Kollektiv travma

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kollektiv travma atamasi „butun jamiyatga taʼsir qiladigan travmatik hodisaga psixologik reaksiyalar“ ni ifodalash uchun qoʻllaniladi[1]. Kollektiv travma nafaqat tarixiy fakt yoki voqeani, balki maʼlum guruh odamlari bilan sodir boʻlgan dahshatli voqea haqidagi umumiy xotirani ham ifodalaydi[1].

Taʼrif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerikalik sotsiolog Kai Erikson oʻzining 1972-yildagi halokatli suv toshqini oqibatlari haqida yozgan „Everything in Its Path“ kitobida birinchilardan boʻlib kollektiv travma mavzusiga toʻxtalgan edi[2].

Gilad Hirschberger, Isroilning Interdisciplinary Center mutaxassisi, atamani quyidagicha izohlaydi:

"Kollektiv travma" atamasi butun jamiyatga ta'sir qiladigan travmatik hodisaga nisbatan psixologik reaksiyalarni anglatadi; u shunchaki tarixiy haqiqatni, bir guruh odamlarning boshiga tushgan dahshatli voqeani eslashnigina aks ettirmaydi. Kollektiv travmada fojia guruhning jamoaviy xotirasida aks etadi va xotiraning barcha shakllari singari u nafaqat voqealarni qayta tiklashni, balki uni tushunishga urinish uchun jarohatni doimiy ravishda qayta-qayta yangilanishini ham o'z ichiga oladi.

— Gilad Hirschberger

Umumiy jamoaviy jarohatlar dinamikasini ochish uchun xalqaro guruhlar doirasidagi treninglarni olib boradigan muallif va oʻqituvchi, Thomas Hüblning soʻzlariga koʻra:

Shaxsiy yoki jamoaviy boʻlishidan qatʼiy nazar travma fragmentlanadi va frakturalanadi. U rad etiladi va bosiladi. U inkorni va unutishni keltirib chiqaradi. Uni tuzatishga yordam berish uchun biz haqiqatda sodir boʻlgan voqeani, hatto eng dahshatli tafsilotlarni ham tan olishni, guvoh boʻlishni va shu bilan birga his qilishni tanlashimiz kerak. Chunki chetga qarash — rad etish, inkor etish, minimallashtirish yoki ataylab unutish — ularni yaratgan tengsizlik, gʻayriinsoniylik institutlarini qoʻllab-quvvatlashdir

Soʻnggi 18 yil davomida Hübl yuz minglab odamlarga munozara boshlashga yordam berdi va insoniyatning eng yomon qonunbuzarliklarini tuzatishga harakat qildi[3].

2019-yildan beri u Harvard tibbiyot maktabi (Harvard Medical School) da maʼruzalar qilib, seminarlar oʻtkazdi, shu jumladan 2019-yil dekabr oyida kollektiv travmani davolash boʻyicha yuqoridagi nutq ni soʻzladi. 

„Kollektiv“ atamasiga aniqlik kiritar ekan, Ursula König (2018) kollektiv travmaning ikki xil darajasiga eʼtibor qaratdi:

  • Identifikatsiya guruhi darajasi: travmatizatsiya turli xil identifikatsiya guruhlari, yaʼni yosh, sinf, kasta, diniy va/yoki etnik guruhlar oʻrtasida sodir boʻlishi mumkin. Guruh oʻlchami va uygʻunligi har xil boʻlishi, turli xil identifikatsiya belgilari bir-biriga mos kelishi (kesishishi) mumkin, bu guruhlararo va ichki dinamikaga taʼsir qiladi.
  • Jamiyat darajasi: Jamiyat darajasida jamiyatlar milliy davlat ichida yoki sub/transmilliy darajada travmatizatsiyadan taʼsirlanishi mumkin, bu jamiyat tuzilishiga, shuningdek, jamiyatlar ichidagi va jamiyatlar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatga taʼsir qiladi.

