Kambodja ayollari
Kambodjadagi ayollar, hukmron Khmer madaniyatining taʼsiri tufayli, anʼanaviy ravishda kamtar va yumshoq soʻzli boʻlishlari kutiladi. Ular yaxshi xulqli,[1] mehnatsevar[2] va uy xoʻjaligiga tegishli boʻlishi kerak. Ular oilaning gʻamxoʻrlari,[1] moliyaviy boshqaruvchilar[2] va „uyning saqlovchisi“ boʻlib xizmat qilishlari kutilmoqda. Moliyaviy maʼmurlar sifatida ayollar oilaviy darajada uy xoʻjaligi hokimiyatiga egadir.[3] Kxmer ayollari nikohgacha bokiralikni saqlab qolishlari, sodiq xotin boʻlishlari[1] va erlariga maslahatchi boʻlishlari kerak.[2] Kambodjadagi ayollarni „yengil“ sayr qiluvchilar deb ham atashadi — „yengil“ yurish va xmer ayollarining nafisligi „harakatlaridagi sokinlik, ularning shoyi yubkalarining shitirlashi eshitilmaydi“.[2]
Soʻnggi yillarda Kambodjada ayollar anʼanaviy ravishda erkaklar ustunlik qiladigan ish va siyosat sohalarida faolroq boʻldi.
Ish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kambodjadagi fuqarolar urushidan soʻng, Kambodja erkak ishchilar yetishmasligidan aziyat chekdi. Natijada, ayollar ilgari erkaklar bajaradigan mas’uliyatni oʻz zimmalariga olishdi.[2] Kambodja qonunchiligiga koʻra, ayollar „teng ish uchun teng haq“ olish huquqiga ega. Biroq, aslida, koʻpchilik ayollar erkaklarnikiga qaraganda kamroq maosh oladi.[2] 1990-yillarda qishloqlardan koʻplab „oʻqimagan yosh ayollar“ tikuvchilik fabrikalarida ishlash uchun shaharga kelishdi.[2]
2004-yilda Kambodja uchun gender va taraqqiyot tashkiloti, Kambodjadagi ayollar ishchi kuchining 6 foizi maosh olishini taʼkidladi.[4]
Din[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kxmer ayollari koʻpincha Buddist ibodatxonalarida ibodat qilishda va diniy marosimlarda qatnashishda faol boʻlishadi, ayniqsa thngai sil (kxmer. ថ្ងៃសីល ; Ingliz tilida „muqaddas kunlar“). Baʼzi ayollar nafaqat ibodat qiluvchilar sifatida qatnashadilar, balki buddist rohibalarga aylanadilar (យាយជី yeay chi) — ayniqsa beva va qariyalar ayollar.
Taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]
2019-yilda Kambodja ayollarining 13,8 foizi savodsiz ekani xabar qilingan. 2004-yilda Kambodjadagi qizlarning atigi 16 foizi quyi oʻrta maktablarda oʻqiganligi xabar qilingan.[4] Kambodjadagi qizlar gender rolini kutish va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy voqeliklar tufayli taʼlim olish imkoniga ega emaslar. Kambodjadagi qizlar uyda kichik birodarlariga gʻamxoʻrlik qilish, uy vazifalarini bajarish va uy boshligʻini qoʻllab-quvvatlash uchun kerak. Boshqa omillar orasida oʻta qashshoqlik, uy va maktab oʻrtasidagi masofa, shuningdek, yolgʻiz sayohat paytida shaxsiy xavfsizlik uchun doimo mavjud boʻlgan qoʻrquv kiradi.[2]
Biroq, bu past statistik maʼlumotlarga qaramay, Kambodja universitetlarida ayollar soni ortib bormoqda. 2004-yil holatiga koʻra, universitet bitiruvchilarining 20 % ayollar edi.[4]
