Kontent qismiga oʻtish

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti

Koordinatalari: 02°44′36″N 101°41′53″E / 2.74333°N 101.69806°E / 2.74333; 101.69806
Vikipediya, erkin ensiklopediya
Kuala Lumpur xalqaro aeroporti
malaycha: Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur
IATA kodi: KUL – ICAO kodi: WMKK
– WMO identifikatori: 48650
Qisqacha bayon
Aeroport turi Fuqarolik
Egasi Khazanah Nasional
Operator Malaysia Airports
Xizmat doirasi Katta Kuala Lumpur
Joylashuvi Sepang tumani, Selangor shtati, Malayziya
Ochilgan 27-iyun, 1998-yil (26 yil avval) (1998-06-27)
Havo yoʻli tuguni
Dengiz sathidan balandligi 21 m / 70 ft
Koordinatalari 02°44′36″N 101°41′53″E / 2.74333°N 101.69806°E / 2.74333; 101.69806
Vebsayti airports.malaysiaairports.com.my
Xarita
KUL/WMKK (Malayziya)
KUL/WMKK
Aeroportning Malayziya xaritasidagi joylashuvi
Uchish/qoʻnish yoʻlaklari
Uzunligi Yuzasi
m ft
14L/32R 4,019 13,186 Asfalt
14R/32L 4,000 13,123 Asfalt
15/33 3,960 12,992 Asfalt
Maʼlumotlar (2023)
Yoʻlovchilar soni 47,224,000 (85,9%)
Mahalliy yoʻlovchilar 14,664,000 (31,8%)
Xalqaro yoʻlovchilar 32,560,000 (128,1%)
Parvozlar soni 319,026 ( 60,9%)
Yuk (tonna) 660,040 ( 30,7%)(2 022)
Manba: MAHB[1]

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti (malaycha: Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur, inglizcha: Kuala Lumpur International Airport, KLIA, IATA: KUL, ICAO: WMKK) – asosan Malayziya poytaxti Kuala Lumpur shahri aholisiga xizmat koʻrsatuvchi markaziy xalqaro aeroport. Selangor shtatining Sepang tumanida, Kuala Lumpur shahar markazidan 45 km (28 mi) janubda joylashgan.

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti Malayziyaning eng yirik va eng gavjum aeroporti boʻlib, mega hab sifatida tan olingan. Aeraport 2023-yilda 47,2 million yoʻlovchiga xizmat koʻrsatib, unda 980 040 tonna yuk tashilgan va 819 026 parvoz amalga oshirilgan. Umumiy yoʻlovchi oqimi boʻyicha dunyo reytingida 35-oʻrinni egallagan.

2024-yil KLIA OAG provayderi tomonidan (yoʻlovchi reyslarining chastotasi va xizmat koʻrsatilgan yoʻnalishlar nisbati boʻyicha) Global lou-kost megahablar indeksida birinchi oʻrinni egalladi, aeroport 137 dan ortiq yoʻnalish boʻylab 11 188 ta mumkin boʻlgan lou-kost ulanishlarni taqdim etgan[2].

OAG KLIAni 33 411 ta mumkin boʻlgan yoʻnalish bilan 2024-yilda dunyodagi ikkinchi eng bogʻlangan aeroport deb ham topdi (yoʻlovchi reyslarining chastotasi va xizmat koʻrsatgan yoʻnalishlar nisbati boʻyicha), OAG Megahab indeksiga koʻra, London-Hitroudan keyin ikkinchi oʻrinda turadi, undan keyingi oʻrinlarda esa Tokio–Haneda, Amsterdam va Seul-Inchxon joylashgan[3].

Malayziyadagi yetakchi aviatashuvchi va 14 583 lou-kost ulanishni amalga oshiruvchi AirAsia KLIAda joylashgan va jami parvozlarning 34% ulushiga ega boʻlib, undan keyingi oʻrinda Malaysia Airlines MAS turadi[4][5].

Aeroportni Malaysia Airports (MAHB) Sepang Sdn Bhd boshqaradi va u Malaysia Airlines, MASkargo, Batik Air Malaysia, UPS Airlines va World Cargo Airlines, AirAsia va AirAsia X uchun asosiy hab vazifasini bajaradi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuala Lumpur xalqaro aeroportining tamal toshi qoʻyish marosimi 1993-yil 1-iyunda boʻlib oʻtdi[6]. Oʻshanda Mahathir Mohamad boshchiligidagi hukumat mavjud Kuala Lumpur aeroporti (keyinchalik Subang xalqaro aeroporti, hozirda Sulton Abdulaziz Shoh aeroporti) kelajakdagi talabni qondira olmaydi, degan qarorga keldi. Aeroport qurilishi, asosan, bir nechta davlatga tegishli qurilish kompaniyalari hamda Tan Sri Datuk Lim Kang Hoo boshchiligidagi Ekovest Berhad tomonidan amalga oshirildi. Malayziyaning yirik rivojlanish rejasi – Multimedia Super Corridor tarkibida barpo etilgan. Yangi aeroport terminalining bosh meʼmori etib yaponiyalik meʼmor Kisho Kurokawa tayinlangan[7].

KLIA qurib bitkazilgach, Subang aeroportining 1-terminali buzib tashlandi. Malaysia Airports qolgan 3-terminalni turboprop va charter samolyotlari uchun maxsus aeroportga aylantirish boʻyicha kelishuvga erishdi, bu hudud atrofida turar-joy va biznes markazlari barpo etildi[8]. KUL IATA aeroport kodi Subang aeroportidan KLIAga oʻtkazildi. Bugungi kunda Subang faqat turboprop samolyotlari, umumiy aviatsiya va harbiy samolyotlarga xizmat koʻrsatadi.

Hozirgi joylashuvi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aeroport oʻtmishda qishloq xoʻjaligi yeri boʻlgan 100 square kilometre (39 kv mi) maydonni egallaydi[9] va maydoni boʻyicha dunyodagi eng yirik aeroportlardan biri. Uch bosqichli rivojlantirish rejasi KLIAda uchta uchish-qoʻnish yoʻlagi va ikkita terminal (har birida ikkitadan yoʻldosh terminali bilan) boʻlishini koʻzda tutadi[10]. Birinchi bosqich sigʻimi 25 million yoʻlovchi boʻlgan asosiy terminal va bitta yoʻldosh terminal va ikkita toʻliq xizmat koʻrsatadigan uchish-qoʻnish yoʻlagi qurilishini oʻz ichiga oladi. Birinchi bosqichdagi aeroportda 60 ta bogʻlanish perroni, 80 ta samolyot toʻxtatishiga moʻljallangan 20 ta masofaviy toʻxtash joyi, toʻrtta taʼmirlash angari va oʻt oʻchirish stansiyalari qurildi. Ikkinchi bosqich yoʻlovchilar sonini yiliga 35 milliongacha oshirishni maqsad qilgan va katta qismi yakunlangan. Uchinchi bosqichda yiliga 100 million yoʻlovchini sigʻdira oladigan darajaga yetkazish rejalashtirilgan[10].

Tantanali ochilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti rasman 1998-yil 27-iyunda, 1998-yil Hamdoʻstlik oʻyinlari oldidan, Malayziyaning oʻninchi podshohi, Negeri-Sembilan sultoni Tuanku Jaʼafar tomonidan ochilgan[11][12].

Biroq, aeroport ochilgan dastlabki kunlarda koʻplab muammolarga duch keldi. Teletrap va samolyot joylashuvi tizimlari ishlamay qoldi, bu esa butun aeroport boʻylab uzun navbatlar hosil boʻlishiga olib keldi. Bagajlarni boshqarish tizimi ishdan chiqdi, natijada yoʻlovchilarning yuklari yoʻqolib, 5–7 soatgacha kutish vaqtlari yuzaga keldi[13]. Ushbu muammolarning aksariyati oxir-oqibat hal qilindi, faqat bagajni qayta ishlash tizimi 2007-yilda toʻliq almashtirish tenderiga qoʻyilgunga qadar muammolarga duch keldi.

Aeroport 1997-yilgi Osiyo moliyaviy inqirozi, 11-sentyabr xurujlari, SARS, parranda grippi, 2007—2008-yillardagi moliyaviy inqiroz, 2009-yil choʻchqa grippi pandemiyasi va COVID-19 pandemiyasi tufayli yoʻlovchilar oqimining kamayishi kabi iqtisodiy inqirozlar sababli katta yoʻqotishlarga uchradi. Bundan tashqari, KLIA taxminan 300 kilometr (190 mi) janubi-sharqda joylashgan va xalqaro obroʻga ega Singapurdagi Changi aeroporti bilan raqobatga duch kelmoqda. Ayniqsa, Janubiy Malayziyada (masalan, Johorda) yashovchi yoʻlovchilar koʻpincha KLIAdan koʻra Changi orqali sayohat qilishni afzal koʻradi.

Ochilishning birinchi yilida yoʻlovchilar soni qisqardi, chunki baʼzi aviakompaniyalar, xususan, All Nippon Airways (2015-yil 1-sentyabrda qayta tiklagan), British Airways (2015-yil 28-maydan 2021-yil 28-martgacha[14] qayta tiklagan), Lufthansa (2004-yil 28-martdan[15] 2016-yil 28-fevralgacha qayta tiklagan)[16], oʻz reyslarini toʻxtatdi. Qantas Sidney-Kuala Lumpur yoʻnalishini oʻzining lou-kost shoʻba aviakompaniyasi Jetstarga oʻtkazdi va Jetstar esa bu yoʻnalishni 2008-yilgacha bajargan. Aeroflot 2001-yilda Singapur orqali amalga oshiriladigan Moskva-Kuala Lumpur yoʻnalishini toʻxtatdi, bu yoʻnalishni qayta tiklash boʻyicha munozaralar boʻlgan boʻlsa-da, lekin biror natijaga erishilmagan. Northwest Airlines aviakompaniyasi 2001-yilda Osakadan Kuala-Lumpurga zarar yetkazuvchi yoʻnalishni toʻxtatdi. KLIA toʻliq faoliyat koʻrsatgan birinchi yil – 1999-yilda (quvvati yiliga 25 million yoʻlovchi boʻlgan birinchi bosqichda) 13,2 million yoʻlovchiga xizmat koʻrsatgan[17]. 2004-yilda bu koʻrsatkich 21,1 millionga, 2013-yilda esa 47 millionga yetgan[18], ammo 2003-yilgacha yiliga 25 million yoʻlovchi qabul qilish haqidagi dastlabki prognozga yetib bormagan.

Rebrending

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil 9-fevralda Transport vaziri Anthony Loke Siew Fook hukumat va MAHB KLIA va klia2 ni mos ravishda KLIA 1-terminal va KLIA 2-terminal deb rebrending qilishga kelishib olganini eʼlon qildi[19]. Rebrending bilan bogʻliq toʻliq MAHB tomonidan qoplanadi[20].

Uchish-qoʻnish yoʻlaklari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aeroport sxemasi

Kuala Lumpur xalqaro aeroportida uchta parallel uchish-qoʻnish yoʻlagi mavjud (14L/32R; 14R/32L; 15/33[21]), ularning har biri 3,800 metr (12,500 ft) dan uzunroq va 60 metr (200 ft) kenglikda. 14L/32R uchish-qoʻnish yoʻlagi 4,019 metr (13,186 ft), 14R/32L uchish-qoʻnish yoʻlagi 4,000 metr (13,000 ft), 15/33 uchish-qoʻnish yoʻlagi 3,960 metr (12,990 ft) uzunlikka ega[22]. Har bir yoʻlakda kamida toʻqqizta taksi yoʻlagi mavjud boʻlib, ulardan foydalanish muddati 2 daqiqadan 11 daqiqagacha oʻzgaradi[23].

Hozirgi uchta uchish-qoʻnish yoʻlagi soatiga 78 ta qoʻnishni amalga oshirish imkoniyatiga ega boʻlib, Kuala-Lumpur parvoz axborot hududi modernizatsiya qilingach, bu raqam 108 tagacha oshirilishi kutilgan edi[24]. Aeroport 14L/32R va 14R/32L yoʻlaklari uchun CAT II darajadagi aniq qoʻnish tizimiga ega boʻlib, u har qanday ob-havo sharoitida, koʻrinish 350 metr (1,150 fut) boʻlganida ham xavfsiz qoʻnishni taʼminlaydi. 15/33 yoʻlagi esa CAT I darajasidagi aniq qoʻnish tizimiga ega boʻlib, eng past koʻrinish darajasi 900 metr (2 953 fut) boʻlganida ham qoʻnishni amalga oshirish imkonini beradi[25]. Ushbu uchish-qoʻnish yoʻlaklari havo harakatining talablariga muvofiq turli uchish/qoʻnish rejimlarida ishlaydi[26].

Faoliyati va infratuzilmasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti zamonaviy dizayn xususiyatlariga ega boʻlib, uning samarali ishlashiga yordam beradi. Aeroport 100% shtrix-kodli bortga chiqish pasportlari tizimini joriy qilgan Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi dastlabki aeroportlardan biri[27]. Malaysia Airlines[28]; AirAsia[29]; kargo aviakompaniya – MASkargo[30] va Malayziya aeroportlari operatori va boshqaruvchisi boʻlgan Malaysian Airports kompaniyalarining bosh ofislari KLIA hududida joylashgan[31]. Malaysia Airlinesning Parvozlarni boshqarish binosi ham KLIAda joylashgan[32].

Havo harakatini boshqarish minorasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
KLIA Sharqiy boshqarish minorasi
KLIA Gʻarbiy boshqarish minorasi
KLIA Perronni boshqarish minorasi

Kuala Lumpur xalqaro aeroportida ikkita havo harakatini boshqarish minoralari mavjud: ikkita asosiy boshqaruv minorasi (Sharqiy minora va Gʻarbiy minora) va perronni boshqarish minorasi. Sharqiy minora aeroport faoliyati boshlanganidan beri mavjud boʻlib, balandligi 130 metrni tashkil etadi. U ikkita asosiy uchish-qoʻnish yoʻlagi harakatini boshqaradi[33]. 133,8 metr balandlikdagi Gʻarbiy minora dunyodagi eng baland havo harakatini boshqarish minorasi hisoblanadi. Undan keyin Bangkokdagi Suvarnabhumi aeroporti minorasi va KLIA Sharqiy minorasi turadi. Biroq hozirda bu rekord Jidda shahridagi Qirol Abdulaziz xalqaro aeroporti tomonidan yangilangan boʻlib, u 136 metr balandlikka ega[34][35]. Ikkalasi ham Olimpiya mash’alasiga oʻxshaydi, unda havo harakatini boshqarish tizimlari va radar uskunalari joylashgan[36].

55 metrli Perronni boshqarish minorasi yoʻldosh terminali binosining shimoliy va janubiy qismlarida hamda yuk perroni hududlarida havo kemalari va transport vositalari harakatiga Havo harakati xizmatini taqdim etish uchun javobgardir[37][38].

