Kepler-10c (ekzosayyora)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Kepler-10c
Kashf etilishi[2]
Kashf etilgan sanasi 2011-yil 23-mayda eʼlon qilingan[1]
Aniqlash usuli
 Tranzit (Kepler Missiyasi)[1]
Mehvar tasnifi
Katta yarim oʻqi 0.2407Andoza:±[3] AU
Orbital davri 45.29485Andoza:±[3] d
Chekinish 89.65Andoza:±[3]
Yulduz Kepler-10[4]
Fizik tasnifi
Oʻrtacha radiusi 2.35Andoza:±[5] Andoza:Earth radius
Massasi 7.37 Andoza:±[6] Andoza:Earth mass
Zichlik 3.14 Andoza:±[6] g cm−3
Harorat Teq: 584 Andoza:±[5] K

Kepler-10c G-sinfidagi yulduz atrofida aylanib yuruvchi ekzosayyoradir. Kepler-10 Drako turkumidan taxminan 608 yorugʻlik yili uzoqlikda joylashgan. Uning kashf qilinish Kepler tomonidan 2011-yil may oyida eʼlon qilingan. U garchi u Kepler-10b 2011-yil yanvaridan kashf etilgan beri sayyoraviy nomzod sifatida koʻrilgan edi. Jamoa NASAningSpitzer Space Telescope maʼlumotlari va BLENDER deb nomlangan usul yordamida kuzatuvni tasdiqladi. Bu esa koʻpchilikning aldamchi pozitivlarini istisno qiladi. Kepler-10c Kepler-9d va Kepler-11g dan keyin statistik (haqiqiy kuzatish emas, balki ehtimollik asosida) tasdiqlangan uchinchi tranzit sayyora edi. Kepler jamoasi Kepler-10c ning kashf etilishiga olib kelgan statistik usulni Keplerning koʻrish sohasidagi koʻplab sayyoralarni tasdiqlash uchun zarur boʻlgan narsa deb hisoblaydi.

Kepler-10c oʻz yulduzi atrofida har qirq besh kunda Quyosh va Yer orasidagi oʻrtacha masofaning chorak qismida aylanadi. Dastlabki kuzatishlar uning radiusi Yernikidan ikki baravar ogʻirroq ekanligini koʻrsatdi va yuqori zichlikda ekanligini koʻrsatmoqda. Bu esa massasi boʻyicha taxminan 5-20 % muzdan iborat boʻlgan toshli tarkibli ekanligini eʼlon qildi [7]. Taqqoslash uchun, Yer okeanlari sayyoramiz massasining atigi 0,02 % ni tashkil qiladi. 2017-yilda HARPS va HIRES maʼlumotlaridan foydalangan holda sinchkovlik bilan tahlil qilish shuni koʻrsatdiki, Kepler-10c katta yer sayyorasi emas, balki uning oʻrniga yettita Yer massasiga ega uchuvchi moddalarga boy sayyoradir. [8]

Kashf qilinishi va tasdiqlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yil yanvar oyida Kepler-10 yulduzi orbitasida uning tranzit harakati (u Kepler-10 oldidan vaqti-vaqti bilan kesib oʻtadi,) oʻlchovlari va radial tezlik effekti aniqlangandan soʻng, 2011-yil yanvar oyida Kepler-10b sayyorasi orbitasida tasdiqlandi. Kepler-10 spektri uning haqiqatan ham sayyora ekanligini isbotlash uchun zarur boʻlgan maʼlumotlarni taqdim etdi. Kepler-10 spektrida qoʻshimcha, uzoqroq davrli ekanligi aniqlandi. Bu tizimda ikkinchi sayyora mavjudligini koʻrsatadi. Ammo, bu signalga boshqa sabab boʻlishi va tranzit hodisasi notoʻgʻri ijobiy boʻlishi ehtimolligi sabab saqlanib qoldi. Keyinchalik KOI 072.02 deb nomlangan ushbu ob’ektning radial tezlik effektlarini oʻlchashga urinishlar samarasiz yakunlandi. Shuning uchun notoʻgʻri ijobiy ssenariylarni istisno qilish uchun Kepler jamoasi BLENDER deb nomlangan texnikadan foydalangan.

BLENDER ilovasi 2010-yil 30-avgust va 15-noyabrda Kepler-10 ning yorugʻlikning egri chizigʻini KOI 072.02 uni oʻtkazish uchun paydo boʻlgan nuqtada yanada aniqlash uchun <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Spitzer_Space_Telescope" rel="mw:ExtLink" title="Spitzer Space Telescope" class="cx-link" data-linkid="131">Spitzer Space Telescope</a>i IRAC asbobidan foydalanish bilan toʻldirildi. Tranzit ob’ekt yulduzlarga xos boʻlgan rangni, jihatni hosil qilmasligi aniqlandi. Bu KOI 072.02 sayyora ekanligini yana bir bor koʻrsatdi. Bundan tashqari, IRAC asbobi yulduzning yorugʻlik egri chizigʻini infraqizil va koʻrinadigan yorugʻlik chizigʻi bilan solishtirganda tranzit signalida hech qanday farq topmadi. Kepler-10 bilan tekislangan yulduzlar koʻrinadigan darajada oʻxshash koʻrinishi mumkin, ammo infraqizil nurlarda boshqacha koʻrinadi.