Ushbu ikkita farqga koʻra, kollektiv travma faqat taʼsirlarni har ikkala darajada aniq belgilash mumkin boʻlsa, shunday taʼriflanishi mumkin. Misol uchun, koʻp odamlarning travmatizatsiyasi, agar ularning travmatik tajribalari ommaviy nutqlarda va/yoki oʻzini ifoda etish/taʼriflash usuli sifatida asosiy identifikatsiya belgilari sifatida ishlatilmasa, kollektiv xarakterga ega deb hisoblanmasligi mumkin. Koʻp sonli individuallarning travmasi jamoaviy oʻziga xoslik belgisi sifatida foydalanilsa, bu oʻrinda kollektiv travma atamasi qoʻllanilishi mumkin[4].

Bundan tashqari, amalda bir-biri bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan kollektiv identifikatsiya belgilarini ham farqlash mumkin:

  • Kollektiv hikoyalar
  • Kollektiv hissiyotlar
  • Kollektiv aqliy modellar/meʼyorlar va qadriyatlar[4].

Global taʼsirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Butun jamiyat guvohi boʻlgan travmatik hodisalar jamoaviy taʼsirni qoʻzgʻatishi mumkin, koʻpincha bu jamiyat madaniyati va ommaviy harakatlarining oʻzgarishiga olib keladi[5].

Mashhur kollektiv travmalarga quyidagilar kiradi: Holokost[6], arman genotsidi, Qoʻshma Shtatlardagi qullik muammolari[7], Nankin qirgʻini, Xirosima va Nagasakidagi atom bombalari[8], Trail of Tears hodisasi[9], Great Irish Famine, Pearl-Harborga hujum, Shvetsiyadagi MS Estoniya hodisasi, 2001-yil 11-sentyabrda AQShda sodir boʻlgan hujumlar, Halabja kimyoviy hujumi, COVID-19 pandemiyasi va boshqalar.

Kollektiv travmalar guruh shaxsini shakllantirishda asosiy rol oʻynashi koʻrsatilgan (qarang: Law of Common Fate). Ikkinchi Jahon urushi paytida, AQShning USS Puffer (SS-268) suv osti kemasi qandaydir yoʻl bilan qochishga muvaffaqt boʻlmagunigacha Yaponiyaning yer usti kemasi tomonidan bir necha soatlik suvosti hujumiga uchradi. Keyinchalik psixologik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, voqeadan keyin suv osti kemasiga oʻtkazilgan ekipaj aʼzolari hech qachon jamoaning bir qismi sifatida qabul qilinmagan. Keyinroq, AQSh dengiz floti siyosati shunday oʻzgartirildiki, bunday psixologik jarohatlardan soʻng ekipaj yangi topshiriqlarni bajarish uchun tarqatilib yuboriladigan boʻldi.

Butun bir xalq urush, genotsid, qiynoqlar, qirgʻin va shu kabi ogʻir jarohatlarni boshdan kechirganida, tirik qolganlarni reabilitatsiya qilish juda qiyin boʻladi. Hamma barobar shikastlanganda davolanish deyarli samarali boʻlmaydi. Travma surunkali boʻlib qoladi va ijtimoiy sabablar bartaraf etilmasa, jinoyatchilar jazosiz qolishda davom etaversa, tobora chuqurlashib boraveradi. Natijada butun jamiyatda abadiy ogʻriq madaniyati yuzaga kelishi mumkin[10]. Biroq, yaqinda kollektiv travmani davolash usullari yaratildi („Kollektiv travmani davolash“ boʻlimiga qarang).