Bagajga ishlov berish tizimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aeroportning bagajga ishlov berish tizimi (BHS) 24 soat asosda 216 ta peshtaxtaning istalgan birida bagajni umumiy roʻyxatga olish imkoniyatini beradi va shtrix-kodni avtomatik tartiblash boshqaruvini, 4-darajali yuklarning xavfsizlik skriningini va yuqori tezlikdagi konveyer lentalarini oʻz ichiga oladi[39].

KLIA konveyer lentalari

Bagajga ishlov berish tizimi Toyo Kanetsu kompaniyasi[40] tomonidan ishlab chiqilgan boʻlib, u Belt Carry Sorter, Triplanar, Hinged Diverter, Horizontal Sliding Belt Diverter va FOD (begona jismlarni aniqlash tizimi) kabi mexanizmlarni oʻz ichiga oladi[41]. 2006-yilda Siemens kompaniyasi asosiy terminal binosidagi ERL (Ekspress temir yoʻl aloqasi) va yoʻldosh binosi orasida bagajga ishlov berish tizimini yangilash boʻyicha shartnomani qoʻlga kiritdi[42]. Siemensning yangi tizimi bagajlarni soatiga 36 km tezlik bilan tashishga imkon yaratdi, oldingi tizim esa soatiga 7,2 km tezlikda tashiy olardi[42]. Yangi tizim yuqori tezlikda harakatlanadigan patnisli konveyer tizimidan foydalanadi, bunda sumkalar alohida patnislarga joylashtiriladi, bu esa ularni anʼanaviy lenta konveyerlariga qaraganda yaxshiroq nazorat qilish va kuzatishga imkon beradi. Bu tizim KLIA Express operatori, ERL Berhad yangi qulaylikni joriy etgandan soʻng, bagajlarning KL Sentral stansiyasida tekshirib chiqilishi imkoniyatini yaratdi[43].

1-terminaldagi bagajga ishlov berish tizimiga quyidagilar kiradi[44]:

  • 8 ta qisqa muddatli bagaj roʻyxatga olish peshtaxtalari;
  • 8 ta avtobus va poyezd stansiyalaridagi bagaj roʻyxatga olish peshtaxtalari;
  • 3 bosqichli xavfsizlik tekshiruvi tizimi;
  • Erta roʻyxatdan oʻtgan bagajlar uchun saqlash joyi (1 200 ta bagaj sigʻimi);
  • 17 ta bagaj olish konveyer lentasi;
  • Umumiy uzunligi 33 km boʻlgan konveyer lentalari;
  • Lentaning bir qismi Asosiy terminal binosidan yoʻldosh binosi tomon 1,1 km lik tuneldan harakatlanadi.

2-terminaldagi bagajga ishlov berish tizimi Norvegiyaning BCS Group kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan[45] va 2014-yil may oyida ochilgunga qadar Yaponiyaning Daifuku Airport Technologies kompaniyasi tomonidan takomillashtirilgan. Qiymati 60 million ringgit[46]. Bu tizim quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

  • 128 ta roʻyxatga olish peshtaxtalari;
  • Yalpi uzunligi 10 km dan ortiq boʻlgan 1 200 ta konveyer;
  • Yalpi uzunligi 2 km dan ortiq boʻlgan 21 ta karusel;
  • Toʻliq bagaj tizimi uchun CCTV tizimi;
  • Ikkita yuqori tezlikda egilgan patnisli saralash moslamasi;
  • Anʼanaviy bagaj tizimidagi 14 ta ichki hamda gabaritdan tashqari liniyalar uchun 5 ta skrining rentgen apparati;
  • 250 ta shtrix-kod oʻquvchi qurilmalar;
  • Erta qoldirilgan bagajlar uchun EBS infratuzilmasi.

KLIAdagi bagaj tizimlarini bir nechta kompaniyalar boshqaradi. Mahalliy aviakompaniyalar uchun AeroDarat Services orqali Malaysia Airlines bagajni boshqaradi, AirAsia Ground Team Red xizmatidan foydalanadi, Malindo esa oʻzining bagaj ekipajiga ega. Shuningdek, Kuala Lumpur Airport System (KLAS) tarkibida faoliyat yurituvchi yana ikki bagaj xizmat koʻrsatuvchi kompaniya – Pos Aviation va ProSky Services ham mavjud[47][48].

IATA Kuala Lumpurda dunyodagi eng kichik multiband RFID chipi ishga tushirilgandan soʻng, KL xalqaro aeroporti va Hong Kong aeroporti oʻrtasida RFID teglardan foydalanishni osonlashtirishga rozi boʻldi. KLIA RFID tizimini joriy qilgan dunyodagi ikkinchi aeroport boʻladi[49]. Kuala Lumpur xalqaro aeroporti va Hong Kong xalqaro aeroporti oʻrtasida RFID bagaj teglash sinovlari yakunlandi. Bagaj teglari Malaysia Airlines va Cathay Pacific aviakompaniyalarining roʻyxatdan oʻtish peshtaxtalarida berila boshlandi. Sinov printerlar bilan bogʻliq muammolar tufayli kechiktirilgan edi. Bundan tashqari, KLIA hozirda IATA tomonidan 2008-yilning birinchi choragida chiqarilishi rejalashtirilgan hisobotlarni kutmoqda[50].

2017-yilda bagaj tashish tizimidagi nosozlik 50 ta reysning kechikishiga va 1500 yoʻlovchiga taʼsir koʻrsatdi, ammo keyinchalik muammo hal qilindi[51][52]. Yoʻlovchilar oqimining ortishi va eskirgan tizimning optimallashtirilmaganligi sababli, MAHB (Malaysia Airports Holdings Berhad) 2019-yilda BHS yangilanishini amalga oshirishga qaror qildi, bu esa taxminan 500-600 million ringgit xarajat talab qilishi kutilgan edi[53]. Bursa Malaysia fond birjasiga kiritilgan toʻrtta kompaniya oltita xalqaro kompaniya bilan birlashib, ushbu loyihani qoʻlga kiritish uchun bellashdi[40]. T7 Kemuncak Sdn. Bhd. Siemens Logistics bilan hamkorlikda loyihani amalga oshirish huquqini qoʻlga kiritdi. Yangi BHS tizimi VarioTray deb nomlangan yangi yuqori tezlikda harakatlanuvchi konveyer tizimi orqali qoʻshimcha 2500 ta bagaj joyini taʼminlaydi. Bu tizim Asosiy terminal binosi va A yoʻldosh terminali oʻrtasida sumkalarni tez va xavfsiz tarzda tashishga imkon beradi[54].

Oʻt oʻchirish va qutqaruv xizmati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yorugʻlik va samolyotlarni tomosha qilish uchun katta oynasi boʻlgan uchib ketish zali

KLIAning Aeroport oʻt oʻchirish va qutqaruv xizmati (AFRS) 10-kategoriya (Airbus A380, Antonov An-225 va Boeing 747-8 kabi ulkan jumbo samolyotlar bilan bogʻliq favqulodda vaziyatlarni hal qila oladi) boʻyicha baholangan boʻlib, aviahalokatlarni bartaraf etish uchun taqdim etiladi[55]. Bu juda muhim, chunki KLIA oʻzi milliy xavfsizlik va hukumat funksiyasi uchun eng muhim obyektlarni ifodalovchi 1-milliy muhim oʻrnatish ustuvorligi sifatida tasniflanadi[56].

KLIA oʻt oʻchirish stansiyasi

Har bir uchish-qoʻnish yoʻlagi yaqinida aeroportda oʻt oʻchirish va avariya-qutqaruv uskunalari bilan toʻliq jihozlangan beshta oʻt oʻchirish stansiyasi mavjud[57]. Har birining narxi 3,8 million RM turadigan 10 ta Ultra Large Foam Tender, Ziegler 8 (8x8) avtomobillari mavjud[58].

Aviakargo

[tahrir | manbasini tahrirlash]

KLIA Advance Cargo Center (ACC) 108 akr (0.4 km2) maydonni egallaydi va yiliga 1 million tonna yukni qayta ishlash imkoniyatiga ega boʻlib, ushbu hajmni 3 million tonnagacha oshirish imkoniyati mavjud[59]. Ushbu markaz Erkin tijorat zonasi doirasida integratsiyalashgan yuk tashish markazi sifatida qurilgan[60]. Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari va Xitoyning yuqori iqtisodiy oʻsishi sababli, KLIAda 2006-yilda 677 000 tonna aviakargo qayta ishlangan boʻlib, bu 2005-moliyaviy yilga nisbatan 5,9% oʻsishni tashkil etgan[61].

MASKargo va Unisys qoʻshma korxonasi turli sunʼiy intellekt tizimlarini, jumladan KLIA Community System (KLIACS) ni joriy qilgan boʻlib, bu aviakargolari, yer xizmati operatorlari va yuk ekspeditorlari uchun yuk hajmini optimallashtirish, yoʻnalishlarni aniqlash va inventarizatsiyani boshqarishga yordam beradi[62]. Shuningdek, DagangNET System joriy etilib, foydalanuvchilarga internet orqali savdo deklaratsiyalarini yuborish va ruxsatnomalar olish imkoniyati berilgan[63]. Ushbu tizimlar KLIAning umumiy aeroport boshqaruv tizimiga bogʻlangan.

MAHB maʼlumotlariga koʻra, KLIA orqali yuk tashish hajmi 2023-yilda 656 762 tonnani tashkil qilgan[64].

KLM Combi 747 ga yerda xizmat koʻrsatish

Hayvonlar uchun mehmonxona

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hayvonlar uchun mehmonxona Malaysia Airlinesning yuk boʻlimi MASKargo tomonidan boshqariladi[60]. Mehmonxona 24 soat faoliyat yuritib, hayvonlar bilan bogʻliq import, eksport va tranzit yuklarni boshqaradi. Bundan tashqari, Kuala Lumpur hayvonlar karantin stansiyasi (KLAQS) orqali uy hayvonlari uchun vaqtinchalik turar joy dasturini taklif qiladi[65][66]. Mehmonxonada kuniga 500 ta hayvonga xizmat koʻrsatiladi[67].

Samolyotlarni taʼmirlash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

KLIAda toʻrtta angar mavjud boʻlib, Malaysia Airlines va Kuala Lumpur aeroport xizmati tomonidan texnik xizmat koʻrsatish, taʼmirlash va kapital taʼmirlash (MRO) faoliyati uchun foydalaniladi[68]. Airbus A380 uchun maxsus qurilgan Janubi-Sharqiy Osiyodagi birinchi angar[69] 2007-yilda qurib bitkazilgan[70]. AirAsianing Asian Digital Engineering (ADE) boʻlimi 14 ta texnik xizmat koʻrsatish liniyasiga ega yangi 35 300 m.kv. lik angarni ishga tushirdi. Ushbu angarda kompozit materiallar ustaxonasi, metall va mexanik ishlov berish ustaxonasi, salon va ichki bezaklarni taʼmirlash ustaxonasi va 3D liveriya texnologiyalari laboratoriyasi joylashgan[71].

Meteorologik xizmatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

KLIAdagi Aeronavtika meteorologiya stansiyasi (AMS) 14R-32L uchish-qoʻnish yoʻlagi yaqinida joylashgan boʻlib, Xalqaro Fuqaro Aviatsiyasi Tashkiloti (ICAO) standartlariga muvofiq ob-havo maʼlumotlarini taqdim etadi. AMS tarkibida ob-havo maʼlumotlarini yigʻish, qayta ishlash, saqlash va tahlil qilish uchun Meteorologik maʼlumotlarni qayta ishlash tizimi (MDPS) mavjud[72]. AMS aerodrom inshootlari va yerda turgan samolyotlarni yomon ob-havo sharoitlaridan himoya qilish maqsadida aerodrom ogohlantirishlarini chiqarishdan oldin har 30 kilometr balandlikkacha shamol tezligi, shamol yoʻnalishi, bosim, harorat va namlik kabi atmosfera profillarini oʻlchash uchun radiosonde asbobi yordamida doimiy ob-havo kuzatuvlarini olib boradi[73].

Terminallari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Terminallar
Terminal Ochilgan sanasi Maydoni Xizmat koʻrsatish quvvati Samolyot toʻxtash joylari
1-terminal
(1-asosiy terminal binosi va kontakt pier) 		1998-yil 27-iyun 336,000 m2 (3,620,000 kv ft) yiliga 5 million yoʻlovchi 20 (teletrap)
23 (masofaviy)
Terminal 1
(Satellite Terminal A) 		1998-yil 27-iyun 143,404 m2 (1,543,590 kv ft) yiliga 20 million yoʻlovchi 26 (teletrap)
15 (masofaviy)
2-terminal 2014-yil 1-may 257,845 m2 (2,775,420 kv ft) yiliga 45 million yoʻlovchi 68 (teletrap)
10 (masofaviy)
Bunga Raya majmuasi
(VIP terminal) 		1998-yil 27-iyun
Jami - 737,249 m2 (7,935,680 kv ft) yiliga 70 million yoʻlovchi 114 (teletrap)
48 (masofaviy)

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti ikkita asosiy terminaldan iborat: dastlabki terminal – ilgari KLIA deb atalagan 1-terminal va yangiroq 2-terminal (eski KLIA2). 1-terminal yaponiyalik meʼmor Kisho Kurokawa tomonidan loyihalashtirilgan boʻlib, u Nursulton Nazarboyev xalqaro aeroportining mahalliy terminali (T2) loyihasini ham ishlab chiqqan. U aeroport kompleksida tabiiy yoritish tizimiga alohida eʼtibor qaratgan. 38,4 metrli panjarasimon tuzilishga ega boʻlgan 1-terminal kelajakda kengaytirish imkoniyatini taʼminlaydi. Marhum Kisho Kurokawa tomonidan ishlab chiqilgan abstrakt ramziy arxitektura islomiy geometrik naqshlar va ilgʻor texnologiyalarni tropik oʻrmon muhitini hisobga olgan holda uygʻunlashtiradi[74].

KLIA 1-terminal

[tahrir | manbasini tahrirlash]
KLIA 1-terminalidagi roʻyxatga olish peshtaxtalari.

Asosiy terminal binosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

KLIA Asosiy terminal binosi (MTB), hozirda KLIA Main deb ham ataladi, ikkita uchish-qoʻnish yoʻlagi orasida joylashgan. Terminalning umumiy maydoni 390,000 m2 (4,200,000 kv ft) boʻlib, bino 39 kvadrat tom bloklaridan iborat, bu esa kelajakda kengaytirish imkonini beradi. Terminalda jami 216 ta roʻyxatdan oʻtish peshtaxtalari mavjud boʻlib, ular 6 ta alohida orolchada joylashgan va A – M (I harfidan tashqari) harflari bilan belgilanadi. Aeroport barcha yoʻlovchilar uchun koʻp funksiyali roʻyxatdan oʻtish xizmatlarini taqdim etadi, bu xizmatdan uchib keluvchi, uchib ketuvchi yoki tranzit yoʻlovchilar foydalanishi mumkin. Oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish tizimi bu aeroportda 2007-yildan beri mavjud boʻlib[75][76], KLM aviakompaniyasi birinchi boʻlib umumiy foydalanishdagi oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish kiosklaridan foydalangan. Asosiy terminal binosiga biriktirilgan kontakt pier mavjud boʻlib, undagi uchib ketish darvozalari mahalliy parvozlar uchun A va B, xalqaro parvozlar uchun G va H prefikslari bilan belgilanadi. Darvozalarning taqsimoti operatsion ehtiyojlarga bogʻliq, lekin Malaysia Airlines kompaniyasi oʻz reyslarining koʻp qismini kontakt pier orqali amalga oshiradi.

