Kodlash nazariyasi
Kodlash nazariyasi — kodlarning xususiyatlari va qoʻyilgan maqsadga erishish uchun ularning mosligi haqidagi fandir.
Nazariya doirasida kodlash faqat bevosita foydalanish uchun maʼlumotlarni qulay shakldan uzatish, saqlash, avtomatik qayta ishlash va ruxsatsiz kirishdan saqlash uchun qulay shaklga aylantirish jarayoni sifatida koʻriladi. Nazariyaning asosiy muammolariga birma-bir kodlash va muayyan sharoitlarda aloqa kanali realizatsiyasi murakkabligi masalalari kiradi[1]; shuning munosabati bilan quyidagi yoʻnalishlar ajralib turadi:
- maʼlumotlarni siqish— ular egallagan hajmni kamaytirish maqsadida amalga oshiriladigan maʼlumotlarni algoritmik oʻzgartirish maʼlumotlarni saqlash va uzatish tizimlaridan yanada oqilona foydalanish uchun ishlatiladi, asosiy ish usuli — dastlabki maʼlumotlardagi ortiqchalikni yoʻq qilish (masalan, matnda soʻzlarning takrorlanishi)[2];
- transport kodlash — informatikada maʼlumot uzatish protokollari bilan muvofiqlashtirish uchun qoʻshimcha kodlash qoʻllanadi;
- kriptografiya — maxfiylikni (maʼlumotni begona shaxslar oʻqiy olmasligi), maʼlumotlarning yaxlitligini (maʼlumotni sezdirmasdan oʻzgartirishning imkonsizligi), autentifikatsiyani (muallifning haqiqiyligini yoki obʼektning boshqa xususiyatlarini tekshirish)[3], shuningdek mualliflik huquqini rad etishning imkonsizligini taʼminlash uchun maʼlumotlarni oʻzgartirish[4];
- jismoniy kodlash — har qanday signalning, masalan, kuchlanish amplitudasi, tok amplitudasi, yorqinlik amplitudasi va boshqalarning diskret darajalari koʻrinishida maʼlumotlarini ifodalash usuli;;
- xatolarni aniqlash va tuzatish — maʼlumotlarni yozib olish va ijro etish yoki maʼlumotni qayta tiklab, aloqa liniyalari orqali uzatish paytida maʼlumotlar yaxlitligini nazorat qilish[5].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Марков А. А.. Введение в теорию кодирования. М.: Наука, 1982.
- ↑ Selomon D. Sjatie dannix, izobrajeniya i zvuka. — M.: Texnosfera, 2004. — S. 368. — ISBN 5-94836-027-X. 3000 ekz.
- ↑ Konxeym A. G. Osnovi kriptografii. M.: Radio i svyaz, 1987.
- ↑ Konxeym A. G. Osnovi kriptografii. M.: Radio i svyaz, 1987.
- ↑ Morelos-Saragosa R. Iskusstvo pomexoustoychivogo kodirovaniya. Metodi, algoritmi, primenenie / per. s angl. V. B. Afanaseva. — M.: Texnosfera, 2006. — 320 s. — (Mir svyazi). — 2000 ekz. — ISBN 5-94836-035-0.