Lesya Ukrainka

Lesya Ukrainka
Tavalludi	13 (25) fevral 1871
Vafoti	1-avgust 1913
Ijod qilgan tillari	Fransuz tili, Ukrain tili va Rus tili
Fuqaroligi	Ukraina

Lesya Ukrainka (ukraincha: Леся Українка, uk) [taxallusi; asl ism-sharifi Kosach (Kosach-Kvitka) Larisa Petrovna; 1871.13(25).2, Novgorod Volinskiy, hozirgi Jitomir viloyati – 1913.19.7(1.8), Surami (Gruziya); Kiyevda dafn etilgan] – ukrain yozuvchisi. Onasi Olyona Pchilka ham yozuvchi boʻlgan. Lesya Ukrainka sheʼriyatda va dramaturgiyada Shevchenko anʼanalarini davom ettirgan. Ilk sheʼrlar toʻplami „Qoʻshiqlar qanotida“ 1893-yilda nashr etilgan. Mazkur toʻplamdan joy olgan sheʼrlarda ukrain xalq ogʻzaki sheʼriyatiga xos ohanglar koʻzga tashlanadi. „Oʻylar va orzular“ (1899), „Akssadolar“ (1902) toʻplamlarida shoiraning chor hokimiyatiga nisbatan nafratli munosabati ifodalangan. Lesya Ukrainkaning „Oy afsonasi“ (1892), „Robert Bryus, Shotland qiroli“ (1893), „Asir“ (1903), „Oppoqqina Izolda“ (1912) kabi dostonlari ham bor. Yozuvchining „Moviy gul“ (1896) nomli birinchi dramasi oʻsha yillardagi ukrain dramaturgiyasiga xos maishiy hayot va etnografik urf-odatlar tasviriga qarshi isyon sifatida maydonga kelgan. „Kuz ertagi“ va „Magʻoralarda“ (1906) dramalarida 1905-yil inqilobi bilan uygʻun gʻoyalarni olgʻa surgan. „Kassandra“ (1908), „Tosh xoʻjayin“ (1912) dramalarida mifologik obraz va syujetlarga murojaat etgan holda oʻz davri voqealariga munosabat bildirishga uringan. „Oʻrmon qoʻshigʻi“ (1912) dramasi Lesya Ukrainka ijodining choʻqqisidir. Bu asar xalq folklori asosida yozilganligi va faol gumanistik mohiyati bilan ajralib turadi. Unda ukrain adabiyotida birinchi marta inson va tabiat mavzui qalamga olindi. Ushbu drama asosida opera, balet va kino asarlari yaratilgan. Lesya Ukrainka „Dengiz uzra“ (1898), „Doʻstlik“ (1905), „Xato“ (1906) singari nasriy asarlarning ham muallifi. 1971-yilda Lesya Ukrainkaning 100 yilligi keng nishonlandi.

Merosi

• 
  Ukraina karbovanetsidagi Lesya Ukrainka tasviri
• 
  1956-yilgi USSR markasi
• 
  Sovet toʻrt kopeykali markasi
• 
  Oldingi tomonida Lesya Ukrainka portreti tasvirlangan ₴200 banknot taxminan 2020-yil
• 
  Lesya Ukrainkaning dafn etilgan joyi va Kiyevdagi Baikove qabristonidagi yodgorligi
• 
  Lesya Ukrainka haykali, Saskachevan universiteti
• 
  Mixaylo Chereshniovskiy tomonidan yasalgan Lesya Ukrainka haykali 1975-yilda Kanadaning Toronto shahridagi High Parkda oʻrnatilgan. „Kimki oʻzini ozod qilsa, ozod boʻladi. Kimki boshqalar tomonidan ozod qilinsa, asir qoladi“ iborasi oʻyib yozilgan.
• 
  Ukrainskiy bulvaridagi Lesya Ukrainka haykali, Moskva

Lesya Ukrainkaga bagʻishlangan koʻplab yodgorliklar Ukrainada va boshqa sobiq Sovet Respublikalarida mavjud. Ayniqsa, Kiyevda uning ismi berilgan bulvarda asosiy yodgorlik va Mariinskyi Parkda (Mariinskyi Saroy yonida) kichikroq yodgorlik mavjud. Shuningdek, Ozarbayjonning Qorabogʻda uning byusti ham joylashgan. Kiyevning asosiy teatrlari orasida Lesya Ukrainka nomidagi milliy akademik teatr ham mavjud boʻlib, odatda Lesya Ukrainka Teatri deb ataladi.

Mahalliy ukrain diasporasining tashabbusi bilan, Kanadada va AQShda bir nechta xotira jamiyatlari tuzilgan va yodgorliklar barpo etilgan, eng mashhuri Saskatchevanning Saskatoon shahridagi Saskatchevan universiteti kampusida joylashgan yodgorlikdir. Shuningdek, Nyu-York shtatining Soyuzivka shahrida, Ukrainkaga atab qad rostlagan byust ham mavjud.