Kontakt pierdagi Malaysia Airlines samolyoti

A yoʻldosh terminali

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maydoni 176,000 square metre (1,890,000 kv ft) boʻlgan yoʻldosh terminal binosi KLIA 1-terminalidan uchib ketuvchi va keluvchi xalqaro reyslar uchun xizmat qiladi. Ushbu terminalga joylashtirilgan samolyotlarga yoʻlovchilar avtobuslar orqali asosiy terminaldan yetkaziladi. 2023-yil mart holatiga koʻra, bu binoni asosiy terminal bilan bogʻlaydigan Aerotrain taʼmirlash va yangi poyezdlarni almashtirish uchun vaqtincha yopilgan boʻlib, 2025-yilning ikkinchi choragida qayta ishga tushirilishi kutilmoqda[77].

Yoʻldosh binosida keng qamrovli boj olinmaydigan savdo doʻkonlari va hashamatli brend butiklar mavjud. Bunday xalqaro brendlarga Burberry, Harrods, Montblanc, Salvatore Ferragamo va Hermes kabilar kiradi. Terminalda mavjud boʻlgan barcha xalqaro brendlar orasida Harrods kabi baʼzi butiklar faqat aeroportda mavjud. Bir qator restoranlar va xalqaro aviakompaniyalarning salonlari, shuningdek, Airside Transit Hotel mavjud.

Yoʻldosh terminalining ichki qismi

Terminal hududida bepul simsiz internet (Wi-Fi) xizmati taqdim etiladi. Terminalda ibodatxonalar, dush kabinalari va massaj xizmati ham mavjud. Turli xil dam olish zonalari, jumladan bolalar oʻyin maydonchalari va film tomosha qilish uchun moʻljallangan kinoteatr (sport va kino kanallari uzatiladi) mavjud[78]. Terminalning markaziy qismida tabiiy yomgʻir oʻrmoni tashkil qilingan boʻlib, u Malayziyaning tropik oʻrmonlarini aks ettiradi.

Malayziya Airports Berhad kompaniyasining chakana savdo rivojlantirish rejasiga koʻra, yoʻldosh terminalining savdo maydoni 2010-yilgacha tijoratdan tushgan daromadni 35% dan 50% gacha oshirish uchun optimallashtirilgan. Yangilanishlardan keyin dunyoda birinchi boʻlib tashkil etiladigan yopiq jungli yoʻlagi[79] va oziq-ovqat va ichimliklar (F&B) doʻkonlari hamda kuzatuv maydonlari uchun Kengaytirilgan mezanin qavati paydo boʻladi[80].

Yoʻldosh terminalidagi darvozalar C prefiksi bilan belgilanadi. Terminalda jami 27 ta chiqish darvozasi mavjud[81].

KL shahar aviaterminali

[tahrir | manbasini tahrirlash]

KL shahar aviaterminali (baʼzan Kuala Lumpur shahar aviaterminali yoki KL CAT deb ham ataladi) KL Sentral markaziy vokzalida joylashgan boʻlib, u KL xalqaro aeroportining virtual kengaytmasi sifatida ishlaydi va shaharda roʻyxatdan oʻtish xizmatlarini taqdim etadi. KL shahar aviaterminali Xalqaro Havo Transporti Assotsiatsiyasi tomonidan rasman tan olingan va XKL IATA kodiga ega. Hozirda faqat uchta aviakompaniya ushbu terminal orqali shahar roʻyxatdan oʻtish xizmatlarini taqdim etadi: Cathay Pacific, Malaysia Airlines, Batik Air Malaysia[82].

KLIA 2-terminali (eski KLIA2)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2-terminalning qush uchish balandligidan koʻrinishi

KLIA 2-terminali taxminan 4 milliard ringgit sarflanib qurilgan boʻlib, u lou-kost aviakompaniyalar uchun maxsus qurilgan optimallashtirilgan yirik terminal hisoblanadi. U avvalgi Lou-kost tashuvchilar terminali (LCCT) oʻrnini bosish uchun barpo etilgan. KLIA T2 2014-yil 2-maydan boshlab faoliyat yuritishni boshlagan va 2014-yil 9-mayga kelib barcha reyslar LCCTdan KLIA T2ga koʻchirilgan[83][84].

2-terminaldagi samolyotlar

Ushbu terminal faoliyatini qoʻllab-quvvatlash uchun uchinchi uchish-qoʻnish yoʻlagi (15/33) va yangi havo harakatini boshqarish minorasi (Gʻarbiy minora) qurildi. KLIA T2ning dastlabki sigʻimi yiliga 45 million yoʻlovchini tashkil qilgan. Terminal maydoni 257,845 m2 (2,775,420 kv ft) boʻlib, 68 ta uchib ketish darvozasi, 10 masofaviy stendi, 80 ta teletrapi, 220 ta chakan savdo doʻkoni joylashgan 32 00 kv.m. chakana savdo maydoni mavjud[85]. KLIA T2ning asosiy terminal binosi yoʻldosh pierlari bilan osmon koʻprigi orqali bogʻlangan boʻlib, bunday inshoot Osiyodagi aeroportlar orasida birinchi hisoblanadi[86]. KLIA T2 Leadership in Energy & Environmental Design (LEED) sertifikatiga ega.

2-terminalning asosiy lobbisi va oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish kiosklari

Roʻyxatdan oʻtish peshtaxtalari S – Z harflari bilan belgilanib, 4 ta orolda joylashgan 8 qatorga boʻlingan. Bortga chiqish darvozalari 5 ta pierda joylashgan hamda J va K mahalliy parvozlar uchun, L, P va Q xalqaro parvozlar uchun moʻljallangan. J, K va L pierlari asosiy terminal binosiga bevosita ulanadi, P va Qga esa osma koʻprik orqali oʻtish mumkin. K va L pierlari fizik jihatdan bitta pier boʻlib, bir xil darvozalarga ega, biroq kutish zallari turli darajalarda joylashgan (K uchun 1A darajasi, L uchun esa 2-daraja). Xalqaro reyslar uchun K pieridan chiqish eshigi yopilgan boʻlsa, mahalliy reyslar uchun esa L pieridan chiqish eshigi yopilgan[87][88].

Hozirda terminallararo ulanish Gateway@klia2 majmuasida quruqlik tomondan taʼminlanadi va kelajakda havo tomondan terminallararo ulanish uchun imkoniyatlar yaratilishi rejalashtirilgan[89].

Gateway@klia2

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gateway@klia2 – KLIA T2 asosiy terminal binosiga ulangan integratsiyalashgan savdo majmuasi. U toʻrt darajada joylashgan va 350 000 kvadrat futlik ijaraga beriladigan maydonga ega. Gateway@klia2 dagi transport markazi 2-terminalni KLIA Ekspres va KLIA Transit xizmatlari bilan bogʻlaydi hamda avtobuslar, taksilar, ijaraga beriladigan transport vositalari va shaxsiy avtomobillar uchun maxsus tushish va chiqish joylari ajratilgan[90].

Gateway@klia2 Da KLIA T2ga bevosita tutashgan 8 qavatli avtoturargoh mavjud boʻlib, A va B bloklarda 6 000 ta yopiq avtoturargoh joyi, D avtoturargohida esa yana 5 500 ta joy mavjud (KLIA2 toʻxtash joy tarifi[91]. Jamoat transporti uchun D avtoturargohidan terminalgacha shatl avtobuslari harakatlanadi[92]. Osiyodagi birinchi kapsula tranzit mehmonxonasi – Capsule by Container Hotel ham Gateway@klia2 da joylashgan. Gateway@klia2 majmuasi WCT Holdings Berhad tomonidan boshqariladi[93].

Faoliyati toʻxtatilgan Lou-kost tashuvchilar terminali (LCCT)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hozirda faoliyatini toʻxtatgan 36,000 square metre (390,000 kv ft) maydonga ega Lou-kost tashuvchilar terminali (LCCT) 2006-yil 23-martda Kuala Lumpur xalqaro aeroportida ochilgan. Ushbu terminal arzon aviaqatnovlar, ayniqsa, Malayziyaning byudjet aviakompaniyasi AirAsia yoʻlovchilari oqimini qabul qilish uchun qurilgan edi. Terminal arzon aviaqatnovlar biznes modeli asosida loyihalashtirilgan boʻlib, unda terminal xizmatlari cheklangan. Aviakompaniyalar talabiga koʻra, bu terminalda teletraplar, transfer xizmatlari, temir yoʻl bogʻlanishi va toʻliq terminalga xos boshqa xizmatlar taqdim etilmagan. LCCT aeroportning Air Support Zone hududida joylashgan boʻlib, 2014-yil 9-mayda faoliyatini toʻxtatgan va undan keyin barcha arzon aviaqatnovlar KLIA T2ga oʻtkazilgan[94].

Kelajakdagi kengaytirish rejasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malaysia Airports Holdings Berhad (MAHB) Kuala Lumpur xalqaro aeroportini ortib borayotgan aviayoʻlovchilarni qabul qilish uchun kengaytirish boʻyicha rejalarini eʼlon qilgan. Transport vaziri Anthony Loke Siew Fookning taʼkidlashicha, taklif KLIA T1ning sigʻimini yiliga 30 million yoʻlovchidan 59 milliongacha va KLIA T2ni 45 milliondan 67 milliongacha oshirishni oʻz ichiga oladi. Kengayish rejasi kelajakda toʻrtinchi uchish-qoʻnish yoʻlagi va yangi 3-terminalni qurishni ham koʻrib chiqadi[95].

Uzoq muddatli rejalarga qoʻshimcha ravishda yoʻlovchilar tajribasini yaxshilash boʻyicha oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish kiosklarini oʻrnatish va 20 ta yangi avtomatlashtirilgan immigratsiya darvozasini qoʻshish kabi qisqa muddatli chora-tadbirlar koʻrildi. Bundan tashqari, MAHB premium xizmatlarni afzal koʻruvchi yoʻlovchilar uchun moʻljallangan, tezlashtirilgan immigratsiya va bojxona jarayonlarini taklif qiluvchi va bir vaqtning oʻzida 100 tagacha foydalanuvchini sigʻdira oladigan Private Premium Terminal qurishni rejalashtirmoqda. Bu loyiha hozirda rejalashtirish bosqichida va 2025-yilda boshlanishi kutilmoqda[95].

MAHB 5 million yoʻlovchini sigʻdira oladigan Haj va Umra terminali barpo etishni ham rejalashtirmoqda. Bu terminal asosan Saudiya Arabistoniga Haj va Umra safariga otlanayotgan ziyoratchilar uchun moʻljallangan boʻlib, unda Saudiya Arabistonining immigratsiya oldindan tekshiruvi amalga oshirilishi mumkin. Bu esa yoʻlovchilarning Jidda shahridagi Qirol Abdulaziz xalqaro aeroportida kutish vaqtini kamaytiradi. Ammo ushbu loyihani amalga oshirish Saudiya Arabistoni hukumati roziligiga bogʻliq[95].

Boshqa binolari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malaysia Airlines bosh ofisi Janubiy qoʻllab-quvvatlash hududida joylashgan. Bosh ofis 2015-yil dekabr oyida ushbu hududga koʻchib oʻtgan[96].

AirAsia bosh ofisi aeroport hududida joylashgan[97][98]. AirAsia oʻz bosh ofisini klia2 da qurilgan, 613,383 kvadrat fut (56,985.1 m2) maydonni egallagan, 140 million ringgitlik yangi inshootga koʻchirishni rejalashtirgan[99]. Yangi bosh ofis ochilgunga qadar, aviakompaniyaning bosh ofisi LCCT da qolgan. Yangi klia2 bosh ofisi 2015-yil oxirida ochilishi rejalashtirilgan edi[100] va taxminan 2 000 nafar AirAsia va AirAsia X xodimlarini joylashtirishi moʻljallangan[99]. AirAsianing Malayziyadagi bosh ijrochi direktori Aireen Omarning aytishicha, bosh ofisni qayta loyihalash zarur boʻlgan, chunki klia2 rejalari boʻyicha nazorat minorasining joylashuvi oʻzgartirilgan[101]. Inshoot qurilishi 2014-yil iyul oyida boshlanishi rejalashtirilgan edi[102]. Malaysia Airports Holdings bosh ofis joylashgan hududni ijaraga bergan[101]. Filippin AirAsia X bort kuzatuvchisi January Ann Baysa binoga „RedQuarters“ yoki „RedQ“ nomini bergan va uning tamal toshi 2014-yil noyabr oyida qoʻyilgan[99]. Loyihaning qurilishi tugallangan va 2016-yil 7-noyabrda ochilgan[103][104].

MASkargo bosh ofisi Janubiy qoʻllab-quvvatlash hududidagi[105] KLIA Erkin tijorat zonasi ichidagi Advanced Cargo Centreda, 1M, C zonada joylashgan. Malaysia Airports bosh ofisi esa KLIAdagi Malaysia Airports korporativ ofisida joylashgan[106]. Malaysia Airlines KLIAdagi Parvozlarni boshqarish binosiga egalik qiladi, unda MAS Golden Boutiques Sdn. Bhd. bosh ofisi ham joylashgan[107].