Jazoir urushi paytida Frantz Omar Fanon mustamlakachilik urushi dahshatining davom etishi sababli mahalliy jazoirliklarga nisbatan oʻz amaliyotini samarasiz deb topdi. U travmalarning ijtimoiy kelib chiqishiga eʼtibor qaratdi, ozodlik harakatiga qoʻshildi va mazlum odamlarni kollektiv ozodlik kurashi orqali oʻzlarining qadr-qimmatini kamsituvchi jarohatlaridan tozalashga chaqirdi. U Jazoirdagi Blida-Joinvil kasalxonasining psixiatriya boʻlimi boshligʻi lavozimidan isteʼfoga chiqish xatida quyidagi fikrlarni aytdi:

"Agar psixiatriya insonga oʻz muhiga begona boʻlib qolmasligiga yordam beradigan tibbiy texnika ekanligini tasdiqlaydigan boʻlsak, men oʻz mamlakatida doimiy musofir boʻlib qolgan arablar mutlaq depersonalizatsiya holatida yashashini tasdiqlamay ilojim yoʻq[11]".

Keng tarqalgan qiynoqlar, qirgʻin, genotsid va shunga oʻxshash majburlash choralari orqali dahshat va xavotirni singdirish insoniyat tarixida tez-tez sodir boʻlgan. Bunga zamonaviy tariximizdan koʻplab misollar keltirish mumkin. Zolimlar har doim oʻzlarining „psixologik artilleriya“ texnikasidan odamlarning ongida vayronagarchilik va chalkashliklarni keltirib chiqarishga, ularni qoʻrqitish va kinizm bilan gipnoz qilishga urinishgan. Natijada avloddan-avlodga oʻtadigan kollektiv travma yuzaga kelgan. Reabilitatsiyaning sehrli formulasi yoʻq. Kollektiv travmani tan olish, eslash, birdamlik, kommunal terapiya va ommaviy hamkorlik kabi yaxlit va jamoaviy harakatlar orqali yengillashtirish mumkin.

Koʻplab xalqaro ilmiy tadqiqotlar onaning hissiy holati bolaning asab tizimining rivojlanishiga va vaqt oʻtishi bilan miya tizimlarining rivojlanishiga bevosita taʼsir qilishini koʻrsatdi.

Masalan, 1967-yilda Isroildagi Olti kunlik urushdan keyin oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, urush paytida homilador boʻlgan ayollarda shizofreniya bilan kasallangan bolalar statistik jihatdan koʻproq boʻlgan. Mamlakatda kollektiv darajada sodir boʻlgan voqealar bachadondagi chaqaloqlarning individual neyrobiologik tizimlarida bevosita aks etgan. Asab tizimi va tanamizdagi boshqa organlar oʻrtasidagi toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻliqlik / aloqadorlik tufayli kollektiv travma hujayra darajasida ham namoyon boʻladi. Shunday qilib, travmani faqat individual tushunchalar bilan tushunish mumkin emas.

Kollektiv travma shunchaki tarixiy faktni yoki bir guruh odamlar bilan sodir boʻlgan travmatik voqeani eslash degani emas. Kollektiv travmada fojia guruhning jamoaviy xotirasida aks etadi va xotiraning barcha shakllari singari u nafaqat voqealarni takrorlashni, balki uni tushunishga urinish oqibatida travmani davomiy yangilanib turishini ham oʻz ichiga oladi. Shikastlanishning kollektiv xotirasi individual xotiradan farq qiladi, chunki kollektiv xotira sodir boʻlgan voqeadan bevosita omon qolganlarning hayotidan tashqarida saqlanib qoladi va vaqt va makonda travmatik hodisalardan uzoqda boʻlishi mumkin boʻlganlarning esida qoladi.