WIYN rasadxonasining 3,5 m teleskopi, 2010-yil 18-iyunda dogʻlarni taniqlash uchun ishlatilgan. Bundan tashqari, Palomar rasadxonasining 5 m teleskopidagi PHARO kamerasi adaptiv optika tadqiqotlari uchun ishlatilgan. Ushbu kuzatuvlar Kepler-10 spektrini WM Kek rasadxonasidan olingan kuzatishlar bilan birgalikda yaqin atrofdagi yulduz nuri Kepler-10 kuzatilgan spektrini buzishi va astronomlarning ikkinchi sayyora paydo boʻlishiga ishonishiga sabab boʻlgan natijalarni yaratish ehtimolini istisno qildi. Kepler-10 orbitasida mavjud edi. Bunday yulduz Kepler-10 ning orqasida yoki oldida mavjud boʻlganligi bundan mustasno. Bu barcha imkoniyatlar amalda inkor etildi. Shu bilan birga, Kepler jamoasi, agar yulduz haqiqatan ham Yerdan koʻrinib turganidek, Kepler-10 bilan toʻgʻri kelgan boʻlsa, bunday yulduz gigant yulduz boʻlmasligi mumkinligini aniqladi.

Aniqlik darajasi yuqori boʻlgan holda, Kepler jamoasi BLENDER yordamida yaratilgan modellarni Kepler sunʼiy yoʻldoshi tomonidan toʻplangan fotometrik kuzatuvlar bilan solishtirdi. BLENDER texnikasi Kepler jamoasiga koʻpgina muqobil variantlarni, xususan, uch yulduzli tizimlarni istisno qilishga imkon berdi. Keyin BLENDER Kepler jamoasiga ierarxik uch yulduzlarni ifodalovchi barcha modellar (bitta yulduz va qoʻsh yulduz oʻrtasidagi ikkilik tizim) Kepler-10 yorugʻlik egri chizigʻiga oʻxshasa ham, yuqorida aytib oʻtilgan keyingi kuzatishlar, ularning barchasini aniqlagan boʻlishini aniqlashga imkonberdi. Ierarxik uch yulduzni istisno qilgandan soʻng, qolgan yagona mumkin boʻlgan qorishmalar bu egri chiziqli fondagi yulduzining shovqini yoki haqiqatan ham tranzit sayyora orbitasidan kelib chiqqanligini aniqlash edi.

KOI 072.02 ni Keplerning koʻrish sohasidagi 1235 ta boshqa Kepler qiziqish ob’ektlari bilan taqqoslash astronomlarga KOI 072.02 ni yuqori aniqlik darajasiga ega sayyora sifatida tasdiqlashga olib kelgan modellardan foydalanishga imkon berdi. Keyinchalik KOI 072.02 nomi Kepler-10c deb oʻzgartirildi. Sayyora tasdiqlanishi 2011-yil 23-mayda Bostondagi American Astronomical Society yig‘ilishida eʼlon qilindi

Kepler-10c yorugʻlik egri chizigʻida sayoz tranzit tushishini aniqlash umidi bilan Spitzer yordamida kuzatilgan birinchi Kepler nishoni edi. Kepler-10c kashf etilgan paytda, Spitzer Kepler maʼlumotlaridagi sayoz tranzitlarni aniqlay oladigan yagona ob’ekt edi. Bu maʼlumotlarni mazmunli tahlil qilish mumkin edi. Sayyora shuningdek, Kepler-9d va Kepler-11g sayyoralaridan keyin statistik maʼlumotlar tahlili (haqiqiy kuzatish oʻrniga) orqali tasdiqlangan uchinchi tranzit sayyora edi. Kepler-10c ning tasdiqlovchi hujjatida Kepler jamoasi Keplerning koʻrish sohasidagi sayyoralarning katta qismi ushbu statistik usulda qanday tasdiqlanishini muhokama qildi.

Mezbon yulduz[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kepler-10 — G sinfida yulduz boʻlib, Yerdan 187 parsek (608 yorugʻlik yili) uzoqlikda joylashgan. U 0,895 quyosh massasi va 1,056 quyosh radiusiga ega boʻlib, uni Quyoshdan bir oz kamroq massada deb aytish mumkin, lekin taxminan bir xil oʻlchamda.

Harorati 5627 K boʻlgan Kepler-10 Quyoshdan koʻra sovuqroq. Bu yulduz ham metallarga uncha boy emas va yoshi ham ancha katta. Uning metallligi [Fe/H] = −0,15 da oʻlchanadi (Yerda Quyoshga qaraganda 29 % kamroq temir mavjud). Kepler-10 ning yoshi taxminan 10,6 milliard yilga teng.

