Karpman uchburchagi

Karpman uchburchagi, drama uchburchagi, shuningdek taqdir uchburchagi ^[2] [ norasmiy manba? ^] tranzaktsion tahlilda odamlar oʻrtasidagi oʻzaro taʼsirning psixologik va ijtimoiy modeli boʻlib, birinchi marta Stiven Karpman tomonidan 1968-yilda oʻzining "Fairy Tales and Script Drama Analysis" maqolasida ^[3] tasvirlangan. Ushbu model psixologiya va psixoterapiyada qoʻllaniladi ^[4] .

Karpmanning dramatik uchburchak kontseptsiyasi hali eksperimental ravishda tasdiqlanmagan va 21-asrda spekulyativ (asossiz) sifatida ilmiy tanqidga uchramoqda .</img>

Karpman uchburchagi kontseptsiyasi jamiyatda insonning psixologik muammolarini oddiy izohlashi tufayli mashhurlikka erishgan. .

Uchta rol[tahrir | manbasini tahrirlash]

Model uchta odatiy psixologik rolni (yoki rol oʻynashni) oʻz ichiga oladi, ular quyidagilar:

Jabrlanuvchining roli (inglizcha: victim).
Taʼqib qiluvchining (yoki tajovuzkor) roli (inglizcha: persecutor) jabrlanuvchiga bosim oʻtkazadigan, majburlaydigan yoki bezovta qiladigan.
Qutqaruvchining roli(inglizcha: rescuer) vaziyatga yoki kuchsizlarga yordam berish istagi tufayli aralashadigan.

Ulardan qutqaruvchi roli unchalik aniq yoki boʻlmasam kam ishtirok etadigan rol hisoblanadi. Taqdir uchburchagi kontekstida qutqaruvchi favqulodda vaziyatda kimgadir yordam beradigan odam emas. Bu „qutqaruvchi“ uchun xudbinlik bilan foydali boʻlgan aralash yoki yashirin niyatga ega boʻlgan kishi. Qutqaruvchining muammoni hal qilish uchun yuzaki maqsadi bor va uni hal qilish uchun katta kuch sarflayotganga oʻxshaydi. Biroq, u vaziyatni hal qilmaslik yoki oʻzi uchun foydali boʻlgan muvaffaqiyatga erishish uchun yashirin niyatga ham ega. Masalan, u oʻzini hurmat qilish tuygʻusini his qilishi yoki „qutqaruvchi“ maqomini his qilishi yoki kimdir unga bogʻliqligini yoki kimdir unga ishonishini koʻrishdan zavqlanishi mumkin. Va u yordam berish istagi tufayli harakat qilayotganga oʻxshaydi, lekin chuqurroq darajada, u oʻz yutuqlarini olish uchun jabrlanuvchi bilan oʻynamoqda.

Bu holat, shaxs jabrlanuvchi yoki taʼqib qiluvchi rolini oʻz zimmasiga oladigan holatlar yuzaga kelganda namoyon boʻladi. Keyin boshqa odamlar boshqa rollarni oʻz zimmalariga oladilar ^[3] . Keyin „ikki oʻyinchi uchburchak boʻylab harakatlanadi, shuning uchun rollar almashadi“ ^[3] . Shunday qilib, masalan, jabrlanuvchi qutqaruvchiga aylanadi, qutqaruvchi quvishga oʻtadi yoki tez-tez boʻlganidek, qutqaruvchi vaziyatdan chiqishga harakat qiladi va jabrlanuvchiga aylanadi.

Har bir oʻyinchi uchun yashirin maqsad va vaziyatda boʻlishning sababi shundaki, har bir kishi oʻzining aytilmagan (va koʻpincha ongsiz) psixologik istaklarini, ehtiyojlarini toʻgʻri, asosli deb topadigan tarzda qondiradi. Biroq, ular strategik jihatdan bu vaziyat ularga zarar yetkazishini tan olishni istamaydilar. Shunday qilib, har bir oʻyinchi haqiqiy mas’uliyat yoki altruizmdan emas, balki oʻzining birlamchi ehtiyojlaridan kelib chiqadi. Shunday qilib, kimdir "odatdagidek qaygʻuli qurbon yoki jabrlanuvchi rolida keladi; va endi u „tasodifan“ taʼqib qiluvchi ga aylanishi va buning uchun kechirim soʻrashi mumkinligi aniq" ^[3] .

Qutqaruvchi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qutqaruvchini oʻynash favqulodda vaziyatda haqiqiy qutqaruvchidan farq qiladi, masalan, yonayotgan binodan jabrlanuvchini qutqaradigan oʻt oʻchiruvchi yoki choʻkayotgan odamni qutqaruvchi shaxs kabi emas, u dramatik qutqaruvch rolida boʻladi.

