Limansk (shahar tipidagi aholi punkti)
Limansk Лиманське | |
|---|---|
.jpg) | |
 Bayroq  Gerb | |
| 46°39′50″N 29°58′15″E / 46.66389°N 29.97083°E G OKoordinatalari: 46°39′50″N 29°58′15″E / 46.66389°N 29.97083°E G O | |
| Asos solingan | 1798 |
| Aholisi (2021) |
7 185 |
| Vaqt mintaqasi | UTCCET |
Limansk (ukraincha: Лиманське) — Ukrainaning Odessa viloyati Rozdilna tumanidagi shahar tipidagi aholi punkti. Moldovaning Dnestryanı bilan chegarasida Kuchurxon suv omborining sharqiy tomonida joylashgan. Aholisi:7,185.
Selz (Elzasdagi Selts nomi bilan atalgan) va Kandel qishloqlari 1808-yilda Kuchurxon daryosi boʻyida, oʻsha paytda Rossiya imperiyasining bir qismi boʻlgan Kutshurhan vodiysiga rim-katolik nemis va alzas (fransuz fuqarolari) muhojirlari tomonidan tashkil etilgan. U oʻzining hozirgi nomini 1944-yilda Sovet armiyasi qolgan nemis aholisini quvib chiqarganidan keyin oldi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Limansk, shuningdek, atrofdagi koʻplab aholi punktlari dastlab nemis qishloq xoʻjaligi koloniyasi tarkibida boʻlgan. Nemislar 18-asr oxirida Ukraina janubi va Qrim yarim orolida joylasha boshladilar, ammo immigratsiya va aholi punktlarining asosiy qismi Napoleon davrida, 1800-yildan boshlab, 1803—1805-yillargacha kontsentratsiyalangan[1]. Oʻsha paytda janubiy Ukraina Rossiya imperiyasining bir qismi edi. Yangi Rossiya va koʻpincha soʻzlashuv tilida Janubiy Rossiya (yoki uning nemis tilida soʻzlashuvchi aholisi tomonidan Sudrussland) deb atalgan. Bu yerlar Buyuk Ketrin davrida Usmonli imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli urushlar (1768—1774) va Rossiya imperiyasi tomonidan qoʻshib olingan. Qrim xonligi (1783). Birinchi nemis koʻchmanchilari 1798-yilda Germaniyaning janubi-gʻarbiy qismidan va Fransiyaning Elzas shahridan kelishgan. Tsar Aleksandr I (Buyuk Ketrinning nabirasi) nemis koʻchmanchilarini Qora dengiz shimolidagi yangi olingan hududda erlarni oʻzlashtirishga taklif qildi.
Aleksandr I davrida Limanskga joylashtirgan katolik nemislarga koʻplab „maxsus imtiyozlar“ berilgan. Bular bepul yer, harbiy va fuqarolik xizmatidan ozod qilish, soliqsiz kreditlar, mahalliy oʻzini oʻzi boshqarish va eʼtiqod erkinligi kabilar edi. Hududni rivojlantirganda, nemis koʻchmanchilariga nemis tilini, xalq usullarini va nemis mustamlakachilari sifatida oʻzligini saqlab qolishga ruxsat berildi.
Selz[tahrir | manbasini tahrirlash]
Selz koloniyasi 1798-yilda tashkil etilgan. Koʻchmanchilar guruhlari 1808-yilda Yakob Shtaynxayzer va Maykl Sher boshchiligida ikki partiyaga kelishdi. Koʻchmanchilar uchun yer gertsog de Richelieu tomonidan uchta rus oilasidan olingan. Dastlabki mustamlakachilar 100 oiladan, 205 erkak va 196 ayoldan iborat edi. Mustamlakachilar Germaniyaning turli viloyatlaridan kelgan. Quyi Elzas provinsiyasidan 196 erkak va 186 ayoldan iborat 95 oila bor edi. Prussiyadan 2 ta oila bor edi, ular 2 erkak va 2 ayol edi. Avstriyadan bitta erkak va bir ayoldan iborat bitta oila bor edi. Qolgan ikki oilaning vatani nomaʼlum.