Ruhiy salomatlik uchun havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kollektiv ravishda travmatik tajribalarni qayta tiklash ruhiy salomatlik muammolariga, jumladan, travmadan keyingi stress buzilishi (PTSD), depressiya va disassotsiatsiyaga olib kelishi mumkin[12]. Kollektiv travmalar, jumladan, tabiiy ofatlar va hatto Holokost kabi tarixiy travmalarning psixologik taʼsiri bevosita va bilvosita tajribaga asoslangan holda farqlanadi. Ushbu jarohatlar psixologik sharoitlar ustun boʻlishiga olib kelishi mumkin, masalan, Italiyaning L’Aquila shahridagi zilzilalardan omon qolganlarda PTSD va Alexithymia (Aleksitimiya) qanday rivojlanganligini koʻramiz. PTSD belgilari travmatik hodisani qayta boshdan kechirishni, qochishni, aleksitimiya kabi hissiy bedorlikni va boshqa koʻplab hissiy va jismoniy alomatlarni oʻz ichiga olishi mumkin. Ushbu alomatlar va PTSD holati nafaqat jabrlanuvchilarning oʻzlari, balki travmatik hodisalardan keyingi avlodlar, odatda ikki avlodgacha boʻlganlarga ham taʼsir qiladi[13], bu epigenetika va jamoaviy madaniy travma kombinatsiyasi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin (quyida ushbu boʻlimlarga qarang). Kollektiv travma tufayli kelib chiqadigan ruhiy salomatlik holati PTSD bilan chegaralanib qolmaydi, tadqiqotlar holokostdan omon qolganlarning bolalari oʻzlariga past baho berishlarini koʻrsatgan[14], shuningdek, mahalliy amerikaliklar kabi kollektiv tarixiy travmani boshdan kechirganlar guruhlarda yuqori darajadagi tahlika va depressiya holatlari uchrashi ham tasdiqlangan[15]. Shu sababli, toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita kollektiv travmani boshdan kechirish jamoa uchun koʻplab ruhiy muammolarga olib kelishi mumkin.

Nevrologik taʼsirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kollektiv travma jabrlanganlar va guvohlarga nevrologik va neyrofiziologik jihatlardan ham taʼsir koʻrsatadi. PTSD bilan birga keladigan koʻplab kollektiv travma qurbonlari eng koʻp ushbu holatlar kuzatiladi: qayta boshdan kechirish va/yoki haddan tashqari qoʻzgʻalish va dissotsiatsiya[12]. Bular miya qanday nerv yoʻllarini hosil qilishini belgilashda rol oʻynaydi. PTDS va kollektiv travma limbik funksiyaga, miyaning oʻng amigdala, hipokampus, paragippokampal va temporopolyar sohalariga taʼsir qiladi, bu yerda jamoaviy travmadan omon qolganlar pastroq intensivlikni boshdan kechiradilar[12]. Bu ruhiy holatga salbiy taʼsir qiladi. L’Aquila zilzilasidan omon qolganlar bilan olib borilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, omon qolganlarda limbik mintaqalarning past intensivligi hissiy ishtirok etish vazifasi qoʻyilganda himoya yondashuvini koʻrsatib, uzoqlashish va ajralish shaklidagi kurashish strategiyasini va disfunksiyali hissiy tartibga solish tizimini taklif qiladi.

Epigenetika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Epigenetika — bu sizning atrof-muhitingiz va xatti-harakatlaringiz sizning genlaringiz qanday ishlashiga taʼsir qilishi va epigenom qanday oʻzgarishini oʻrganadi: bu yerda kollektiv travma ham koʻrib chiqilishi mumkin. Epigenom genetik oʻzgaruvchanlik va atrof-muhit tajribasi bilan shakllanadi va biz jamoaviy travmadan omon qolganlar epigenomini qanday oʻzgartirishi mumkinligini koʻramiz. Travma va stress omillariga taʼsir qilish genlar regulyatsiyasi va ifodasini oʻzgartirishi mumkin, bu esa biologiya va salomatlikning oʻzgarishiga olib keladi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, aqliy va jismoniy salomatlik natijalari kollektiv travma tufayli epigenetik sabablarga koʻra yuzaga keladi. Tadqiqotlarga koʻra, homiladorlik paytida onaning salbiy kayfiyati yoki stressi, intrauterin signalizatsiya orqali naslning epigenetik xususiyatlarining oʻzgarishi bilan namoyon boʻlishi mumkin, bu esa sogʻligʻiga uzoq muddatli taʼsir koʻrsatishi mumkin, bu esa keyingi avlodlarda ham davom etishi mumkin[15]. Masalan, agar onada stress gormoni kortizol darajasi yuqori boʻlsa, buni bola organizmi bachadondaligida yoki emizish jarayonida ham sezishi mumkin[15].