Dramatik qutqaruvchi oʻz rolida oʻzining tashvishlari va yashirin his-tuygʻularini koʻrmaslik uchun qutqarishga majbur boʻladi, chunki jabrlanuvchi xuddi oʻt oʻchiruvchi yoki qutqaruvchi kabi uning yordamiga muhtoj.

Qutqaruvchi doimo kam resurs holatida boʻlganligi sababli, uning oʻziga boʻlgan hurmati barqaror boʻlmasligi mumkin.

Jabrlanuvchi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jabrlanuvchining oʻziga xos xususiyati javobgarlik hissidan qochishdir. U oʻzining mustaqil yashashay olmasligiga ishonch hosil qiladi va har doim Qutqaruvchini qidiradi, shuningdek, tez-tez taʼqib qiluvchini (Agressor) oʻziga tortadi, chunki u ongsiz ravishda oʻzining passiv pozitsiyasidan chiqishni xohlamaydi, chunki u javobgarlikni istamaydi. Agar Jabrlanuvchiga oʻz muammosini hal qilish uchun maslahat berilsa, u darhol uni rad etadi, yaʼni u muammolari yechilmas deb hisoblaydi.

Taʼqib qiluvchi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taʼqib qiluvchi boshqalarga oʻz taʼsirini oʻtkazish, qurbonlar ustidan hukmronlik qilish, tom maʼnoda boshqa odamlarga hujum qilish istagi bilan ajralib turadi. Koʻpincha bu rolni bolaligida zoʻravonlikka uchraganlar oʻynaydi. Bunday odamlar ongsiz ravishda chuqur qaygʻu va nochorlik tuygʻusini boshdan kechiradilar, ular boshqalarni taʼqib qilish orqali bostirishga harakat qilishadi. Vaʼzlar, tahdidlar, qoʻrqitish, koʻplab axloqiy va ochiq toʻqnashuvlar — bularning barchasi taʼqib qiluvchining odatiy harakatlaridir.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „The New Drama Triangles“ (en). Karpmandramatriangle.com. Qaraldi: 2013-yil 5-oktyabr.
↑ „Треугольник судьбы — Преследователь, Избавитель, Жертва. А мы живем и не подозреваем!“ (ru). Блог о психологии (2012-yil 5-noyabr). 2017-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-oktyabr.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Berne 1973.
↑ „Transactional Analysis: Drama Triangle Of Rescuer, Persecutor And Victim“ (en). Counselling Central (2009-yil 10-may). Qaraldi: 2013-yil 5-oktyabr.

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilmiy

Karpman, S. B. Fairy tales and script drama analysis : [angl.] // Transactional Analysis Bulletin. — 1968. — Vol. 7, no. 26.
Karpman, S. B. The new drama triangles : [angl.] // USATAA/ITAA conference lecture. — 2007. — 11 August.
L’Abate, L. The Drama Triangle: An Attempt to Resurrect a Neglected Pathogenic Model in Family Therapy Theory and Practice : [angl.] // The American Journal of Family Therapy. — 2009. — Vol. 37, no. 1. — P. 1-11. — doi:10.1080/01926180701870163.
Karpman, S. Script Drama Analysis II : [angl.] // International Journal of Transactional Analysis Research & Practice. — 2019. — Vol. 10, no. 1. — P. 21-39. — doi:10.29044/v10i1p21.

Ommabop

{{Книга автор=Berne, Eric|заглавие=Games People Play|место=New York|издательство=Ballantine Books|год=1996|isbn=978-0-345-41003-0|ref=Berne}}
{{Книга автор=Berne, Eric|заглавие=What Do You Say After You Say Hello?|место=London|издательство=Bantam Books|год=1973|isbn=978-0-553-23267-7|ref=Berne}}
Andoza:Книга автор=Harris, Thomas A., MD.
Andoza:Книга автор=Womeldorff, David Emerald
Andoza:Книга автор=Zimberoff, Diane
Andoza:Книга автор=Жизнь, свободная от игр

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Forrest, Lynne. „The Three Faces of Victim – An Overview of the Drama Triangle“ (en). Lynne Forrest (2008-yil 26-iyun). Qaraldi: 2017-yil 6-iyul.

Drama Triangle — Stephen Karpmanʼs site including the original articles
Karpman Drama Triangle Summary — An enhanced diagram of the KDT with links to several articles on its interpersonal manifestations by a neuropsychologist.
The Drama Triangle — TA-Tutor.com

[1] „The New Drama Triangles“ (en). Karpmandramatriangle.com. Qaraldi: 2013-yil 5-oktyabr.

[2] „Треугольник судьбы — Преследователь, Избавитель, Жертва. А мы живем и не подозреваем!“ (ru). Блог о психологии (2012-yil 5-noyabr). 2017-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-oktyabr.

[FOOTNOTEBerne1973-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Berne 1973.

[4] „Transactional Analysis: Drama Triangle Of Rescuer, Persecutor And Victim“ (en). Counselling Central (2009-yil 10-may). Qaraldi: 2013-yil 5-oktyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]