1975-yildan buyon har yili Torontoda ukrainlar High Parkdagi Lesya Ukrainka yodgorligi oldida uning hayoti va faoliyatini xotirlash maqsadida toʻplanadilar.

Lesya Ukrainkaga bagʻishlangan yodgorlik Klivlend madaniy Bogʻining ukrainlar boʻlimida oʻrnatilgan. Bu yodgorlik Birlashgan Ukraina tashkilotlari va mahalliy ukrain jamoasi tashabbusi bilan barpo etilgan. Haykal muallifi – Mixaylo Chereshniovskiy (1911–1994) boʻlib, haykal Shimoliy Amerikadagi Ukraina milliy ayollar ligasining tashabbusi bilan buyurtma qilingan. Tashabbus muallifi – Klivlenddagi UNWLA 33-boʻlimi rahbari Mixaylina Stavnichadir (qoʻmitani doimiy ravishda boshqargan 30-boʻlim yetakchisi Katerina Mural bilan hamkorlikda buyurtma qilingan). Haykal 1961-yil 2-sentyabr kuni Lesya Ukrainkaning singlisi Isidora Kosach-Borisova ishtirokida ochilgan.

Ukrain tilida ijod qiluvchi bastakorlar – Tamara Maliukova Sidorenko (1919–2005) va Yudif Grigorevna Rozhavskaya (1923–1982) Lesya Ukrainkaning bir nechta sheʼrlariga musiqa bastalaganlar.

Ukraina milliy banki 2020-yilda Lesya Ukrainka tasviri tushirilgan ₴200 nominaldagi banknotani muomalaga chiqargan.

Imij boʻyicha mutaxassis Oleh Pokalchukning taʼkidlashicha, Lesya Ukrainkaning soch turmagi Yuliya Timoshenkoning soch turmagini yaratishda ilhom bagʻishlagan.

2022-yil 16-noyabr kuni Dnepr shahridagi Pushkin prospekti Lesya Ukrainka prospekti deya qayta nomlangan.

Adabiyot

• Kulakova, Maryna. „How Ukraine's LGBTQI+ Community Protects the Country With Arms in Hand and Drives It Toward Freedom“. United24 Media (2024-yil 18-iyun). Qaraldi: 2025-yil 16-fevral.
• Hundorova, Tamara „A Female Romance: Lesia Ukrainka and Ol'ha Kobylians'ka“. Krytyka (2023-yil noyabr). Qaraldi: 2025-yil 16-fevral.
• Dżabagina, Anna (1 June 2023). "Expanding the Map of Sapphic Modernism(s): A Transnational Approach to Queer Women's Writings in Polish, Russian, and Ukrainian Literature". Aspasia 17 (1): 120–139. doi:10.3167/asp.2023.170107. https://www.berghahnjournals.com/view/journals/aspasia/17/1/asp170107.xml. 
• „Lesia Ukrainka at 150: A journey through the British Library collections (Part I)“. European Studies Blog. British Library (2021-yil 26-oktyabr). Qaraldi: 2025-yil 16-fevral.
• Rashidov A., Lesya Ukrainka, Toshkent, 1972.
• Oʻtmish ertagi, Toshkent, 1961;
• Tanlangan asarlar, Toshkent, 1971.

Havolalar

• Internet Encyclopedia of Ukraine saytida Lesya Ukrainkaga bagʻishlangan maqola
• Sasha Dovzhyk, 'Subverting the Canon of Patriarchy: Lesya Ukrainka’s Revisionist Mythmaking', Los Angeles Review of Books, 2021
• Ukraina Kitob Instituti veb-saytida Lesya Ukrainkaning to‘liq asarlarining yangi tanqidiy 14 jildlik nashriga havolalar mavjud. Ushbu nashr muallifning barcha muhim badiiy, publitsistik va dramatik asarlarini o‘z ichiga oladi. Matnlar PDF hujjatlari shaklida Google Drive orqali bepul yuklab olish uchun taqdim etilgan. (Wayback Machine saytida 2021-02-24 sanasida arxivlangan)
• Ukraina adabiyotida ayollar ovozi: Lesya Ukrainka Roma Franko
• Lesya Ukrainka haykali, Toronto, Ontario, Kanadadagi High Park hududida joylashgan. (Wayback Machine saytida 4 March 2016 sanasida arxivlangan)
• "Let the World Know About Our Lesya" (Dunyo bizning Lesyamizni tanisin) nomli veb-sayt Sevastopol shahridagi 3-sonli maktab o‘quvchilari tomonidan "Lesya–140" loyihasi doirasida yaratilgan.