Kollektiv madaniy travma[tahrir | manbasini tahrirlash]

Madaniy travma — bu ijtimoiy va makro darajada koʻrinadigan jamoaviy travmadir. Kollektiv jarohatlar boshdan kechirilganda, madaniy travmaning kommunal-psixologik va ruhiy salomatlik oqibatlari shaxsiy hamda jamiyat darajasida, oilaviy dinamika va boshdan kechirgan travmani kuchaytirishi mumkin boʻlgan geosiyosiy omillarni hisobga olgan holda oʻrganilishi mumkin. Holokost omon qolganlar va ularning farzandlarida ruhiy faoliyat qanday buzilishi va atrof-muhitga moslasha olmasligiga sabab boʻlishiga misol boʻladi[16]. Qochqinlar va immigrantlar bilan olib borilgan tadqiqotlar, shuningdek, madaniy travma kollektiv ravishda ruhiy salomatlikka qanday katta salbiy taʼsir koʻrsatishini va bu epigenetik uzatish orqali jamoalarga, keyin avlodlarga, shuningdek, jamoalar tomonidan oʻrnatilgan oila dinamikasi tomonidan belgilanadigan ota-ona gʻamxoʻrligi orqali qanday yuqishini koʻrsatadi. Bunga misol qilib Shri-Lankani olish mumkin. Bu yerda urush va sunami kollektiv travmaga sabab boʻlgan. Urush va sunamidan zarar koʻrgan Shri-Lankaliklar oilaviy munosabatlar dinamikasida oʻzgarishlar boʻlganini, jamiyat aʼzolari va bolalar tarbiyasi oʻrtasidagi ishonchning yetishmasligini koʻrdilar. Bular Shri-Lanka jamiyatidagi madaniy meʼyorlarni oʻzgartirdi va jamoalar koʻproq qaram, passiv, jim, yetakchisiz, ishonchsiz va shubhalanishga moyil boʻlgan salbiy muhitni yaratdi. Kollektiv madaniyat shaklidagi bu umumiy travma jamoalar dinamikasini va koʻplab Shri-Lankaliklarning madaniy oʻziga xosligini sezilarli darajada oʻzgartirdi. Bu kollektiv travma keng miqyosda madaniy oʻziga xosliklarga qanday taʼsir qilishini koʻrsatadi[17].

Texnologiyaning kollektiv travmaga taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Texnologiya ijodiy munosabatlar, hamkorlik uchun koʻplab imkoniyatlar va potensiallarni taqdim etadi, masalan, umumiy mahsulotlarga asoslangan ishlab chiqarish orqali,[18], xususan, commons-based peer production tizimi orqali rivojlantirilgan Vikipediyaning oʻzi bunga misoldir.

Biroq, bugungi kunda texnologiya va undan foydalanish travmani kuchaytiruvchi kontentlar koʻpayishiga ham sabab boʻlmoqda. Axborot oqimining tezkor sur’ati inson idroki va asab tizimidan ustun chiqishi mumkin. Muallif Thomas Hüblning taʼkidlashicha, odamlar faqat asab tizimi transformatsiya qila oladigan maʼlumotlar va axborotlarni yaxshi oʻzlashtirsalargina nimadir yaratishi, rivojlanishi va rivojlantirishi mumkin. Biroq, texnologik infratuzilma orqali maʼlumotlarning tarqalishi va isteʼmol qilinishining hozirgi tezligi hamda murakkabligi inson asab tizimiga katta bosim tushirishi mumkin. Agar asab tizimida bosim koʻp boʻlsa, u maʼlumotlarni umumlashtira olmaydi. Bu tashvish, giperaktivlik, stress, karaxtlik va oʻzligidan uzoqlashish holatlariga sabab boʻladi. Bular travma belgilari hisoblanadi[19].