Aviakompaniyalar va yoʻnalishlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoʻlovchi tashish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aviakompaniya Manzillar
9 Air, Xitoy bayrogʻi Xitoy XitoyGuyyan[108]
AirAsia Ahmadobod[109], MalayziyaAlor Setar, HindistonAmritsar[110], IndoneziyaBalikpapan[111], IndoneziyaBanda Aceh[112], BruneyBandar-Seri-Begavan, Bangalor, TailandBangkok–Don Mueang, MalayziyaBintulu, VietnamDa Lat[113], Dakka, Danang, AvstraliyaDarvin (2025-yil 27-iyundan boshlanadi)[114], IndoneziyaDenpasar, Guanchjou[115], XitoyGuilin[116], HindistonHaydarobod, Hong Kong, Jakarta–Sukarno–Hatta, HindistonJaypur[109], XitoyJieyang, MalayziyaJoxor-baru[117], HindistonKalkutta, Kaohsiung (Tayvan bayrogʻi Tayvan)[118], HindistonKojikode[119], Kolombo–Bandaranaike, MalayziyaKota Bharu, MalayziyaKota Kinabalu, HindistonKochi, TailandKrabi, MalayziyaKuala Terengganu, XitoyKunmin[115], MalayziyaKuching, MalayziyaLabuan, IndoneziyaLabuan Bajo[120], HindistonLakhnau[121], Langkavi, IndoneziyaLombok, Makao[115], IndoneziyaMakassar, Malé, FilippinManila, IndoneziyaMedan, MalayziyaMiri, XitoyNannin, Nha Trang[122], XitoyNingbo[123], IndoneziyaPadang, TailandPattaya[124], IndoneziyaPekanbaru, MalayziyaPenang, AvstraliyaPert[125], Phuket, Phu Quoc[122], XitoyQuanzhou[116], MalayziyaSandakan, MalayziyaSibu, KambodjaSiem Reap[126], KambodjaSihanoukville[127], Singapur, MalayziyaTawau, HindistonTiruvanantapuram[128], HindistonTiruchirappalli, LaosVentyan[129], HindistonVisakhapatnam[130], VietnamXanoy, VietnamXoshimin, IndoneziyaYogyakarta–Xalqaro, XitoyShenjen[115], HindistonChennay, TailandChiangmay
AirAsia Cambodia KambodjaPnompen[131]
AirAsia X, Malayziya bayrogʻi Malayziya Dehli[132], IndoneziyaDenpasar[133], Karachi (2025-yil 30-maydan boshlanadi)[134], AvstraliyaMelburn[135], KeniyaNairobi–Jomo Kenyatta[136], Olmaota, Osaka—Kansay[137], Pekin–Dasin[138], AvstraliyaPert[135], YaponiyaSapporo–Chitose, Seul–Inchxon, Sian[139], Sidney[140], Taypey–Taoyuan[141], Tokio–Haneda, Xanchjou[115], Shanxay–Pudong[115], XitoyChangsha, Chendu–Tianfu[116], Chunsin[142]
Mavsumiy: Jidda[141], MalayziyaKota Kinabalu[143]
Air Arabia Sharja[144]
Air China Pekin–Poytaxt, Chendu–Tianfu[145]
Air India Dehli[146]
Air Macau Makao[147]
Air Mauritius MavrikiyMavritsiya
All Nippon Airways Tokio–Haneda, Tokio–Narita
Batik Air, Indoneziya bayrogʻi Indoneziya Jakarta–Sukarno–Hatta[148]
Batik Air Malaysia MalayziyaAlor Setar[149]. HindistonAmritsar, Bangalor[150], IndoneziyaBatam[151], TailandBangkok–Don Mueang, MalayziyaBintulu[152], AvstraliyaBrisban[lower-alpha 1][153], Dakka, Danang[154], Dehli, IndoneziyaDenpasar, IndoneziyaDili (2025-yil 6-iyundan boshlanadi)[155], Dubay–Xalqaro[156], Guanchjou[157], XitoyGuyyan[158], XitoyHaikou, TailandHat Yai[159], Hong Kong[160], Jakarta–Sukarno–Hatta, Jidda[161], MalayziyaJoxor-baru[162], Kaohsiung (Tayvan bayrogʻi Tayvan)[163], Karachi[164], NepalKatmandu, MalayziyaKota Bharu[165], MalayziyaKota Kinabalu, HindistonKochi[166], TailandKrabi[159], XitoyKunmin[151], Langkavi, Lohur, IndoneziyaLombok[167], Malé, IndoneziyaMedan[168], AvstraliyaMelburn[169], MalayziyaMiri[152][170], Mumbay, YaponiyaNagoya–Centrair[lower-alpha 2][171], YaponiyaNaha[lower-alpha 3][172], XitoyNanchan[173], Pekin–Dasin[174], MalayziyaPenang, AvstraliyaPert, Phuket[175], MalayziyaSandakan[152], Seul–Inchxon[176], MalayziyaSibu[177], Sidney[lower-alpha 4][178], Singapur, IndoneziyaSurabaya[179], Taypey–Taoyuan[180], MalayziyaTawau[177], HindistonTiruchirappalli, Tokio–Narita[181], Toshkent[182], VietnamXanoy, XitoyXiamen[174], XitoyZhangjiajie[183], XitoyChangsha[174], Chendu–Tianfu[184], XitoyChenjou[184]
Biman Bangladesh Airlines Dakka
British Airways London–Hitrou[185]
Cambodia Airways KambodjaPnompen[186]
Cathay Pacific Hong Kong[187]
Cebu Pacific, Filippin bayrogʻi Filippin FilippinManila
China Airlines Taypey–Taoyuan
China Eastern Airlines XitoyKunmin[188], XitoyNankin[189], Pekin–Dasin[190], Sian[lower-alpha 5][191], XitoyUxan[192], Xanchjou[193], XitoyYantai[194], Shanxay–Pudong
China Southern Airlines Guanchjou, Urumchi[lower-alpha 6][195], XitoyShenjen[196], XitoyChangsha[197], XitoyChenjou[198]
Citilink, Indoneziya bayrogʻi Indoneziya Jakarta–Sukarno–Hatta
Emirates Dubay–Xalqaro
Ethiopian Airlines Addis-Abeba (Efiopiya bayrogʻi Efiopiya)[lower-alpha 7], Singapur[199]
Etihad Airways Abu-Dabi
EVA Air, Tayvan bayrogʻi Tayvan Taypey–Taoyuan
Firefly, Malayziya bayrogʻi Malayziya XitoyHaikou[200], MalayziyaPenang[201]
FitsAir, Shri Lanka bayrogʻi Shri Lanka Kolombo–Bandaranaike[202]
Garuda Indonesia Jakarta–Sukarno–Hatta
Himalaya Airlines, Nepal bayrogʻi Nepal NepalKatmandu
IndiGo Bangalor[203], HindistonChennay
Indonesia AirAsia IndoneziyaDenpasar, Jakarta–Sukarno–Hatta, IndoneziyaLombok, IndoneziyaMedan, IndoneziyaSurabaya
Iraqi Airways Bagʻdod[204]
Japan Airlines Tokio–Narita
Jetstar Asia, Singapur bayrogʻi Singapur Singapur[205]
KLM Amsterdam, Jakarta–Sukarno–Hatta[206]
Korean Air Seul–Inchxon
Kuwait Airways Kuvayt[207]
Loong Air Xanchjou[208]
Lucky Air XitoyDali[209]
Malaysia Airlines AvstraliyaAdelaida, Ahmadobod[210], MalayziyaAlor Setar, HindistonAmritsar[211], IndoneziyaBalikpapan[212], Bangalor, Bangkok–Suvarnabhumi, MalayziyaBintulu, Dakka, Danang[213], Dehli, IndoneziyaDenpasar, Doha[214], Guanchjou, HindistonHaydarobod, Hong Kong, Jakarta–Sukarno–Hatta, Jidda, MalayziyaJoxor-baru[215], HindistonKalkutta[216], NepalKatmandu, Kolombo–Bandaranaike, MalayziyaKota Bharu, MalayziyaKota Kinabalu, HindistonKochi, MalayziyaKuala Terengganu, MalayziyaKuantan, MalayziyaKuching, MalayziyaLabuan, Langkavi, London–Hitrou, Madina, IndoneziyaMakassar[217], Malé[213], FilippinManila, IndoneziyaMedan, AvstraliyaMelburn, MalayziyaMiri, Mumbay, Yangi ZelandiyaOklend, Osaka—Kansay, Parij–Sharl de Goll[218], IndoneziyaPekanbaru, Pekin–Dasin, MalayziyaPenang, AvstraliyaPert, Phuket, KambodjaPnompen, MalayziyaSandakan, Seul–Inchxon, MalayziyaSibu, Sidney, Singapur, IndoneziyaSurabaya, Taypey–Taoyuan, MalayziyaTawau, HindistonTiruvanantapuram[210], Tokio–Narita, VietnamXanoy, XitoyXiamen[219], VietnamXoshimin, MyanmaYangon, IndoneziyaYogyakarta–Xalqaro[220], Shanxay–Pudong, HindistonChennay, TailandChiangmay[213]
Myanmar Airways International MyanmaYangon
Nepal Airlines NepalKatmandu
Oman Air Maskat
Pakistan International Airlines Islomobod[221], Lohur[222]
Philippine Airlines FilippinManila
Qatar Airways Doha
Qingdao Airlines, Xitoy bayrogʻi Xitoy XitoySindao[223]
Royal Brunei Airlines BruneyBandar-Seri-Begavan
Saudia Jidda, Madina
Scoot, Singapur bayrogʻi Singapur Singapur
Shanghai Airlines, Xitoy bayrogʻi Xitoy XitoyYuncheng[224], Shanxay–Pudong[225], XitoyChangchun[lower-alpha 8][224]
Shenzhen Airlines, Xitoy bayrogʻi Xitoy XitoyShenjen
Sichuan Airlines, Xitoy bayrogʻi Xitoy Chendu–Tianfu[226]
Singapore Airlines Singapur
SriLankan Airlines Kolombo–Bandaranaike
Starlux Airlines, Tayvan bayrogʻi Tayvan Taypey–Taoyuan[227][228]
Super Air Jet, Indoneziya bayrogʻi Indoneziya IndoneziyaBanda Aceh[229], IndoneziyaPadang[230], IndoneziyaPekanbaru
Thai AirAsia TailandBangkok–Don Mueang, TailandHat Yai
Thai Airways International Bangkok–Suvarnabhumi
TransNusa, Indoneziya bayrogʻi Indoneziya Jakarta–Sukarno–Hatta[231]
Turkish Airlines Istanbul, Sidney[232]
Turkmaniston havo yoʻllari Ashxobod[233]
US-Bangla Airlines Dakka
Uzbekistan Airways Toshkent
VietJet Air VietnamXanoy[234], VietnamXoshimin[235]
Vietnam Airlines VietnamXanoy[236], VietnamXoshimin
XiamenAir, Xitoy bayrogʻi Xitoy XitoyFuchjou, XitoyXiamen, Chunsin[237]
  1. ↑ Brisban ayni reys raqamiga ega Denpasar yoʻnalishining davomi hisoblanadi
  2. ↑ Nagoya–Centrair ayni reys raqamiga ega Kaohsiung yoʻnalishining davomi hisoblanadi
  3. ↑ Naha ayni reys raqamiga ega Taypey—Taoyuan yoʻnalishining davomi hisoblanadi
  4. ↑ Sidney ayni reys raqamiga ega Denpasar yoʻnalishining davomi hisoblanadi
  5. ↑ Sian ayni reys raqamiga ega Kunmin yoʻnalishining davomi hisoblanadi
  6. ↑ Urumchi ayni reys raqamiga ega Guanchjou yoʻnalishining davomi hisoblanadi
  7. ↑ Addis-Abeba ayni reys raqamiga ega Singapur yoʻnalishining davomi hisoblanadi
  8. ↑ Changchun ayni reys raqamiga ega Yuncheng yoʻnalishining davomi hisoblanadi

Yuk tashish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aviakompaniya Manzillar
Air Incheon, Janubiy Koreya bayrogʻi Koreya Respublikasi XitoyHaikou, Seul–Inchxon
Cargolux, Lyuksemburg bayrogʻi Lyuksemburg Boku, Dubay–Al-Maktum, LyuksemburgLuksemburg, Singapur, XitoyChenjou[238], Qoʻshma ShtatlarChikago–OʻHare
China Airlines Cargo MalayziyaPenang, Taypey–Taoyuan
FedEx Express, AQSH bayrogʻi AQSh Guanchjou, MalayziyaPenang
Hong Kong Air Cargo Hong Kong
Jingdong Airlines, Xitoy bayrogʻi Xitoy XitoyShenjen[239]
Korean Air Cargo MalayziyaPenang, Seul–Inchxon
MASkargo, Malayziya bayrogʻi Malayziya Amsterdam[240], Bangalor, Bangkok–Suvarnabhumi[241], Dakka, Dehli[241], Doha, Guanchjou[242], Hong Kong, Jakarta–Sukarno–Hatta, MalayziyaKota Kinabalu, MalayziyaKuching, MalayziyaLabuan[243], Makao, FilippinManila, Mumbay, MalayziyaPenang, MalayziyaSibu, Sidney, Taypey–Taoyuan, Tokio–Narita[244], VietnamXanoy, VietnamXoshimin, Shanxay–Pudong, HindistonChennay, Chunsin[242]
My Indo Airlines, Indoneziya bayrogʻi Indoneziya Jakarta–Sukarno–Hatta
MY Jet Xpress Airlines MalayziyaKota Kinabalu, Singapur, HindistonChennay
Raya Airways, Malayziya bayrogʻi Malayziya Jakarta–Sukarno–Hatta[245]
SF Airlines, Xitoy bayrogʻi Xitoy XitoyShenjen
Teleport
AirAsia uchadi		 Hong Kong, MalayziyaKota Kinabalu, MalayziyaKuching[246]
UPS Airlines, AQSH bayrogʻi AQSh MalayziyaPenang[247], XitoyShenjen
World Cargo Airlines, Malayziya bayrogʻi Malayziya MalayziyaKota Kinabalu, MalayziyaKuching, MalayziyaMiri
YTO Cargo Airlines, Xitoy bayrogʻi Xitoy XitoyNannin, Xanchjou

Statistikasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eng gavjum xalqaro yoʻnalishlari (2023)[64]
Oʻrni Aeroport Yoʻlovchilar soni Oʻzgarishi, % da
2022/23
1 Singapur 3 601 340 52,0
2 Jakarta–Sukarno–Hatta 1 892 344 113,0
3 Denpasar 1 370 621 140,7
4 Bangkok–Don Mueang 1 310 132 161,6
5 Taypey–Taoyuan 987 063 610,5
6 Bangkok–Suvarnabhumi 965 131 82,3
7 Xoshimin 861 760 102,2
8 Dakka 859 679 52,5
9 Jidda 771 174 38,9
10 Medan 769 006 146,1
11 Dubay–Xalqaro 726 389 161,0
12 Hong Kong 704 699 575,1
13 Phuket 702 317 179,3
14 Manila 690 335 94,2
15 Seul–Inchxon 638 026 182,6
16 Guanchjou 622 384 1 583,3
17 Surabaya 609 261 156,2
18 Qatar Doha 606 041 31,4
19 Chennay 573 338 76,2
20 Perth 561 975 250,5
21 Sidney 545 376 142,1
22 Melburn 534 425 117,9
23 Tokio–Narita 482 519 115,6
24 Katmandu 448 823 23,8
25 Dehli 424 349 119,7
26 Pnompen 387 576 100,1
27 Xanoy 380 280 215,7
28 Kolombo–Bandaranaike 368 744 130,4
29 Tokio–Haneda 365 818 830,1
30 London–Hitrou 362 392 40,5
31 Shanxay–Pudong 361 750 2 992,9
32 Tiruchirappalli 352 851 50,8
33 Istanbul 351 279 55,7
34 Da Nang 323 195 267,2
35 Osaka 318 767 719,8
36 Madina 295 762 21,0
37 Bandar-Seri-Begavan 271 942 88,5
38 Kochi 264 586 158,1
39 Shenchjen 261 419 22 320,2
40 Pekanbaru 258 023 923,8
41 Mumbay 249 036 127,1
42 Padang 241 217 1 247,2
43 Oklend 228 205 185,3
44 Bangalor 223 596 95,5
45 Abu-Dabi 223 566 43,5
46 Haydarobod 218 617 120,2
47 Krabi 214 838 358,0
48 Yogyakarta 210 533 493,5
49 Yangon 201 072 37,5
50 Maskat 185 340 95,8
Eng gavjum mahalliy yoʻnalishlari (2022)[248]
Oʻrni Aeroport Yoʻlovchilar soni Oʻzgarishi, % da
2021/22
1 Kota Kinabalu, Sabah 2 171 604 306,6
2 Kuching, Sarawak 1 756 964 489,2
3 Langkawi, Kedah 1 471 511 185,9
4 Penang, Penang 1 044 895 480,0
5 Kota Bharu, Kelantan 784 586 206,9
6 Tawau, Sabah 750 998 261,5
7 Miri, Sarawak 528 918 503,9
8 Sibu, Sarawak 493 929 594,4
9 Kuala Terengganu, Terengganu 415 291 343,0
10 Johor Bahru, Johor 337 289 439,6
Kuala Lumpur xalqaro aeroporti faoliyati statistikasi[64]
Yillar Xizmat koʻrsatilgan
yoʻlovchilar soni 		Yoʻlovchilar sonining
oʻzgarishi, % da 		Yuk tashish
(tonna) 		Yuk tashishning
oʻzgarishi, % da 		Parvozlar soni Parvozlar sonining
oʻzgarishi, % da
1998 6 524 405 Steady 156 641 Steady 64 123 Steady
1999 13 172 635 101,9 417 068 166,3 116 589 81,8
2000 14 732 876 11,8 510 594 22,4 109 925 Decrease 5,7
2001 14 538 831 Decrease 1,3 440 864 Decrease 13,6 113 590 3,3
2002 16 398 230 12,8 527 124 19,6 127 952 12,6
2003 17 454 564 6,4 586 195 11,2 139 947 9,4
2004 21 058 572 20,6 651 747 11,2 165 115 18,0
2005 23 213 926 10,2 653 654 0,3 182 537 10,5
2006 24 129 748 4,0 672 888 3,0 183 869 0,7
2007 26 453 379 9,6 644 100 Decrease 4,3 193 710 5,3
2008 27 529 355 4,1 649 077 0,8 211 228 9,0
2009 29 682 093 7,8 584 559 Decrease 10,0 226 751 7,3
2010 34 087 636 14,8 674 902 15,4 245 650 8,3
2011 37 704 510 10,6 669 849 Decrease 0,7 269 509 9,7
2012 39 887 866 5,8 673 107 0,5 283 352 5,1
2013 47 498 157 19,1 680 982 1,2 326 678 15,3
2014 48 930 409 3,0 753 899 10,7 340 821 4,3
2015 48 938 424 Steady 0,0 726 230 Decrease 3,7 354 519 4,0
2016 52 643 511 7,6 642 558 Decrease 11,5 356 614 0,6
2017 58 554 627 11,2 710 186 10,5 387 234 8,6
2018 59 988 409 2,4 714 669 0,6 399 827 3,3
2019 62 336 469 3,9 687 240 Decrease 3,8 407 315 2,1
2020 13 156 363 Decrease 78,9 505 183 Decrease 26,5 124 529 Decrease 69,4
2021 4 011 836 Decrease 69,5 660 039 30,7 73 673 Decrease 40,8
2022 25 399 296 533,1 684 459 3,7 198 302 169,2
2023 47 224 000 85,9 660 040 Decrease 3,6 319 026 60,9
Mamlakatlar boʻyicha jami tashilgan yoʻlovchilar soni (2018)[249]
Oʻrni Mamlakat Yoʻlovchilar soni Oʻzgarishi, % da
2017 / 18
1 Indoneziya bayrogʻi Indoneziya 7 792 194 6,2
2 Xitoy bayrogʻi Xitoy 4 703 041 8,4
3 Tailand bayrogʻi Tailand 4 212 887 Decrease 1,3
4 Singapur bayrogʻi Singapur 4 097 000 0,3
5 Hindiston bayrogʻi Hindiston 3 250 736 7,7
6 Avstraliya bayrogʻi Avstraliya 2 343 155 Decrease 8,7
7 Vyetnam bayrogʻi Vyetnam 1 983 727 8,7
8 Gon Kong bayrogʻi Gonkong 1 580 320 Decrease 0,3
9 Yaponiya bayrogʻi Yaponiya 1 503 733 1,0
10 Janubiy Koreya bayrogʻi Koreya Respublikasi 1 302 689 32,2
Yoʻlovchilar soni boʻyicha eng yirik aviakompaniyalar (2018)[249]
Oʻrni Aviakompaniya Tashilgan yoʻlovchilar soni Bozor ulushi,
 % da
1 AirAsia 22 749 737 37,9
2 Malaysia Airlines 13 403 931 22,3
3 AirAsia X 5 643 538 9,4
4 Malindo Air 4 438 320 7,4
5 Indonesia AirAsia 1 269 368 2,1
6 Emirates 861 235 1,4
7 Cathay Dragon 722 029 1,2
8 Saudia 565 768 0,9
9 SilkAir 565 158 0,9
10 Lion Air 534 406 0,9
Eng gavjum xalqaro yuk tashish yoʻnalishlari (2018)[249]
Oʻrni Aeroport Yuk
(tonna)		 Oʻzgarishi, % da
2017 / 18
1 Hong Kong 50 378 Decrease 11,3
2 Taypey–Taoyuan 34 800 11,7
3 Seul–Inchxon 31 708 0,5
4 Shanxay–Pudong 30 394 Decrease 16,4
5 Singapur 29 711 Decrease 2,6
6 Tokio–Narita 28 584 9,2
7 Doha 24 177 Decrease 5,9
8 Melburn 23,818 3,8
9 Sidney 22 464 3,0
10 Bangkok–Suvarnabhumi 19 960 15,9

Yer usti transporti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Terminallararo transport

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yoʻldosh binosidagi Aerotrain stansiyasi

Aerotrain hozirda taʼmirlash ishlari tufayli xizmat koʻrsatmayapti. Bu avtomatlashtirilgan yoʻlovchi tashuvchi tizim boʻlib, KLIA asosiy terminal Binosi (MTB) va yoʻlovchi terminali oʻrtasida yoʻlovchilarni tashiydi. Har biri 250 nafar yoʻlovchini sigʻdira oladigan poyezdlar har soatda har yoʻnalishda 3 000 kishini tashish imkoniyatiga ega va 56 km/soat (35 milya/soat) tezlikda harakatlanadi. Uch vagonli, haydovchisiz bu poyezdlar koʻtarilgan rels yoʻliga va uchish-qoʻnish yoʻlaklari ostidan oʻtuvchi yoʻllarga ega. Sayohat ikki daqiqadan kamroq vaqtni oladi. Aerotrain terminallar oʻrtasida har uch-besh daqiqada qatnaydi. Uning butun tizimi avtomatik boshqaruv tizimi orqali nazorat qilinadi, bu esa poyezd tezligini, harakat chastotasini, toʻxtash joylarini va stansiyalarda eshiklarning ochilish-yopilishini boshqarib, tizimning ishonchliligi va samaradorligini oshiradi[250].

Hozirda asosiy terminal binosi va 2-terminal oʻrtasida yoʻlovchilar uchun havo hududi orqali bevosita bogʻlovchi yoʻl mavjud emas. Ulanish uchun yoʻlovchilar Malayziya immigratsiyasi va bojxona tekshiruvlaridan oʻtishi, soʻngra quruqlik transport variantlaridan birini (Express Rail Link, avtobus yoki taksi) tanlashi kerak.

Tashqi aloqalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Temir yoʻl

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti shahar markazidagi KL Sentral transport markazi bilan 57 km (35 milya) uzunlikdagi Express Rail Link (ERL) orqali bogʻlangan. Aeroportda ikkita ERL stansiyasi mavjud: asosiy terminal binosidagi KLIA stansiyasi va klia2 stansiyasi (Gateway@klia2 da joylashgan).

Avtobus

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuala Lumpur xalqaro aeroportining ham KLIA, ham KLIA2 binolarida avtobus terminallari mavjud boʻlib, bu joydan mahalliy avtobuslar, shahar ekspress avtobuslari va shaharlararo ekspress avtobuslar xizmat koʻrsatadi. Ular Kuala Lumpur, Klang vodiysi va Malayziya yarimorolining turli hududlariga, shuningdek, KLIA va KLIA2 oʻrtasida, Uzun muddatli avtoturargoh va Mitsui Outlet Park kabi joylarga qatnaydi. KLIA avtobus terminali birinchi qavat, C blokida, KLIA2 avtobus terminali esa 1-darajada joylashgan. Barcha terminallarda chipta kassalari mavjud.

Kuala Lumpur shahriga ketayotgan avtobuslarning asosiy yoʻnalishlari KL Sentral temir yoʻl stansiyasi va Janubiy integratsiyalashgan terminal (TBS) boʻlib, ular shaharning asosiy transport markazlari hisoblanadi. Shuningdek, Pudu Sentral, Jalan Ipoh va Jalan Pekeliling terminali kabi joylarga ham avtobuslar mavjud. Klang vodiysi shaharlariga, jumladan Shoh Olam (17-sektor terminali), Kelang (AEON Bukit Tinggi) va Putra Heights LRT stansiyasiga ham qatnovlar mavjud. Aerobus, Airport Coach va Jetbus eng mashhur xizmat koʻrsatuvchilar sanaladi.

Shaharlararo xizmatlar Penang, Ipox, Yong Peng (Markaziy Johor), Joxor-baru, Malakka va Sitiawan (Perak) shaharlariga taqdim etiladi. Mahalliy avtobuslar esa Nilai (KTM Nilai stansiyasiga yaqin), Banting yoʻnalishlarida harakat qiladi. SmartSelangor bepul avtobus xizmati esa Banting, Tanjung Sepat va Salak Tinggi shaharlariga yoʻlovchi tashiydi.

Avtomobil

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuala Lumpur xalqaro aeroportiga asosan bepul KLIA Expressway (26-federal yoʻl) orqali yetib boriladi. Bu yoʻl ELITE Expressway (E6) ning KLIA chorrahasidan KLIA va KLIA2 ga toʻgʻridan-toʻgʻri 11 km uzunlikdagi yoʻl bilan bogʻlanadi. Ushbu yoʻl quyidagi yoʻllarga ham ulangan:

  • KLIA katta halqa yoʻli (Federal 27) – KLIA masjidi va Sepang xalqaro poyga trassasiga olib boradi.
  • Labohan Dagang–Nilai yoʻli (Federal 32) – Banting, Nilai va Salak Tinggi shaharlariga olib boradi.

Yoʻlning uzoqroq qismida u pulli ELITE Expressway bilan bogʻlanadi va bu orqali PLUS avtomagistral tarmogʻi (E1 Shimol-Janub avtomagistrali – Shimol, E1 Klang vodiysi yangi avtomagistrali va E2 Shimol-Janub avtomagistrali – Janub) bilan ulanadi. Bu yoʻnalish Malayziya yarimorolining gʻarbiy sohili boʻylab, Tailand va Singapur chegaralarigacha yetib borishga imkon beradi.

Kengaytirilishi va rivojlantirilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rejalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
KLIA Aeropolis master-plani

Master-planga biroz oʻzgartirish kiritilgan boʻlib, kelajakda 2-terminalning yoʻlovchi terminali bitta yagona yoʻldosh yoʻlovchi terminalga birlashtiriladi. 2-terminalning yoʻldosh terminali 1-terminalning (hozirgi asosiy terminal) yoʻldosh terminali bilan bir xil shaklda quriladi. Dastlab, bu terminal toʻrtta qoʻshimcha yoʻlakka ega boʻladi, keyinchalik yoʻlovchilar sigʻimi oshgach, yana toʻrtta qoʻshimcha yoʻlak qoʻshiladi. KLIA hududida yiliga 97,5 million yoʻlovchini qabul qila oladigan infratuzilma, toʻrtta uchish-qoʻnish yoʻlagi (2020-yilgacha) va ikkita mega-terminal (har biri yoʻldosh terminal bilan bogʻlangan) qurish uchun yetarli maydon mavjud[10].

2024-yil 12-dekabrda, Transport vaziri Anthony Loke Siew Fook KLIAni kengaytirish boʻyicha rejalar ishlab chiqilayotganini eʼlon qildi. Ushbu taklif 1-terminal sigʻimini yiliga 30 million yoʻlovchidan 59 millionga, 2-terminal sigʻimini yiliga 45 million yoʻlovchidan 67 millionga oshirishni oʻz ichiga oladi. Toʻrtinchi uchish-qoʻnish yoʻlagi va yangi 3-terminal (T3) qurilishi ham koʻrib chiqilmoqda[251].

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti master-planining umumiy koʻrinishi
Fazalar Yillar Tavsifi
1-faza 1998 Yiliga 25 million yoʻlovchi sigʻimi bilan ishga tushirilgan
2006 Lou-kost tashuvchilar terminali qurilishi bilan sigʻim 35 millionga yetkazilgan.
2-faza 2008 Lou-kost tashuvchilar terminali kengaytirilib, sigʻim 40 million yoʻlovchi ga yetkazilgan
3-faza 2011 Yangi Lou-kost tashuvchilar terminali qurilib, qoʻshimcha 30 million yoʻlovchini (jami 55 million) qabul qila oladigan darajaga yetkazilgan. Eski LCCT yuk tashish terminaliga aylantirilgan.
Aniq emas B-yoʻlovchi terminali qurilishi rejalashtirilgan boʻlib, bu bilan aeroport 75 million yoʻlovchini qabul qilish imkoniyatiga ega boʻladi. (Bitta asosiy terminal, ikkita yoʻldosh terminal va bitta lou-kosterlar aviakompaniyalar terminali.)
4-faza Aniq emas 2-terminal va C-yoʻldosh terminali qurilib, aeroport sigʻimi 97,5 million yoʻlovchiga yetkaziladi.

