Kontent qismiga oʻtish

Lesya Ukrainka

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Lesya Ukrainka
Tavalludi 13 (25) fevral 1871
Vafoti 1-avgust 1913
Ijod qilgan tillari Fransuz tili, Ukrain tili[1] va Rus tili
Fuqaroligi Ukraina[2]

Lesya Ukrainka[3] (ukraincha: Леся Українка, uk) [taxallusi; asl ism-sharifi Kosach (Kosach-Kvitka) Larisa Petrovna; 1871.13(25).2, Novgorod Volinskiy, hozirgi Jitomir viloyati – 1913.19.7(1.8), Surami (Gruziya); Kiyevda dafn etilgan] – ukrain yozuvchisi. Onasi Olyona Pchilka ham yozuvchi boʻlgan. Lesya Ukrainka sheʼriyatda va dramaturgiyada Shevchenko anʼanalarini davom ettirgan. Ilk sheʼrlar toʻplami „Qoʻshiqlar qanotida“ 1893-yilda nashr etilgan. Mazkur toʻplamdan joy olgan sheʼrlarda ukrain xalq ogʻzaki sheʼriyatiga xos ohanglar koʻzga tashlanadi. „Oʻylar va orzular“ (1899), „Akssadolar“ (1902) toʻplamlarida shoiraning chor hokimiyatiga nisbatan nafratli munosabati ifodalangan. Lesya Ukrainkaning „Oy afsonasi“ (1892), „Robert Bryus, Shotland qiroli“ (1893), „Asir“ (1903), „Oppoqqina Izolda“ (1912) kabi dostonlari ham bor. Yozuvchining „Moviy gul“ (1896) nomli birinchi dramasi oʻsha yillardagi ukrain dramaturgiyasiga xos maishiy hayot va etnografik urf-odatlar tasviriga qarshi isyon sifatida maydonga kelgan. „Kuz ertagi“ va „Magʻoralarda“ (1906) dramalarida 1905-yil inqilobi bilan uygʻun gʻoyalarni olgʻa surgan. „Kassandra“ (1908), „Tosh xoʻjayin“ (1912) dramalarida mifologik obraz va syujetlarga murojaat etgan holda oʻz davri voqealariga munosabat bildirishga uringan. „Oʻrmon qoʻshigʻi“ (1912) dramasi Lesya Ukrainka ijodining choʻqqisidir. Bu asar xalq folklori asosida yozilganligi va faol gumanistik mohiyati bilan ajralib turadi. Unda ukrain adabiyotida birinchi marta inson va tabiat mavzui qalamga olindi. Ushbu drama asosida opera, balet va kino asarlari yaratilgan. Lesya Ukrainka „Dengiz uzra“ (1898), „Doʻstlik“ (1905), „Xato“ (1906) singari nasriy asarlarning ham muallifi. 1971-yilda Lesya Ukrainkaning 100 yilligi keng nishonlandi.

Lesya Ukrainkaga bagʻishlangan koʻplab yodgorliklar Ukrainada va boshqa sobiq Sovet Respublikalarida mavjud. Ayniqsa, Kiyevda uning ismi berilgan bulvarda asosiy yodgorlik va Mariinskyi Parkda (Mariinskyi Saroy yonida) kichikroq yodgorlik mavjud. Shuningdek, Ozarbayjonning Qorabogʻda uning byusti ham joylashgan. Kiyevning asosiy teatrlari orasida Lesya Ukrainka nomidagi milliy akademik teatr ham mavjud boʻlib, odatda Lesya Ukrainka Teatri deb ataladi.

Mahalliy ukrain diasporasining tashabbusi bilan, Kanadada va AQShda bir nechta xotira jamiyatlari tuzilgan va yodgorliklar barpo etilgan, eng mashhuri Saskatchevanning Saskatoon shahridagi Saskatchevan universiteti kampusida joylashgan yodgorlikdir[4]. Shuningdek, Nyu-York shtatining Soyuzivka shahrida, Ukrainkaga atab qad rostlagan byust ham mavjud.

1975-yildan buyon har yili Torontoda ukrainlar High Parkdagi Lesya Ukrainka yodgorligi oldida uning hayoti va faoliyatini xotirlash maqsadida toʻplanadilar[5].

Lesya Ukrainkaga bagʻishlangan yodgorlik Klivlend madaniy Bogʻining ukrainlar boʻlimida oʻrnatilgan. Bu yodgorlik Birlashgan Ukraina tashkilotlari va mahalliy ukrain jamoasi tashabbusi bilan barpo etilgan. Haykal muallifi – Mixaylo Chereshniovskiy (1911–1994) boʻlib, haykal Shimoliy Amerikadagi Ukraina milliy ayollar ligasining tashabbusi bilan buyurtma qilingan. Tashabbus muallifi – Klivlenddagi UNWLA 33-boʻlimi rahbari Mixaylina Stavnichadir (qoʻmitani doimiy ravishda boshqargan 30-boʻlim yetakchisi Katerina Mural bilan hamkorlikda buyurtma qilingan). Haykal 1961-yil 2-sentyabr kuni Lesya Ukrainkaning singlisi Isidora Kosach-Borisova ishtirokida ochilgan[6].

Ukrain tilida ijod qiluvchi bastakorlar – Tamara Maliukova Sidorenko (1919–2005) va Yudif Grigorevna Rozhavskaya (1923–1982) Lesya Ukrainkaning bir nechta sheʼrlariga musiqa bastalaganlar[7][8].

Ukraina milliy banki 2020-yilda Lesya Ukrainka tasviri tushirilgan ₴200 nominaldagi banknotani muomalaga chiqargan[9].

Imij boʻyicha mutaxassis Oleh Pokalchukning taʼkidlashicha, Lesya Ukrainkaning soch turmagi Yuliya Timoshenkoning soch turmagini yaratishda ilhom bagʻishlagan[10].

2022-yil 16-noyabr kuni Dnepr shahridagi Pushkin prospekti Lesya Ukrainka prospekti deya qayta nomlangan[11].

  1. (unspecified title)
  2. (unspecified title)
  3. Izoh: „Ukrainka“ so‘zi ukrain tilida „ukrainalik ayol“ degan ma’noni anglatadi.
  4. Swyripa, Francis. Wedded to the Cause, Ukrainian-Canadian Women and Ethnic Identity 1891–1991. University of Toronto Press, Toronto, 1993, p. 234.
  5. Video YouTubeda
  6. „Ukrainian Cultural Garden – the Cleveland Cultural Gardens Federation“.
  7. Cohen, Aaron I.. International encyclopedia of women composers, Second edition, revised and enlarged, New York, 1987. ISBN 0-9617485-2-4. OCLC 16714846. 
  8. „Rozhavska Yudif Hryhorivna - Ukrainian Musical World“ (en-GB). Qaraldi: 2023-yil 31-dekabr.
  9. „200 hryvnia banknote will be put into circulation on 25 February 2020“. National Bank of Ukraine. Qaraldi: 2025-yil 5-mart.
  10. „The queen of Ukraine's image machine“. BBC News (2007-yil 4-oktyabr). Qaraldi: 2008-yil 7-avgust.
  11. „A monument to Pushkin was dismantled in Dnipro (photo)“ (Ukrainian). Radio Free Europe/Radio Liberty (2022-yil 16-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 16-dekabr.