Pokyčiai visuomenės požiūryje į institucijas: pasitikėjimas bankais augo, Vyriausybe ir STT – krito“. LRT (2019-yil 22-iyun). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Corruption on decline in Lithuania, survey suggests“. LRT (2020-yil 17-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „About the area of activity“. National Audit Office of Lithuania. 2022-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Republic of Lithuania - Law on Protection of Whistleblowers“. Prosecutor General's Office of the Republic of Lithuania (2017-yil 28-noyabr). 2022-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Republic of Lithuania - Law on Lobbying Activities“. Office of the Seimas of the Republic of Lithuania (2000-yil 27-iyun). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Regulation of lobbying across the EU“. European Parliament (2016-yil dekabr). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „20th General Activity Report (2019) of the Group of States against Corruption“. European Public Prosecutor’s Office (2020-yil 25-mart). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „United Nations Convention against Transnational Organized Crime“. United Nations. 2021-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Chart of signatures and ratifications of Treaty 191“. Council of Europe. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Chart of signatures and ratifications of Treaty 174“. Council of Europe. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Signature and Ratification Status“. United Nations Office on Drugs and Crime (2021-yil 11-avgust). Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.
- ↑ „Parties and Signatories“. International Anti-Corruption Academy. 2021-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-avgust.