A380 uchun modernizatsiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuala Lumpur xalqaro aeroporti operatori – Malaysia Airports Holding Berhad KLIAda Airbus A380 samolyotlarini qabul qilish imkoniyatini yaratish uchun taxminan 135 million ringgit mablagʻ sarflagan. KLIA Malayziyada A380ni qabul qila oladigan yagona aeroport hisoblanadi. Yangilash ishlari 2006-yil 3-aprelda boshlangan va 2007-yil 28-mayda yakunlangan. Modernizatsiya doirasida ikkala mavjud uchish-qoʻnish yoʻlagining har ikki tomoniga 15 metrlik kengaytmalar qoʻshilgan, uchta uchish zalida, yaʼni C17, C27 va C37da qoʻshimcha teletraplar qurish va Samolyotning yuqori qavati uchun moʻljallangan zal va kutish joylarini yangilash ishlari amalga oshirilgan. Hozirda Emirates aviakompaniyasi Kuala Lumpurga Airbus A380 samolyotlarida parvoz qiladigan yagona aviakompaniya boʻlib, u 2012-yil 1-yanvardan boshlab xizmat koʻrsatmoqda[252] . Malaysia Airlines esa 2012-yil 1-iyulda Kuala Lumpur – London yoʻnalishida A380 samolyotlaridan foydalangan, biroq 2018-yil oxirida ushbu samolyotlarni parvozdan olingan[253].

Asosiy terminal binosi va kontakt pierning keng tasviri

Baxtsiz hodisalar va falokatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 2001-yil 23-avgustda Saudi Arabian Airlines aviakompaniyasiga qarashli Boeing 747-368 (roʻyxat raqami HZ-AIO) samolyoti drenaj kanavasiga tushib ketdi. Samolyot bortida boʻlgan 6 kishi omon qoldi[254].
  • 2007-yil 13-yanvarda RPX Airlines aviakompaniyasi uchun Grading Sari Aviation Services tomonidan boshqarilgan Boeing 737-230C samolyoti Kuching aeroportiga qoʻnish paytida uchish-qoʻnish yoʻlagidan chiqib ketdi. 4 kishidan hech biri omon qolmagan. Samolyot Kuala Lumpurdan uchib kelgan[255].
  • 2014-yil 8-martda Malaysia Airlines aviakompaniyasining MH370 reysi bilan uchgan Boeing 777-2H6ER samolyoti Kuala Lumpurdan havoga koʻtarilganidan 40 daqiqa oʻtib, Hind okeani uzra gʻoyib boʻlgan. Bortdagi 239 kishidan hech birining jasadi yoki samolyot qoldiqlari topilmagan[256].
  • 2016-yil 21-dekabrda Malayziya Harbiy-havo kuchlariga tegishli Beechcraft B200T Super King Air samolyoti Butterworth aeroportiga qoʻnish paytida halokatga uchragan. Bortdagi 4 kishidan biri halok boʻlgan. Samolyot Kuala Lumpurdan uchib ketgan[257].
  • 2017-yil 13-fevralda Shimoliy Koreya yetakchisi Kim Jong-unning oʻgay ukasi Kim Jong-nam KLIA2 aeroportida VX nerv agenti bilan zaharlab oʻldirilgan[258][259].
  • 2019-yil 8-aprelda MASkargo majmuasi yaqinida chet ellik ishchilarni tashiyotgan avtobus ariqqa qulab tushgan. Hodisada haydovchi va 11 yoʻlovchi halok boʻlgan (jami 12 kishi)[260].
  • 2024-yil 14-aprelda KLIA aeroportida bir erkak mushakbozlik vositalarini portlatgan va xotinini otishga harakat qilgan, biroq xotini oʻrniga uning tan soqchini qorin sohasini oʻqqa tutgan[261].

Mukofotlari va eʼtirof etilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2024-yil 22-noyabrda KLIA kuchli mintaqaviy raqobat, yirik infratuzilmani rivojlantirishga sodiqligi va toʻliq va arzon aviakompaniyalarga xizmat koʻrsatishda moslashuvchanligi tufayli oʻzining ajoyib ulanish koʻrsatkichlari uchun Aviatsiya markazi (CAPA) tomonidan 2024-yilning yirik aeroporti nominatsiyasiga sazovor boʻldi[262].