Masalan, ijtimoiy-texnologik infratuzilmalar orqali joʻnatiladigan zoʻravonlikka oid global yangiliklar asab tizimining siqilishiga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, (tarixiy yoki hozirgi) kollektiv travma kontentini oson va tez sur’atda qabul qila olmaslik kollektiv travmaning qaytalanishiga olib keladi[19].

Kollektiv travmani davolash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuqorida tilga olingan muallif va xalqaro guruh yordamchisi Thomas Hübl kollektiv travmani integratsiya qilish va davolash uchun yengillashtirilgan jamoaviy jarayonini ishlab chiqdi. 2016-yilda u butun dunyo boʻylab mintaqalarda kollektiv travmani integratsiyalash va davolash uchun mutaxassislarni tayyorlash uchun „The Pocket“ loyihasiga asos solgan. Hübl bu loyihani soʻnggi ilmiy tushunchalarga asoslangan holda tashkil qilgan boʻlib, bu loyiha Kollektiv Travma Integratsiya Jarayoni (CTIP) bilan ishlaydi. Ushbu jarayonning maqsadi kollektiv travma olgan shaxslarning xulq-atvorini oʻrganish bilan cheklanmaydi: jarayon jamoalar (jamiyatlar, millatlar) kollektiv travmani davolashni yanada samarali transformatsiya qilsa, keyingi tizimli buzilishlar (urushlar, zulmning turli shakllari va boshqalar bilan bogʻliq travmalar)ning oldini olishi mumkin degan tushunchaga asoslanadi. Bu jarayonda tarixiy ajdodlar va avlodlar oʻrtasidagi travmani xavfsiz ravishda oʻrganish uchun ehtiyotkorona aks ettirish usullaridan foydalanish koʻzda tutiladi.

CTIPni qoʻllash shuni koʻrsatdiki, mutaxassis va guruh tomonidan izchil va xavfsiz makon yaratilgan holda travma oʻrganiladigan boʻlsa, toʻgʻri tanlangan va qoʻllab-quvvatlovchi xarakterga ega muhit yordamida uni „hazm qilish“ va integratsiyalash mumkin boʻladi. Thomas Hüblning oʻzi bu jarayonlarning koʻpchiligini boshqargan va shu yoʻl bilan, ayniqsa Ikkinchi Jahon urushi va Holokost bilan bogʻliq boʻlgan kollektiv travmalarni davolashga erishgan. U CTIP orqali 40 dan ortiq mamlakatlardan kelgan guruhlar bilan ishlagan. Bundan tashqari, u integratsiya jarayoni uchun mavjudlik amaliyoti muhimligini alohida taʼkidlaydi:

"Kollektiv travma integratsiyasi davomida birlashganimizda, mavjudlik biz keltira oladigan eng muhim va muqaddas moddaga aylanadi. Mavjudlik bizning shaxsimizni ochadi va integratsiya uchun asosiy material oqimiga imkon beradi"

"Mavjudlik biz oʻz jismoniy tanamizni his qila olganimiz kabi, ichki oʻlchamimizni ham idrok etishimizga imkon beradi.