Kepler-10 ning nazariy magnitudasi 11,2 ni tashkil etadi. Yaʼni yulduzni Yerdagi kuzatuvchi qurollanmagan oddiy koʻz bilan koʻra olmaydi.

Xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kepler-10c Kepler-10 ning ikkita maʼlum boʻlgan sayyoralarining eng chekkasida boʻlib, yulduzning bir orbita davri har 45,29485 kunda 0,2407 AU masofani tashkil etadi. Kepler-10b toshli sayyora boʻlib, u har ~0,8 kunda 0,01684 AU masofada aylanadi. Kepler-10c ning oʻrtacha harorati 584 K deb tavsiflanadi. Bu Yupiternikidan deyarli toʻrt baravar koʻp. Sayyoraning orbital moyilligi 89,65º yoki Yerga va Kepler-10ga nisbatan pastroq. Kepler-10c oʻzining yulduzi oldidan kesib oʻtgan nuqtalarda tranzit kuzatilgan.

Kepler-10c dastlab 15-19 Yer massasiga ega deb hisoblangan. Radiusi Yernikidan atigi 2,35 (2,31 dan 2,44) baravar (va shuning uchun hajmi Yernikidan 12-15 baravar katta) boʻlsa, u vodorod yoki geliy gazini sezilarli darajada oʻz ichiga olmagan. Chunki gazdan chiqarilgan yoki toʻplangan vodorod Kepler-10 tizimining 10,6 milliard yillik hayoti davomida boy atmosferasini yoʻqotgan boʻlar edi. Buning oʻrniga, ob’ekt asosan toshli boʻlib, unda suvning massa ulushi 5-20 % ni tashkil qiladi. Ushbu suvning asosiy qismi yuqori bosimli „issiq muz“ fazalari shaklida boʻlishi mumkin deb taxmin qilingan. Biroq, 2017-yil iyul oyida HARPS-N va HIRES maʼlumotlarini sinchiklab tahlil qilish shuni koʻrsatdiki, Kepler-10c dastlab oʻylanganidan koʻra ancha kichikroq. Uning oʻrtacha zichligi 3,14 g/sm3 boʻlgan 7,37 (6,18 dan 8,69 gacha) M atrofida. Asosan toshli tarkib oʻrniga, aniqroq aytganda Kepler-10c massasida deyarli butunlay uchuvchi moddalardan, asosan suvdan iborat dunyoni koʻrsatadi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 55 Cancri e
  • Kepler-10b
  • Kepler-20b

Manbaalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Kepler-10c and a New Method to Validate Planets“. Ames Research Center. NASA (2011). 2018-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 1-oktyabr.
  2. ↑ Fressin, François et al. (2011). "Kepler-10 c: a 2.2 Earth Radius Transiting Planet in a Multiple System". The Astrophysical Journal Supplement Series 197 (1): 5. doi:10.1088/0067-0049/197/1/5. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Jean Schneider. „Notes for planet Kepler-10 c“. Extrasolar Planets Encyclopaedia (2011). Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.
  4. ↑ „Kepler Discoveries“. Ames Research Center. NASA (2011). 2010-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyun.
  5. ↑ 5,0 5,1 The Kepler-10 planetary system revisited by HARPS-N: A hot rocky world and a solid Neptune-mass planet, Xavier Dumusque, Aldo S. Bonomo, Raphaelle D. Haywood, Luca Malavolta, Damien Segransan, Lars A. Buchhave, Andrew Collier Cameron, David W. Latham, Emilio Molinari, Francesco Pepe, Stephane Udry, David Charbonneau, Rosario Cosentino, Courtney D. Dressing, Pedro Figueira, Aldo F. M. Fiorenzano, Sara Gettel, Avet Harutyunyan, Keith Horne, Mercedes Lopez-Morales, Christophe Lovis, Michel Mayor, Giusi Micela, Fatemeh Motalebi, Valerio Nascimbeni, David F. Phillips, Giampaolo Piotto, Don Pollacco, Didier Queloz, Ken Rice, Dimitar Sasselov, Alessandro Sozzetti, Andrew Szentgyorgyi, Chris Watson, (Submitted on 30 May 2014)
  6. ↑ 6,0 6,1 Rajpaul, V. (July 2017), „Pinning down the mass of Kepler-10c: the importance of sampling and model comparison“, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 471 (1): L25–L130, arXiv:1707.06192, Bibcode:2017MNRAS.471L.125R, doi:10.1093/mnrasl/slx116.
  7. ↑ Clavin. „Astronomers Confounded By Massive Rocky World“. NASA (2014-yil 2-iyun). Qaraldi: 2014-yil 3-iyun.
  8. ↑ „The mass of Kepler-10c revisited: Upping the radial velocities game“ (2017-yil 7-avgust).

Manba xatosi: <ref> tag with name "Spitzy" defined in <references> is not used in prior text.
Manba xatosi: <ref> tag with name "universetoday" defined in <references> is not used in prior text.

Manba xatosi: <ref> tag with name "northwestern" defined in <references> is not used in prior text.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kepler-10c_(ekzosayyora)&oldid=3936690" dan olindi