KLIA 2-terminali Skytrax tomonidan Janubi-Sharqiy Osiyodagi lou-kosterlar uchun 2024-yilning eng yaxshi terminali va dunyo boʻyicha 7-eng yaxshi terminal deb topildi[263].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Traffic Snapshot (Wayback Machine saytida 2023-11-18 sanasida arxivlangan) listedcompany.com December 2022
  2. ↑ „Megahubs 2024 | Most Connected Airports in the World | OAG“ (en). www.oag.com. Qaraldi: 2025-yil 22-yanvar.
  3. ↑ „KLIA/KLIA2“ (en). OAG Megahubs 2024: London Heathrow remains world's number one internationally connected airport (2024-yil 11-oktyabr). Qaraldi: 2024-yil 11-oktyabr.
  4. ↑ BERNAMA „AirAsia Drives KLIA To Top Global LCC Megahub Status, Announces New Routes“ (en). BERNAMA (2024-yil 10-oktyabr). Qaraldi: 2025-yil 22-yanvar.
  5. ↑ „Megahubs 2024 | Most Connected Airports in the World | OAG“ (en). www.oag.com. Qaraldi: 2025-yil 22-yanvar.
  6. ↑ „KLIA/KLIA2“ (en-US). Dive Into Malaysia (2019-yil 25-mart). Qaraldi: 2019-yil 1-avgust.
  7. ↑ „Kisho Kurokawa“.
  8. ↑ „WCT buys 60% stake in Subang Skypark“. The edge markets. Qaraldi: 2022-yil 7-oktyabr.
  9. ↑ „History of KLIA“ (1998). 2008-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 „Phases of KLIA“ (1998). 2015-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „First Flights of Kuala Lumpur International Airport“. Department of Civil Aviation KLIA Branch (1998). 2007-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ Teoh, Pei Ying „NST175: Malaysian aviation through the years“. New Straits Times (2020-yil 15-avgust). Qaraldi: 2025-yil 15-fevral.
  13. ↑ „KLIA's opening marked with problems“. Lim Kit Siang Media Release (1998-yil iyul).
  14. ↑ „British Airways axes Kuala Lumpur, suspends Sydney and Bangkok till November“. Mainly miles (2020-yil 17-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 22-oktyabr.
  15. ↑ „Lufthansa to resume flights to KL next March“. Travel Weekly Asia (2003-yil 18-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.
  16. ↑ „Lufthansa to discontinue Kuala Lumpur service from March 2016“. vimanphotography (2015-yil 17-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.
  17. ↑ „Passengers at Kuala Lumpur Airport up despite fewer airlines“. Asian Economic News (2001-yil 6-avgust). 2015-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ „Airport Traffic Report“ (1998). 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 20-aprel.
  19. ↑ Tee, Kenneth „Anthony Loke: KLIA and KLIA2 to be rebranded to Terminals 1 and 2“ (en). Malay Mail (2023-yil 9-fevral). Qaraldi: 2023-yil 29-mart.
  20. ↑ „Loke: KLIA, KLIA2 rebranding costs do not involve govt allocation“ (en-MY). www.thesundaily.my. Qaraldi: 2023-yil 29-mart.
  21. ↑ KLIA2 uchun uchib kelishlar uchun faqat 32L, uchib ketishlar esa faqat 14R ishlatishi mumkin.
  22. ↑ „Air Supplement Malaysia 10/2014 (appendix - a6 : WMKK AD 2.12 RUNWAY PHISICAL CHARACTERISTICS)“. aip.caam.gov.my. CAAM (2014-yil 20-fevral). Qaraldi: 2025-yil 17-fevral.
  23. ↑ „Air Supplement Malaysia 10/2014 (appendix - a7 : WMKK AD 2.13 DECLARED DISTANCES)“. aip.caam.gov.my. CAAM (2014-yil 20-fevral). Qaraldi: 2025-yil 17-fevral.
  24. ↑ „ADS-B at Kuala Lumpur To Boost Landings, FIR Restructuring“. Aviation International News. Qaraldi: 2017-yil 15-oktyabr.
  25. ↑ „Air Supplement Malaysia 10/2014 (appendix - a8 : WMKK AD 2.14 APPROACH AND RUNWAY LIGHTING)“. aip.caam.gov.my. CAAM (2014-yil 20-fevral). Qaraldi: 2025-yil 17-fevral.
  26. ↑ „eAIP Malaysia“. aip.dca.gov.my. 2017-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-oktyabr.
  27. ↑ „Kuala Lumpur's StB vision“. Qaraldi: 2010-yil 31-avgust.
  28. ↑ "Malaysia Airlines Recovery Plan Quarterly Update (1 Sept-30 Nov 15) (Wayback Machine saytida 30 July 2016 sanasida arxivlangan)." Malaysia Airlines. Retrieved on 5 May 2016.
  29. ↑ Chan Tien Hin. „AirAsia Has Record Drop on Loss, Analyst Downgrade.“ Bloomberg L.P.. 1 December 2008. Retrieved 27 September 2009.
  30. ↑ "Location Map (Wayback Machine saytida 1 January 2010 sanasida arxivlangan)." MASkargo. Retrieved 22 February 2010. "Malaysia Airlines Cargo Sdn. Bhd. 1M, Zone C, Advanced Cargo Centre KLIA Free Commercial Zone, Southern Support Zone Kuala Lumpur International Airport 64000 Sepang Selangor, Malaysia „
  31. ↑ “Contact Information (Wayback Machine saytida 9 August 2017 sanasida arxivlangan)." Malaysia Airports. Retrieved 23 May 2011. „Malaysia Airports Holdings Berhad Malaysia Airports Corporate Office, Persiaran Korporat KLIA, 64000 KLIA, Sepang, Selangor.“
  32. ↑ "Contact." Malaysia Airlines. Retrieved 31 October 2012. „MAS Golden Boutiques Sdn. Bhd. 1st Floor, MAS Flight Management Building 64000 Sepang, Kuala Lumpur International Airport Selangor, Malaysia“
  33. ↑ Nilson, Peter „The top 10 tallest ATC towers in the world“. airport-technology.com. Verdict Media Limited (2024-yil 27-mart). Qaraldi: 2025-yil 26-fevral.
  34. ↑ „Tower West at klia2, tallest air traffic control tower in the world – klia2.info“ (en-US) (2019-yil 5-fevral). Qaraldi: 2019-yil 24-aprel.
  35. ↑ Ghazzawi, Abdulaziz „Jeddah's south terminal to shift to new airport by year-end“. saudigazette.com.sa (2017-yil 1-fevral). Qaraldi: 2025-yil 26-fevral.
  36. ↑ Albakri, Niklas „QuickCheck: Is KLIA2's air traffic control tower the tallest in the world?“. thestar.com.my. Star Media Group Berhad (2023-yil 23-mart). Qaraldi: 2025-yil 26-fevral.
  37. ↑ „Kuala Lumpur International Airport Proposed New LCC Terminal and Associated Works at KL International Airport, Sepang, Selangor“. caam.gov.my. Aeronautical Information Services, Department of Civil Aviation (2010-yil 12-mart). Qaraldi: 2025-yil 26-fevral.
  38. ↑ „Air Supplement Malaysia 10/2014 (appendix - a14 : WMKK AD 2.22 FLIGHT PROCEDURES)“. aip.caam.gov.my. CAAM (2014-yil 20-fevral). Qaraldi: 2025-yil 17-fevral.
  39. ↑ „Baggage Handling System at klia2“. klia2.info.com (2019-yil 31-yanvar). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  40. ↑ 40,0 40,1 Jia Teng, Liew „Home Four-horse race for MAHB's baggage handling system contract Edge Weekly Four-horse race for MAHB's baggage handling system contract“. theedgemalaysia.com (2021-yil 7-iyun). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  41. ↑ „Introduction of Japanese Technology in Airports“. milt.go.jp. Council for International Development of Aviation Infrastructure - Japan Civil Aviation Bureau (2024-yil 1-yanvar). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  42. ↑ 42,0 42,1 „Siemens Clinches KLIA Contract Worth RM100 Million“. aviationpros.com. Endeavor Business Media LLC. (2006-yil 31-mart). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  43. ↑ Siemens. Siemens equips Kuala Lumpur Airport with high-speed baggage handling system. April.
  44. ↑ „KLIA Baggage Handling System“. 2008-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 7-iyun.
  45. ↑ Chi, Melissa „KLIA2 task force insists work on track“. malaymail.com (2013-yil 19-avgust). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  46. ↑ „KLIA2 Airport Kuala Lumpur Design, supply and install of automated baggage handling system“. daifukutec.com. Daifuku Airport Technologies. Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  47. ↑ „List of Authorised Ground Handling Service Providers“. mavcom.my. Malaysia Aviation Commission (2018-yil 18-fevral). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  48. ↑ „Ground Handlers“. malaysiaairports.com. Malaysia Airports. Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  49. ↑ „IATA to facilitate usage of RFID in KLIA“. The Star. Qaraldi: 2007-yil 25-may.
  50. ↑ „IATA Simplifying the Business Program August 2007 Update“. International Air Transportation (2007-yil avgust).
  51. ↑ Kannan, Hashini Kavishtri „KLIA baggage woes delay 50 flights, leaving more than 1,500 passengers affected“. nst.com.my. New Straits Times Press (M) Bhd (2017-yil 17-mart). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  52. ↑ Mohd. Shahar, Fairuz; Kannan, Hashini Kavishtri „It's business as usual at KLIA, baggage issues resolved“. nst.com.my. New Straits Times Press (M) Bhd (2017-yil 17-mart). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  53. ↑ Shankar, Arjun Chandran „MAHB to overhaul baggage handling systems, aerotrains MAHB to overhaul baggage handling systems, aerotrains“. theedgemalaysia.com. The Edge Communications Sdn. Bhd. (2019-yil 3-may). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  54. ↑ Vasu, Priyatharisiny „T7 Global-Siemens consortium wins KLIA baggage handling system contract“. theedgemalaysia.com. The Edge Communications Sdn. Bhd. (2022-yil 14-dekabr). Qaraldi: 2025-yil 27-fevral.
  55. ↑ „Airport Firefighting and Rescue Services : Appendix 2 – Aeroplane Classification by Airport Category“. caam.gov.my. Civil Aviation Authority of Malaysia (2022-yil 15-may). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  56. ↑ Tan, Rex „KLIA concludes multi-agency 'Perisai Panthera' air disaster drill“. malaymail.com (2022-yil 22-sentyabr). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  57. ↑ Lesley „Staycation KLIA Airport Fire & Rescue Service“. economytraveller.com. Economy Traveller (2020-yil 1-sentyabr). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  58. ↑ „Wmkk ad 2.6 rescue and fire fighting service“. AIP Malaysia.
  59. ↑ „MASkargo and cargo.one announce global partnership to revolutionize the airline's digital presence“. cargo.one. Cargo One GmbH (2021-yil 15-sentyabr). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  60. ↑ 60,0 60,1 „Infrastructure Management“. mida.gov.my. Malaysian Investment Development Authority. Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  61. ↑ Trace, Keith; Frielink, Barend; Hew, Denis (30 September 2009). "Air Connectivity in Archipelagic Southeast Asia: An Overview - 4.3 Demand for Air Freight Services". Southeast Asia Working Paper Series (Asian Development Bank) (2): 7. https://www.adb.org/sites/default/files/publication/28671/air-connectivity.pdf. Qaraldi: 28 February 2025. Kuala Lumpur xalqaro aeroporti]]
  62. ↑ Jeffrey, Rebecca „MASkargo invests in Unisys' logistics optimization technology“. aircargonews.net (2024-yil 16-avgust). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  63. ↑ „KLIA to be testing ground for new airport digital platform“. freemalaysiatoday.com. FMT Media Sdn Bhd (2022-yil 16-noyabr). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 „Malaysia Airports: Airports Statistics 2023“. Malaysia Airports (2024). Qaraldi: 2024-yil 13-iyun.
  65. ↑ „Our Operating Procedure in KLIA Animal Quarantine Station“. rndcapitallogistics.com. R&D Capital Logistics (M) Sdn Bhd. (2018-yil 26-aprel). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  66. ↑ „Essential Guide to Kuala Lumpur Animal Quarantine Station for Pet Travel to Malaysia“. petrelocation.com. PetRelocation, Inc. Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  67. ↑ „Animal Hotel beroperasi 24 jam sehari (Animal Hotel Operates 24 hours a day)“ (ms). hmetro.com.my. New Straits Times Press (M) Bhd (2016-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  68. ↑ „WMKK AD 2.4 HANDLING SERVICES AND FACILITIES“. aip.caam.gov.my. CAAM (2014-yil 20-fevral). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  69. ↑ „MAS A-380 Hangar, KLIA, Kuala Lumpur, Malaysia“. zelan.com. Zelan Berhad.. Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  70. ↑ „Tronoh to Build First A380 Hangar“. Red Orbit.
  71. ↑ Annuar, Akmar „Capital A's ADE reshapes MRO with new 14-line hangar“. themalaysianreserve.com. TMR Media Sdn Bhd (2024-yil 26-sentyabr). Qaraldi: 2025-yil 28-fevral.
  72. ↑ „Gen 3.5 Meteorological Services“. caam.gov.my. CAAM (2024-yil 31-dekabr). Qaraldi: 2025-yil 1-mart.
  73. ↑ „Met Malaysia gearing up to predict extreme weather events“. harakahdaily.net. Harakahdaily By Team HD (2021-yil 15-sentyabr). Qaraldi: 2025-yil 1-mart.
  74. ↑ „Kisho Kurokawa“.
  75. ↑ „KLIA Introduces Integrated Self Check in Kiosks for Benefits of Passengers“. Air Transport News. 2012-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  76. ↑ „KLIA partners with SITA to be the first fully integrated Airport in Asia“. 2006-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2005-yil 21-sentyabr.
  77. ↑ „Klia Aerotrain Service Expected to Resume in Q2 2025“ (en). bernama.com. Bernama:Malaysian National News Agency (2025-yil 24-yanvar). Qaraldi: 2025-yil 4-fevral.
  78. ↑ „KLIA increase WiFi range“. CAPA. 2008-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 19-fevral.
  79. ↑ „At KLIA: Old Malaya Kopitiam's signature Nyonya Laksa“. www.tenthousandstrangers.com. 2019-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-fevral.
  80. ↑ „9 firms shortlisted for KLIA retail expansion project“. NST. Qaraldi: 2008-yil 16-fevral.
  81. ↑ „KLIA layout plan, guide on getting around the Kuala Lumpur International Airport“. Newsroom AirAsia. Qaraldi: 2022-yil 7-oktyabr.
  82. ↑ „Flight Check-In at KL Sentral“. KLIA Ekspres. Qaraldi: 2014-yil 5-avgust.
  83. ↑ „klia2 receives ICAO nod, first landing“. 2014-yil 25-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-aprel.
  84. ↑ „klia2 overview“. 2014-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 1-may.
  85. ↑ „klia2.info – Kuala Lumpur International Airport 2 (klia2)“ (en-US). Qaraldi: 2022-yil 25-may.
  86. ↑ „klia2 opens to public“. Qaraldi: 2014-yil 27-aprel.
  87. ↑ „Pier K at the klia2 terminal, Pier for Domestic Departures and Arrivals“. KLIA2.info. Qaraldi: 2022-yil 7-oktyabr.
  88. ↑ „Pier L at the klia2 terminal, Pier for Domestic Departures and Arrivals“. KLIA2.info. Qaraldi: 2022-yil 7-oktyabr.
  89. ↑ „Inter-Terminal Transfer“. Malaysia Airports. Qaraldi: 2022-yil 7-oktyabr.
  90. ↑ „About gateway@klia2“. 2014-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 1-may.
  91. ↑ KLIA2 parking rate
  92. ↑ „Public invited to tour and experience klia2 before May 2 opening“. Qaraldi: 2014-yil 27-aprel.
  93. ↑ „klia2 Coming Soon“. 2014-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-aprel.
  94. ↑ „Welcome to Malaysia's LCCT“. lcct.com.my. Qaraldi: 2022-yil 7-oktyabr.
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 New terminals, fourth runway being considered for KLIA expansion, Dewan Rakyat told, 12 December 2024, qaraldi: 23 December 2024
  96. ↑ "Malaysia Airlines Recovery Plan Quarterly Update (1 Sept-30 Nov 15) (Wayback Machine saytida 2016-07-30 sanasida arxivlangan)." Malaysia Airlines. Retrieved on May 5, 2016.
  97. ↑ "AirAsia Annual Report 2008." AirAsia. 3 (5/137). Retrieved on 6 October 2009.
  98. ↑ Chan Tien Hin. "AirAsia Has Record Drop on Loss, Analyst Downgrade." Bloomberg. 1 December 2008. Retrieved on 27 September 2009.
  99. ↑ 99,0 99,1 99,2 "RedQuarters set to become AirAsia's global HQ by 2016 " (Archive). The Star. November 15, 2014. Retrieved on September 2, 2015.
  100. ↑ "AirAsia denies funding issues in moving HQ to klia2" (Archive). The Malaysian Insider. 2 June 2014. Retrieved on 28 August 2014.
  101. ↑ 101,0 101,1 "AirAsia's new HQ to be completed by end-2015 (Wayback Machine saytida 2014-09-03 sanasida arxivlangan)." ABN News. 4 June 2014. Retrieved on 29 August 2014.
  102. ↑ Lim, Levina. "AirAsia: Delay in moving HQ to klia2 not due to funding issues" (Archive). The Edge Financial Daily. Tuesday 3 June 2014. Retrieved on 29 August 2014.
  103. ↑ „Air Asia RedQ“. Architect (2019-yil 7-oktyabr). Qaraldi: 2025-yil 17-fevral.
  104. ↑ Rahmiasri, Masajeng. „AirAsia moves into new open-space headquarters“. Qaraldi: 2025-yil 17-fevral.
  105. ↑ "Location Map (Wayback Machine saytida 2010-01-01 sanasida arxivlangan)." MASkargo. Retrieved on 22 February 2010. "Malaysia Airlines Cargo Sdn. Bhd. 1M, Zone C, Advanced Cargo Centre KLIA Free Commercial Zone, Southern Support Zone Kuala Lumpur International Airport 64000 Sepang Selangor, Malaysia "
  106. ↑ "Contact Information (Wayback Machine saytida 2017-08-09 sanasida arxivlangan)." Malaysia Airports. Retrieved on May 23, 2011. "Malaysia Airports Holdings Berhad Malaysia Airports Corporate Office, Persiaran Korporat KLIA, 64000 KLIA, Sepang, Selangor."
  107. ↑ "Contact." Malaysia Airlines. Retrieved on 31 October 2012. "MAS Golden Boutiques Sdn. Bhd. 1st Floor, MAS Flight Management Building 64000 Sepang, Kuala Lumpur International Airport Selangor, Malaysia"
  108. ↑ „9 Air Southeast Asia Expansion“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 13-avgust.
  109. ↑ 109,0 109,1 „AIRASIA NS24 INDIA NETWORK ADDITIONS“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 17-yanvar.
  110. ↑ „AirAsia Adds Kuala Lumpur – Amritsar Service From Oct 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 3-sentyabr.
  111. ↑ „AirAsia Resumes Kuala Lumpur – Balikpapan Route in 1Q23“. Aeroroutes (2023-yil 4-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 4-yanvar.
  112. ↑ „Resmi! AirAsia Akan Terbangi Rute Banda Aceh–Kuala Lumpur Oktober Nanti“. Instagram via @infobandaaceh. Qaraldi: 2022-yil 15-sentyabr.
  113. ↑ „AIRASIA RESUMES KUALA LUMPUR – DA LAT ROUTE IN NW24“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 7-avgust.
  114. ↑ „AirAsia Direct Darwin-Kuala Lumpur Route Launched“. miragenews.com. Mirage.News (2025-yil 16-mart). Qaraldi: 2025-yil 17-mart.