Stanford Social Innovation Review da mualliflar Ijeoma Njaka va Duncan Peacock travmani ijtimoiy oʻzgarishlar kontekstida koʻrib chiqib, travma hozirgi paytda duch keladigan murakkab inqirozlarni sogʻlom idrok qilishimizga xalaqit berishini taʼkidlaydi. Ular buni shunday izohlaydi:

Yozuvchi va ruhiy fanlar akademiyasining asoschisi Thomas Hübl kollektiv va avlodlar oʻrtasidagi travmani davolashning eng muhim aloqalaridan biri fan va ruh oʻrtasida ekanligini taʼkidlaydi, uning fikricha, travma „qadimgi donolik va zamonaviy tushunchaning ikki tomonlama spiralini“ birlashtirishi lozim. Biz oʻzimizga, bir-birimizga va dunyomizga barqaror va hayot baxsh etuvchi yoʻllar bilan bogʻlangan holda qadr-qimmatimizga va sogʻligʻimizga ega boʻlsak, farovonlikni his qilamiz. Travma — bu narsalardan uzilish deganidir. Ijtimoiy oʻzgarishlar ustida ishlayotganlar oʻzlarini qiziqtirgan masalalardagi aloqalar va uzilishlarni koʻrib chiqishlari kerak. Agar uzilishlar mavjud boʻlsa, ularga bu borada yordam kerak boʻladi[20].

Global ijtimoiy guvohlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Global ijtimoiy guvohlik" (Global Social Witnessing) — bu 2017-yilda Thomas Hübl va Wilyam Ury tomonidan „mulohazali ijtimoiy anglash“ amaliyoti uchun yaratgan atama[21]. Kollektiv travmani koʻpgina mojarolarning asosi sifatida tushungan holda ular Global Ijtimoiy Guvohlikni aniq va keng qamrovli tasavvurga ega boʻlish qobiliyatiga ega boʻlgan anglash jarayoni sifatida tavsifladilar. Ularning fikricha, bu tinchlik oʻrnatish va davolanishni taʼminlash uchun zarur[22].

Thomas Hübl ongli tajriba konseptsiyasini inson yoki tizimning hozirgi hayotiy jarayonidan xabardor boʻlish qobiliyati sifatida tushuntiradi. Shunga koʻra, Global ijtimoiy guvohlik kollektiv subyektning oʻziga oid jarayonni anglashiga eʼtibor qaratadi.

Individual darajada, bu insonga boshqa mavjudotning ichki hayotini tasvirlash imkonini beradigan rahm-shafqat tuygʻusini ifodalaydi. Rahm-shafqat tuygʻusi chinakam davoni ragʻbatlantirish uchun zaruriy shart hisoblanadi. Bu, shuningdek, jamiyatda sodir boʻlayotgan jarayonlar toʻgʻrisida tushunchaga ega boʻlgan guquhlarda jamoaviy darajada qoʻllaniladi. Bu insonning kattalar va jamiyatning (millat, madaniyat va shu kabi darajalarda) integratsiyalashgan fuqarosiga aylanish jarayonida amalga oshirilishi mumkin. Madaniy hodisalar va jarayonlar bilan toʻgʻri munosabatda boʻlish orqali shaxs ijodiy harakat yoki munosib javob qaytarish layoqatiga ega boʻlib boradi. Shu maʼnoda, travmatik hodisaning guvohi boʻlgan odamlar uzilgan va aloqani yoʻqotgan pozitsiyadan chiqishi, travmaga jamiyat fenomeni sifatida kengroq qarashi taklif qilinadi. Shunday qilib, Global Ijtimoiy guvohlik befarqlik va kollektiv travmatik hodisalardan keyingi noadekvat javoblarning ayovsiz doirasini buzish nuqtasi boʻlishi mumkin. Travma bartaraf etilmasa, doimiy ravishda yanada koʻproq jarohatlarga olib keladi[22].