Kutschurhan okrugi idorasi 1871-yilgacha Selzda joylashgan va Selz, Kandel, Baden, Strassburg, Mannheim va Elsass koloniyalarini qamrab olgan. 1908-yilda Selz faqat Selz va Kandel uchun Volost idorasini joylashtirdi. Boshqa koloniyalar oʻzlari uchun alohida Volost idoralarini tashkil etdilar. Selz shuningdek, 1811-yilda tashkil etilgan Kutschurhan tumanidagi birinchi cherkov hududiga ega edi. Bu vaqtgacha kolonistlarga Jozefsthaldan xizmat koʻrsatilardi. 1821-yilda birinchi cherkov qurilgan, ammo 1830-yilga kelib bino taʼmirlashga muhtoj edi va yillar davomida koʻp marta qayta taʼmirlandi. 1901-yilda Bibi Maryamning keng va chiroyli sobori qurib bitkazildi.
Kandel[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kandel qishlogʻi Kutschurhan Liman qirgʻogʻida joylashgan. 1808—1809-yillarda nemis katoliklarining birinchi tashrif buyurishidan oldin, uning yaqinida loʻlilar turar-joyi joylashgan edi. Mustamlakachilar birinchi marta 1808-yil iyul oyida kelishgan. Kandelga 24 923 gektar yer ajratildi. 1811-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Kandelning 104 oilasi boʻlib, ularda yashovchi insonlar soni 480 kishini tashkil etgan.
1828-yilgacha Kandelning oʻz cherkovi yoʻq edi. Qishloq aholisi Kandeldan 2 mil shimolda joylashgan Selzda xizmat koʻrsatishardi. Kandelning birinchi meri Sebastyan Sahli edi. Germaniyaning Pfalz shahridagi ajdodlar shaharchasidagi kabi, Kandel deyarli ikki kilometrga choʻzilgan uzun koʻchadan iborat edi. Keyinchalik qisqaroq parallel koʻcha qoʻshildi va Bergstrasse deb nomlandi. 1908-yilning 100 yilligida Kandelning aholisi 2522 kishini tashkil etdi, bu 100 yil davomida aholining olti baravarga koʻpayganidan dalolat beradi. 269 ta uy va tomorqa hovlisi 350 dan ortiq oilani turar joy bilan taʼminladi.
Kandel aholisi gʻallachilikdan tashqari, 150 gektar bogʻni oʻz ichiga oluvchi uzumchilik bilan ham shugʻullangan. 275 gektardan ortiq maydonni egallagan mevali bogʻlar oʻrik, olxoʻri va gilos daraxtlari kundalik isteʼmol va bozor uchun ajoyib hosil berdi. Kandel shuningdek, temir va yogʻochdan turli xil qishloq xoʻjaligi asboblarini ishlab chiqaradigan 77 hunarmandchilik firmalar ega edi. U yerda savat to‘quvchi va supurgi ishlab chiqaruvchilar ham ko‘p edi.
Chiroyli toshlar bilan bezatilgan Trinity cherkovi, 1892-yilda qurilgan va yepiskop Anton Zerr tomonidan muqaddas joyga aylantirilgan. Kandelning ikkita katta maktabi bor edi. Unda qishloqlik 375 nafar oʻquvchi tahsil olar edi. Maktabda oʻquvchilar uchun 4 nafar oʻqituvchi dars berardi
1900—1944-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asrning boshiga qadar, Aleksandr II ning islohotlaridan keyin rus nemis jamoasining emigratsiyasi toʻlqini boshlandi. 1871-yilda u ota-bobolarining ochiq eshiklar immigratsiya siyosatini bekor qildi. Natijada paydo boʻlgan norozilik koʻplab rus va nemislarini, ayniqsa, anʼanaviy ravishda norozi cherkov aʼzolarini AQSh va Kanadaga koʻchib oʻtishga undadi, koʻplab katoliklar esa Braziliya va Argentinani tanladilar.
