Kiprlik turklar

Kipr turklari (turkcha: Kıbrıs Türkleri) — Kiprning turk aholisi. Bu atama ostida 1974-yilda orolga bostirib kirgandan keyin Turkiyadan kelgan muhojirlar emas, asli kiprlik turklar tushuniladi. Kipr turklarining aksariyati orolning 1/3 qismini egallagan orolning shimoliy qismida yashaydi. Shuningdek, kiprlik turklarning katta diasporasi Buyuk Britaniyada ham mavjud.

Kelib chiqish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kiprning etnik va madaniy tarkibi 1571-yilda Usmonli imperiyasi tomonidan orol bosib olinganidan keyin tubdan oʻzgardi. Bir paytlar orolning deyarli sof yunon aholisi orasida orolga oʻz dini va madaniyatini olib kelgan turklar ham bor edi. Sulton Salim II farmoni bilan imperiyaning 5720 nafar aholisi Kichik Osiyoning janubiy qirgʻoqlaridan Kiprga koʻchib oʻtdi. Ularning koʻpchiligi fermer boʻlgan, shuningdek, hunarmandlar, zargarlar, tikuvchilar, poyabzalchilar va boshqa lasb vakillari ham boʻlgan. Bundan tashqari, Kiprga koʻplab harbiy xizmatchilar ham kelgan, ularning orasida 12 000 askar, 4 000 otliq va 20 000 sobiq harbiy xizmatchilar va ularning oilalari boʻlgan.

Musulmonlarga boʻysunish orolning pravoslav nasroniylik va maronizmni qabul qilgan koʻplab yunon aholisining oroldagi keyingi hayotida qiyinchiliklarga duch kelmaslik uchun islomni qabul qilishga majbur boʻlishiga olib keldi. Garchi bu oʻtish majburiy boʻlmasa-da va Kiprning musulmon aholisi pravoslav yunonlarga juda muloyim boʻlsa-da, ularning koʻplari shu yoʻldan borishgan. Oʻz eʼtiqodlarida xristianlik va islom anʼanalarini birlashtirgan bir qator sektalarning paydo boʻlishi bunday diniy oʻtishning natijasi edi^[1].

Keyingi asrlar davomida Kiprning ikkala milliy hamjamiyatlari butun orol boʻylab yonma-yon yashadilar va shu qadar yaqin boʻlishiga qaramay, ularning har biri bir-biri bilan aralashmaydigan oʻz madaniyatiga ega edi (masalan, millatlararo nikohlar uzoq vaqt davomida taqiqlangan).

Oroldan koʻchib kelgan kiprlik turklarning birinchi muhim oqimi orolda inglizlar hukmronligi davrida (1881-1960) sodir boʻlgan. 1960-yilda Kipr mustaqillikka erishgach, yangi hukumatni 70% Gretsiya aholisi va 30% Turklardan tuzishga qaror qilindi, garchi orolda faqat 18% turklar yashagan boʻlsada. 1974-yilda turk harbiylari Kiprga bostirib kirganidan soʻng, mamlakat ikki qismga boʻlinib ketdi: turklar asosan shimolda, greklar janubda yashay boshladilar. Mamlakat janubida qolgan koʻplab turklar vaqti-vaqti bilan mamlakat shimoliga yoki Turkiyaga koʻchib oʻtishni davom ettirdilar, ularning katta jamoasi esa Buyuk Britaniyaga joylashdi. Ularning oroldan sezilarli darajada chiqib ketishi Shimoliy Kipr uchun xalqaro embargo bilan bogʻliq.

Hozirda Kipr turklarining asosiy qismi Shimoliy Kiprda (179 000)^[2]^[3], kichikroq qismi Buyuk Britaniyada (150 000)^[4]^[5], qolganlari Turkiyada (50 000), Avstraliyada (25 000)^[6],Germaniyada (10 000), Kanadada (5 000), AQShda (5 000)^[7], istiqomat qiladi, bunda Kiprning janubiy qismida hali ham 2500 ga yaqin odam yashaydi.