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Hirschberger, Gilad (10–avgust 2018–yil). „Collective Trauma and the Social Construction of Meaning“. Frontiers in Psychology. 9 | Article 1411-jild. 1441-bet. doi:10.3389/fpsyg.2018.01441. PMC 6095989. PMID 30147669.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  2. ↑ Erikson, Kai. Everything in Its Path. Simon & Schuster, 1978. 
  3. ↑ „Moving from individual to collective healing“ (inglizcha). Harvard Gazette (3-dekabr 2020-yil). Qaraldi: 9-avgust 2021-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 [König, U., & Reimann, C. (2018). Closing a gap in conflict transformation: Understanding collective and transgenerational trauma. Erişim tarihi, 15, 2020.]
  5. ↑ Lisa Gale Garrigues, „Slave and Slave Holders Break Free of History’s Trauma“ Yes Magazine, August 2, 2013
  6. ↑ Kellermann, N. (2009) Holocaust trauma. New York: iUniverse.
  7. ↑ Joy De Gruy, Post-Traumatic Slave Syndrome, Uptone Press; 1st edition (2005)
  8. ↑ Saito, H. (2006). Reiterated Commemoration: Hiroshima as National Trauma*. Sociological Theory, 24 (4), 353-376.
  9. ↑ Lambert, C. (2008), Trails of Tears, and Hope, Harvard Magazine, 110 (4)
  10. ↑ Mossallanejad, E. (2005). Torture in the Age of Fear. Hamilton, Canada: Seraphim Editions
  11. ↑ Frantz Fanon, Toward the African Revolution, New York, 1967. Reprint of Pour la revolution africaine. Paris, 1964, p. 53.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Massaro, G., Altavilla, D., Aceto, P., Pellicano, G. R., Lucarelli, G., Luciani, M., & Lai, C. (2018). Neurophysiological Correlates of Collective Trauma Recall in 2009 L’Aquila Earthquake Survivors. Journal of Traumatic Stress, 31 (5), 687-697. https://doi.org/10.1002/jts.22334
  13. ↑ Yehuda, R., & Lehrner, A. (2018). Intergenerational transmission of trauma effects: putative role of epigenetic mechanisms. World Psychiatry, 17 (3), 243-257. https://doi.org/10.1002/wps.20568
  14. ↑ Solkoff, N. (1981). Children of survivors of the Nazi Holocaust: A critical review of the literature. American Journal of Orthopsychiatry, 51 (1), 29-42. https://doi.org/10.1111/j.1939-0025.1981.tb01345.x
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Conching, A. K. S., & Thayer, Z. (2019). Biological pathways for historical trauma to affect health: A conceptual model focusing on epigenetic modifications. Social Science & Medicine, 230, 74-82. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2019.04.001
  16. ↑ Lehrner, A., & Yehuda, R. (2018b). Cultural trauma and epigenetic inheritance. Development and Psychopathology, 30 (5), 1763-1777. https://doi.org/10.1017/s0954579418001153
  17. ↑ Somasundaram, D. (2007). Collective trauma in northern Sri Lanka: a qualitative psychosocial-ecological study. International Journal of Mental Health Systems, 1 (1), 5. https://doi.org/10.1186/1752-4458-1-5
  18. ↑ Bauwens, M., & Pantazis, A. (2018). The ecosystem of commons-based peer production and its transformative dynamics. The Sociological Review, 66 (2), 302-319. doi:10.1177/0038026118758532
  19. ↑ 19,0 19,1 Hübl, T. (2018). The trauma of technology — a TEDx talk by Thomas Hübl. Retrieved April 16, 2021, from https://thomashuebl.com/the-trauma-of-technology-a-tedx-talk-by-thomas-hubl/
  20. ↑ „Addressing Trauma as a Pathway to Social Change (SSIR)“ (en-us). ssir.org. Qaraldi: 6-sentabr 2021-yil.
  21. ↑ Matoba, K. (2021). Global Social Witnessing: An Educational Tool for Awareness-Based Systems Change in the Era of Global Humanitarian and Planetary Crisis. Journal of Awareness-Based Systems Change, 1 (1), 59-74. https://jabsc.org/index.php/jabsc/article/view/548/
  22. ↑ 22,0 22,1 What is global social witnessing? Thomas Huebl. (2019, September 17). Retrieved April 21, 2021, from https://thomashuebl.com/what-is-global-social-witnessing/. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kollektiv_travma&oldid=4209310" dan olindi