  115. ↑ 115,0 115,1 115,2 115,3 115,4 115,5 „AirAsia Feb/Mar 2023 Gradual Service Resumptions to China / Macau“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 26-yanvar.
  116. ↑ 116,0 116,1 116,2 „AirAsia / AirAsia X Mainland China routes resumption from June 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 16-may.
  117. ↑ „Tambang Murah dan Khidmat Yang Baik Dengan AirAsia | eXplorasa“. Explorasa.my (2014-yil 15-mart). Qaraldi: 2022-yil 16-mart.
  118. ↑ „AirAsia resumes Kuala Lumpur – Kaohsiung service from Nov 2022“. Aeroroutes (2022-yil 7-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 9-oktyabr.
  119. ↑ „AirAsia to fly from five more Indian cities by year-end“.
  120. ↑ Media, Kompas Cyber „AirAsia Buka Rute Kuala Lumpur-Labuan Bajo pada September 2024“. travel.kompas.com (2024-yil 12-iyun). Qaraldi: 2024-yil 12-iyun.
  121. ↑ Liu, Jim „AIRASIA PLANS LUCKNOW SEP 2024 LAUNCH“. Aeroroutes (2024-yil 20-iyun). Qaraldi: 2024-yil 20-iyun.
  122. ↑ 122,0 122,1 „AirAsia May - Oct 2022 International Operations Update - 08MAY22“. Qaraldi: 2022-yil 13-iyun.
  123. ↑ „AIRASIA ADDS NINGBO REGULAR SERVICE FROM AUGUST 2024“. AeroRoutes. Qaraldi: 2024-yil 19-iyun.
  124. ↑ „AirAsia resumes Kuala Lumpur – Utapao service in June 2024“. AeroRoutes. Qaraldi: 2024-yil 18-mart.
  125. ↑ „AirAsia suspends Kuala Lumpur-Perth A320 flights till December 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 17-oktyabr.
  126. ↑ „AirAsia relocates to Siem Reap–Angkor International Airport“. TIG Asia (2023-yil 20-sentyabr). Qaraldi: 2023-yil 20-sentyabr.
  127. ↑ „AirAsia July – Oct 2024 Regional Network Addition Summary“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 26-iyun.
  128. ↑ „AirAsia resumes Thiruvananthapuram service from Feb 2024“. AeroRoutes (2023-yil 13-dekabr).
  129. ↑ „AirAsia to resumes Kuala Lumpur-Vientiane route in July 2024“. AeroRoutes (2024-yil 25-aprel).
  130. ↑ „AirAsia set to resume flights to Visakhapatnam, India in April“ (2024-yil 31-yanvar).
  131. ↑ „AirAsia Cambodia plans Kuala Lumpur launch in August 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 22-iyul.
  132. ↑ Karp, Aaron. „AirAsia X Rebuilding Network After Two-Year Grounding“. Routes. Informa Markets. Qaraldi: 2022-yil 6-aprel.
  133. ↑ „AirAsia X resumes Denpasar service from late-Nov 2022“. Aeroroutes. Qaraldi: 2022-yil 11-noyabr.
  134. ↑ „Airasia X expands network with new route to Karachi“. thesun.my. Sun Media Corporation Sdn. Bhd. (2025-yil 13-mart). Qaraldi: 2025-yil 13-mart.
  135. ↑ 135,0 135,1 „AirAsia X resumes Auckland / Melbourne service in Nov 2022“.
  136. ↑ „AirAsia X plans Nairobi debut in mid-Nov 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 23-iyun.
  137. ↑ „AirAsia X Dec 2022 – Mar 2023 Service Adjustment – 04DEC22“. AeroRoutes (2022-yil 6-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
  138. ↑ „AirAsia X resumes Beijing service in NS23“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 27-fevral.
  139. ↑ „AirAsia X resumes Kuala Lumpur to Xi'An, China route“.
  140. ↑ „AirAsia X resumes Sydney service from Sep 2022“. Qaraldi: 2022-yil 24-iyun.
  141. ↑ 141,0 141,1 „AirAsia X bets on medium haul market, as London relaunch pushed back“.
  142. ↑ „AirAsia X resumes Kuala Lumpur to Chongqing flights“. traveldailynews.asia. Qaraldi: 2024-yil 6-avgust.
  143. ↑ „AirAsia X NW24 Domestic Operations – 29SEP24“. AeroRoutes Website (2024-yil 29-dekabr).
  144. ↑ „Air Arabia to resume flights to Kuala Lumpur in 2023“. Business Traveller. Qaraldi: 2022-yil 15-dekabr.
  145. ↑ „国航、南航、厦航、全日空、汉莎等20家国内外航司7月国际/地区航班计划“. Qaraldi: 2023-yil 12-iyul.
  146. ↑ „AIR INDIA RESUMES DELHI – KUALA LUMPUR FROM MID-SEP 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 8-iyul.
  147. ↑ „Air Macau resumes Kuala Lumpur service From Jan 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 15-dekabr.
  148. ↑ „Batik Air resumes Jakarta – Kuala Lumpur service late-June 2022“. Aeroroutes. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  149. ↑ „Batik Air Malaysia Adds Alor Setar From Dec 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 6-sentyabr.
  150. ↑ „Batik Air restores network to Mumbai, Kochi and Bangalore“ (2022-yil 18-iyul).
  151. ↑ 151,0 151,1 „Batik Air Malaysia Additional Routes Launch in Feb 2024“. Aeroroutes (2023-yil 22-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 22-dekabr.
  152. ↑ 152,0 152,1 152,2 Batik Air Expands Network with Three New Routes to Sabah and Sarawak Gaya Travel, 10 October 2024
  153. ↑ „Batik Air Malaysia resumes Melbourne from mid-June 2022“.
  154. ↑ „Batik Air Malaysia resumes Da Nang service in Dec 2022“.
  155. ↑ „Batik Air Malaysia Adds Dili Service in NS25“.
  156. ↑ „Batik Air Malaysia Moves Dubai Launch to Mid-Nov 2023“.
  157. ↑ „Batik Air Malaysia resumes Guangzhou service in mid-Jan 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 20-yanvar.
  158. ↑ „SW China's Guiyang resumes direct flights to Kuala Lumpur“. Xinhua News Agency (2024-yil 13-mart). Qaraldi: 2025-yil 15-yanvar.
  159. ↑ 159,0 159,1 „BATIK AIR MALAYSIA EXPANDS THAILAND NETWORK FROM SEP 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 1-iyul.
  160. ↑ „Batik Air Malaysia resumes Hong Kong service from August 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 19-may.
  161. ↑ „Batik Air Malaysia adds A330 Jeddah service from August 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 6-iyul.
  162. ↑ „Batik Air Malaysia resumes KL - Johor Bahru service In NS23“. AeroRoutes (2023-yil 12-aprel). Qaraldi: 2023-yil 12-aprel.
  163. ↑ „Batik Air Malaysia plans Kaohsiung / Nagoya Feb 2024 launch“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 22-noyabr.
  164. ↑ „Hello Karachi!“. Batik Air Malaysia. Qaraldi: 2023-yil 4-sentyabr.
  165. ↑ „BATIK AIR SETS ITS SIGHTS ON ENHANCING DOMESTIC CONNECTIVITY FROM KLIA“ (2023-yil 22-dekabr).
  166. ↑ „Batik Air Malaysia 3Q 2022 India restorations“.
  167. ↑ „Batik Air Malaysia adds Mataram/Lombok service from August 2024“ (en-CA). AeroRoutes (2024-yil 4-iyun).
  168. ↑ Media, Kompas Cyber „Batik Air Layani Rute Sumatera Utara ke Kuala Lumpur dan Penang“. KOMPAS.com (2023-yil 6-noyabr).
  169. ↑ „Batik Air Malaysia tesumes Melbourne from mid-June 2022“. Aeroroutes (2022-yil 13-may).
  170. ↑ Malindo Air resumes suspended KL-Miri flight, KL-Sibu next Borneo Post Online, 2 July 2016
  171. ↑ „Batik Air Malaysia adds Nagoya; NS23 Japan service changes“. AeroRoutes. Qaraldi: 2023-yil 23-fevral.
  172. ↑ „Batik Air Malaysia adds Okinawa from Aug 2023; Osaka Increases“. Qaraldi: 2023-yil 12-aprel.
  173. ↑ „2024冬航季丨江西各机场航班时刻表抢先知道！“. Qaraldi: 2025-yil 23-mart.
  174. ↑ 174,0 174,1 174,2 „Batik Air Malaysia NS25 Mainland China Network Additions“.
  175. ↑ „Batik Air Malaysia resumes Phuket service from August 2022“. Aeroroutes. Qaraldi: 2022-yil 8-iyul.
  176. ↑ „Batik Air Malaysia adds Male / Seoul in 2Q23“. AeroRoutes. Qaraldi: 2022-yil 24-mart.
  177. ↑ 177,0 177,1 „Batik Air Malaysia Feb 2024 Domestic Routes Addition“. Aeroroutes (2023-yil 27-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 27-dekabr.
  178. ↑ Clark, Jamie. „Batik Air to Resume Sydney Services“. Aviation Source. 2023-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-noyabr.
  179. ↑ „BATIK AIR MALAYSIA AUGUST 2024 INDONESIA NETWORK EXPANSION“. Qaraldi: 2024-yil 5-iyul.
  180. ↑ „Batik Air Malaysia resumes Taipei service in 1Q23“.
  181. ↑ „Batik Air Malaysia adds Tokyo service from mid-Dec 2022“.
  182. ↑ „Batik Air Malaysia expands Uzbekistan flights from April 2024“ (en-CA). AeroRoutes (2024-yil 12-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 12-yanvar.
  183. ↑ „Batik Air Malaysia adds Dayong service from mid-Oct 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 27-oktyabr.
  184. ↑ 184,0 184,1 „Batik Air Malaysia resumes Chengdu / Zhengzhou service in 3Q23“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 20-aprel.
  185. ↑ „British Airways delays Kuala Lumpur resumption to April 2025“ (2024-yil 11-oktyabr).
  186. ↑ „Cambodia Airways Plans Kuala Lumpur mid-April 2024 Launch“.
  187. ↑ „Cathay Pacific to take over Kuala Lumpur flights of Cathay Dragon“. www.executivetraveller.com (2020-yil 27-noyabr).
  188. ↑ „China Eastern adds Kunming – Kuala Lumpur from March 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 14-mart.
  189. ↑ „China Eastern 2Q24 Nanjing / Wuhan SE Asia Network Additions“. AeroRoutes (2024-yil 7-may). Qaraldi: 2024-yil 7-may.
  190. ↑ „Malaysia-China tourism takes off: Shanghai and China Eastern Airlines boost flights to 62 weekly | New Straits Times“ (2024-yil 4-yanvar).
  191. ↑ „China Eastern Airlines launches Xi'an-Kuala Lumpur flights via Kunming“ (2025-yil 23-fevral).
  192. ↑ „Central China's Wuhan to resume direct passenger flights to Kuala Lumpur“. Xinhua News (2024-yil 3-aprel). Qaraldi: 2024-yil 4-aprel.
  193. ↑ „China Eastern adds Hangzhou – Kuala Lumpur in NS23“. Aeroroutes. Qaraldi: 2022-yil 9-mart.
  194. ↑ „China Eastern schedules Yantai – Kuala Lumpur in 3Q24“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 1-iyul.
  195. ↑ „China Southern Airlines to open up Urumqi-Guangzhou-Kuala Lumpur route“.
  196. ↑ „China Southern adds Shenzhen – Kuala Lumpur in NS24“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 28-fevral.
  197. ↑ „China Southern / Xiamen Airlines NW22 International Operations – 30OCT22“. Aeroroutes. Qaraldi: 2022-yil 31-oktyabr.
  198. ↑ „China Southern resumes Zhengzhou - Kuala Lumpur from late June 2024“. AeroRoutes (2024-yil 7-may). Qaraldi: 2024-yil 7-may.
  199. ↑ Graham, Matt „Ethiopian Airlines Fifth-Freedom Routes“. Australian Frequent Flyer (2023-yil 19-mart). Qaraldi: 2024-yil 1-oktyabr.
  200. ↑ „Firefly Schedules Kuala Lumpur – Haikou From mid-June 2024“.
  201. ↑ „Firefly begins Kuala Lumpur - Penang service from mid-June 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 29-noyabr.
  202. ↑ Liu, Jim „FitsAir April 2025 Network Expansion“. aeroroutes.com. Aeroroutes (2025-yil 11-mart). Qaraldi: 2025-yil 11-mart.
  203. ↑ „IndiGo Resumes Bengaluru – Kuala Lumpur From late-Dec 2024“.
  204. ↑ „Iraqi Airways resumes Kuala Lumpur from Feb 2024“.
  205. ↑ „Jetstar Asia to resume some flights to Manila, Bangkok, Kuala Lumpur“. CNA. Mediacorp (2020-yil 20-aprel). 2023-yil 1-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-mart.
  206. ↑ „KLM NW23 Intercontinental Network Changes – 26MAY23“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 27-may.
  207. ↑ „Kuwait Airways to Resume Kuala Lumpur Service in NS25“.
  208. ↑ „Loong Air adds Hangzhou – Kuala Lumpur in 1Q24“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 28-dekabr.
  209. ↑ „Lucky Air Adds Dali International Service From Jan 2025“.
  210. ↑ 210,0 210,1 „MALAYSIA AIRLINES FURTHER EXPANDS INDIA NETWORK IN NW23“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 2-sentyabr.
  211. ↑ „MALAYSIA AIRLINES ADDS AMRITSAR SERVICE FROM NOV 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 28-avgust.
  212. ↑ „Malaysia Airlines Opens Route to Balikpapan, Flying Twice a Week“. kaltimpost. Qaraldi: 2024-yil 13-avgust.
  213. ↑ 213,0 213,1 213,2 „Malaysia Airlines 3Q24 Regional Network Expansion“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 23-mart.
  214. ↑ „Malaysia Airlines expands international network with new direct flight to Doha“ (2022-yil 10-may).
  215. ↑ „Timetable“. www.malaysiaairlines.com. 2016-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-yanvar.
  216. ↑ „Malaysia Airlines to restart Kuala Lumpur-Kolkata direct flights from December 2“. telegraphindia. Qaraldi: 2024-yil 8-oktyabr.
  217. ↑ „Malaysia Airlines Opens Makassar-Kuala Lumpur Route“. sindomakassar.com. Qaraldi: 2024-yil 24-iyul.
  218. ↑ „Malaysia Airlines resumes Paris service in late-1Q25“. AeroRoutes (2024-yil 6-sentyabr).
  219. ↑ „Malaysia Airlines NS24 International Service Changes – 21DEC23“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 21-dekabr.
  220. ↑ „Malaysia Airlines resumes Yogyakarta service from March 2023“. Qaraldi: 2023-yil 4-yanvar.
  221. ↑ „PIA's flight operation for Kuala Lumpur from Oct 14“ (en-US). 2020-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-oktyabr.
  222. ↑ „PIA launches direct flights from Lahore to Kuala Lumpur, Bangkok“ (en). profit.pakistantoday.com. Profit (2018-yil 24-dekabr). Qaraldi: 2025-yil 30-yanvar.
  223. ↑ „Qingdao Airlines adds Qingdao – Kuala Lumpur from July 2024“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 1-iyul.
  224. ↑ 224,0 224,1 „Shanghai Airlines adds Changchun-Yuncheng-Kuala Lumpur flights“.
  225. ↑ „China Eastern NW22 International / Regional Operations – 16OCT22“. Aeroroutes (2022-yil 19-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 19-oktyabr.
  226. ↑ „Sichuan Airlines adds Chengdu – Kuala Lumpur in NS24“. Aeroroutes. Qaraldi: 2024-yil 13-fevral.
  227. ↑ „Starlux will expand network to Kuala Lumpur!“. Starlux Airlines (2020-yil 27-noyabr). 2021-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  228. ↑ „Taiwan's StarLux launch flights to Kuala Lumpur on Jan. 5“. www.taiwannews.com.tw (2020-yil 28-noyabr).
  229. ↑ „Starting August 3, 2024, Super Air Jet will operate its inaugural flight from Sultan Iskandar Muda International Airport (BTJ) in Aceh Besar to Medan via Kualanamu International Airport (KNO) in Deli Serdang, North Sumatra and Kuala Lumpur International Airport (KUL), Malaysia“. babelpos.bacakoran.co. Qaraldi: 2024-yil 23-iyul.
  230. ↑ „Super Air Jet Terbang dari Padang ke Kuala Lumpur per 5 Oktober 2023“ (Indonesian). Kompas (2023-yil 9-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 19-oktyabr.
  231. ↑ „TransNusa Buka Rute Jakarta-Kuala Lumpur Mulai 14 April“.
  232. ↑ „Turkish Airlines Schedules Nov 2024 Sydney launch“.
  233. ↑ „Turkmenistan Airlines plans Jeddah / Kuala Lumpur Feb 2024 launch“ (en-CA). AeroRoutes (2024-yil 8-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 8-yanvar.
  234. ↑ „VietJet Air expands Asia routes“ (2024-yil 7-oktyabr).
  235. ↑ „Vietjet Air | Bay là thích ngay! | Website chính thức“.
  236. ↑ „Vietnam Airlines NS25 International Service Changes – 09JAN25“.
  237. ↑ „Mainland Chinese Carriers NS23 International / Regional Network – 23APR23“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 24-aprel.
  238. ↑ „LX-VCL - Boeing 747-8R7(F) - Cargolux“. Flightradar24. Qaraldi: 2017-yil 19-noyabr.
  239. ↑ „JD Logistics Launches Shenzhen-Kuala Lumpur Air Cargo Route to Boost Cross-border Trade“ (2024-yil 29-oktyabr).
  240. ↑ „Network“. MASKargo. Qaraldi: 2025-yil 19-fevral.
  241. ↑ 241,0 241,1 „MASKargo adds new intra-Asia routing in S18“. Routesonline. Qaraldi: 2018-yil 27-iyun.
  242. ↑ 242,0 242,1 „MasKargo adds new China service in Nov 2016“. routesonline. Qaraldi: 2016-yil 18-noyabr.
  243. ↑ „Menzies Macau welcomes MASkargo as a new Cargo customer“. Menziesaviation.com (2018-yil 26-yanvar). 2018-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 27-iyun.
  244. ↑ „Network“. maskargo.com.
  245. ↑ „Raya Airways launches Kuala Lumpur-Jakarta service“. centreforaviation. Qaraldi: 2025-yil 22-yanvar.
  246. ↑ „Teleport A321F Routes“. Teleport Facebook page (2023-yil 29-avgust).
  247. ↑ „N447UP - Boeing 757-24APF - UPS Airlines“. Flightradar24.
  248. ↑ „Transport Statistics Malaysia 2023“. Ministry of Transport Malaysia. Qaraldi: 2024-yil 15-iyun.
  249. ↑ 249,0 249,1 249,2 „Malaysia Airports: Airports Statistics 2018“. malaysiaairports (2019-yil 2-aprel). 2019-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 14-aprel.
  250. ↑ „Kuala Lumpur International“. Kiat.net. 2012-yil 3-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 19-aprel.
  251. ↑ Yusry, Muhammad „Transport minister says new terminals, fourth runway for KLIA on the cards“ (en). Malay Mail (2024-yil 12-dekabr). Qaraldi: 2024-yil 18-dekabr.
  252. ↑ „MAHB upgrade KLIA to take in A380“. NST. Qaraldi: 2006-yil 16-avgust.
  253. ↑ „First Malaysia Airlines' A380 Revealed in Full Special Livery – Very encouraging demand for seats on Malaysia Airlines A380 flights“. Malaysia Airlines. Qaraldi: 2012-yil 17-noyabr.[sayt ishlamaydi]
  254. ↑ https://asn.flightsafety.org/asndb/323247
  255. ↑ https://asn.flightsafety.org/asndb/322025
  256. ↑ https://asn.flightsafety.org/asndb/320559
  257. ↑ https://asn.flightsafety.org/asndb/319955
  258. ↑ „Kim Jong-nam killing: Malaysia airport terminal declared safe“ (2017-yil 26-fevral). Qaraldi: 2025-yil 16-fevral.
  259. ↑ Bernama „Kim Jong-nam murder: A chronology - New Straits Times“. NST Online (2017-yil 31-mart). Qaraldi: 2025-yil 16-fevral.
  260. ↑ „Nothing wrong with factory bus in Sepang crash, say cops“. Free Malaysia Today (2019-yil 13-aprel). Qaraldi: 2025-yil 16-fevral.
  261. ↑ Nawawi, Muhaamad Hafis „Nearly killed but undaunted: Bodyguard in KLIA shooting returns to work [WATCH - New Straits Times“]. NST Online (2024-yil 24-iyun). Qaraldi: 2025-yil 16-fevral.
  262. ↑ „CAPA Announces Global Aviation Awards for Excellence winners for 2024“ (en). CAPA - Centre for Aviation. Qaraldi: 2024-yil 25-noyabr.
  263. ↑ „World's Best Low-Cost Airline Terminals 2024“ (en). SKYTRAX. Qaraldi: 2024-yil 27-noyabr.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Kuala Lumpur xalqaro aeroporti
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuala_Lumpur_xalqaro_aeroporti&oldid=5454173" dan olindi