1919-yilda yuz bergan Rossiya fuqarolar urushi Selz xalqiga, ayniqsa, qattiq zarba berdi. Avgust oyining boshlarida fermerlar general Grigoriy Kotovskiyning bolshevist otliq polkiga qarshi uch kun davomida qarshilik koʻrsatishga urinib, nihoyat magʻlub boʻlishdi. Bolsheviklar selzlik 111 erkak va ayolni qirg‘in qilib, qasos oldilar. 1937—1938-yillarda sodir boʻlgan Buyuk Terror davrida aholi 15 foizga qisqardi. Bu katta yoʻqotish hukumatning 1939-yildagi aholini roʻyxatga olish natijalarini sir saqlashiga sabab boʻldi.[2]
1941-yil avgust oyining boshlarida Germaniya havo kuchlari Selz, Kandel va Badenga havo hujumlarini uyushtirdi va natijada ikki kishi halok boʻldi. Portlovchi va yongʻin chiqaruvchi bombalar uylar va otxonalarni vayron qildi. Ikki qishloqda chorva mollari ham havo hujumlari qurboniga aylandi. Aholi bir necha kun yertoʻla va lagerlarda yashirinib yurdi.10-avgust, yakshanba kuni janubdan Ruminiya askarlari va otliq ofitserlari kelib, avval Kandelga, soʻngra boshqa qishloqlarga yurish qilib, aholi punktlari ustidan oʻzlarining suveren hukmronligini eʼlon qilishdi. Ularning ortidan darhol piyoda yetib kelgan SS boʻlinmasi keldi. Ikki hafta ichida SS jamoalarning barcha rahbarlarini, qishloq kengashlari rahbarlarini, qishloq faollarini, shuningdek, aralash nemis-yahudiy oilalari bolalarini aniqladi va ularni yashirincha qatl etdi[3].
1942-yildan qishloqlar 23-politsiya komissarligi tomonidan siyosiy boshqaruvga oʻtdi. Qishloq aholisi imkon qadar oʻz cherkovlarini tikladilar va Ruminiyadan katolik harbiy ruhoniylari tomonidan oʻtkaziladigan diniy marosimlarga ruxsat berildi, lekin faqat harbiy nazorat ostida. Yana savdo tili nemis tili bo‘lib, maktablarda o‘qitish Germaniyadan keltirilgan darsliklar yordamida olib borilgan.1944-yil 12- martdagi eʼlonda aholiga „maʼmuriy koʻchirish“ ga tayyorgarlik koʻrish buyurilgan. Dastlab Fransfeld tomon yoʻl olgan Kandel aholisi birinchi boʻlib ketishdi. Selz xalqining navbati atigi olti kundan keyin keldi. Rasmiylar Selz aholisini tashlab ketganligi sababli, baʼzi odamlar Mayaki yaqinida parom topguniga qadar ular bir necha kun sayr qilishdi. Odamlar va vagonlarning uchdan ikki qismi gʻarbiy tomonga muvaffaqiyatli etib borganidan soʻng, sovet artilleriya granatasi paromga tegib, odamlar va otlarni choʻkdi. 76 boshqa vagon va 450 Selz aholisi qoʻlga olinib, mehnat lagerlarida umrbod qamoq jazosiga hukm qilindi, ayollar va bolalar Shimoliy Uralga surgun qilindi. Selz mustamlaka okrugining ilgari birlashgan qishloq jamoalari shu tariqa oʻz faoliyatini toʻxtatdi. Bu ularning 136 yillik tarixining yakuni edi[4].
Taniqli shaxslar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Valentin Edvard Xoffinger (1901 — 1976)- professional xokkeychi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ikkinchi jahon urushi oxirida nemis tinch aholining parvozi va evakuatsiyasi
- Qora dengiz nemislari
- Bessarabiya nemislari
- Selz, Shimoliy Dakota ;
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ see preface and historical background in Dr Karl Stumpp’s, The Emigration from Germany to Russia in the Years 1763 to 1862 (translated from the German original and published by the American Historical Society of Germans from Russia, Lincoln, Nebraska, U. S.A., 1973)
- ↑ Selz Residents in World War I and their End in World War II (Wayback Machine saytida 11-avgust 2017-yil sanasida arxivlangan) Germans from Russian Heritage Collection, NDSU.
- ↑ Selz Residents in World War I and their End in World War II (Wayback Machine saytida 11-avgust 2017-yil sanasida arxivlangan) Germans from Russian Heritage Collection, NDSU.
- ↑ Selz Residents in World War I and their End in World War II (Wayback Machine saytida 11-avgust 2017-yil sanasida arxivlangan) Germans from Russian Heritage Collection, NDSU.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- (ukraincha) Lymans’ke
- Selz Village Information (Wayback Machine saytida 3-sentabr 2019-yil sanasida arxivlangan)
- Kutschurgan Map
- Founders of the Village of Selz (Wayback Machine saytida 3-sentabr 2019-yil sanasida arxivlangan)