Google.org tomonidan moliyalashtirilgan Google xayriya boʻlimi, SHE Investments and Youth Business International (YBI) yordam koʻrsatmayotgan ayol biznes egalariga Covid-19 pandemiyasidan xalos boʻlishga yordam berish tashabbusini yaratdi. Ushbu dastur orqali ayollar raqamli savodxonlik, inqirozlarni boshqarish, moliyaviy menejment va biznes modeliga moslashish haqida bilib oladilar. 2021-yil sentabr oyi holatiga koʻra, 97 nafar ayoldan 94 nafari oʻqishni tamomladi va dasturni boshqalarga tavsiya qilishini aytdi. Bundan tashqari, dastur yakunida 78 ta korxona oʻz faoliyatini davom ettirdi. Ishtirokchilarning oylik daromadi 169 foizga oshdi. Jami 584 ta ish oʻrni saqlab qolindi, qayta ishga qabul qilindi yoki yangi tashkil etildi.[5]
Siyosiy holat[tahrir | manbasini tahrirlash]
1980-yillardan hozirgi kungacha Kambodja siyosatidagi ayollar ishtirokchilari soni pastligicha qolmoqda. Ular hukumatning ham mahalliy, ham milliy darajasidagi yuqori lavozimlarda kam vakillikka ega.[2] 1993-yildan beri Kambodja ayollari ishtirokida kamtarona oʻsish kuzatildi, shu jumladan ayollarning muammolari va huquqlariga eʼtibor qaratuvchi nodavlat tashkilotlarda etakchilik.[2]
2004-yilda Milliy Assambleya aʼzolarining 10 foizi, Kommuna Kengashi aʼzolarining 8 foizi va Kambodja sudyalarining 7 foizi ayollar ekanligi maʼlum qilingan.[4]
Huquqiy holat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mamlakat tarixi davomida va milliy qonunchilik doirasida Kambodjada erkaklar va ayollar doimo teng huquqlarga ega boʻlgan.[2] Bu tenglik Kambodja Konstitutsiyasida ham qayd etilgan.[2] Kambodja ayollari meros qonunlaridan foydalanadilar. Bu qonunlar, ular mulkka egalik qilishlari, „mulkni nikohga olib kelishlari“ va agar xohlasalar, mulkni oʻzlarining mulki deb daʼvo qilishlari mumkinligini anglatadi. Kambodjadagi ayollar ham oson ajralishlari mumkin.[2] 2005-yilda Kambodja nikohda zoʻrlashni taqiqlagan.[6]
Fohishalik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kambodjadagi fohishalik mahalliy ayollarni va[2] Vetnamlik ayollarni[7] qamrab oladi va yaqin atrofdagi Tailanddagi jinsiy savdo bilan bogʻliq. Ushbu keng tarqalgan fohishalik natijasida Kambodja aholisining taxminan 2,8 foizi OIV / OITS bilan kasallangan.[2]
Oiladagi zoʻravonlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ayniqsa, qishloq jamoalarida Kambodja ayollari nafaqat oiladagi zoʻravonlikka moyil, balki „kam huquqiy yordamga“ ham ega.[3] Cheklangan taʼlim tufayli koʻplab kambodjalik ayollar oʻzlarini kamsitish, gender tengsizlik, zoʻravonlikdan himoya qila olmaydi. Ular oʻzlarining qonuniy huquqlari va global inson huquqlari standartlaridan bexabar yashaydilar.[4]
2004-yilda „Gender and Development for Kambodja“ jurnalida „ayollarning 23 foizi maishiy zoʻravonlikka duchor boʻlgan“ deb xabar berdi.[4]
Ijtimoiy holat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Soʻnggi paytlarda Kambodja ayollarining bugungi jamiyatdagi roli haqida koʻp muhokamalar boʻlib oʻtdi. Kambodja anʼanalari ularning kundalik rollari haqida bizga aytib beradigan narsalar qayta koʻrib chiqilmoqda. Gender tengligiga erishish uchun gender meʼyorlari yetakchilik rollariga nisbatan hozirgi davrni aks ettirishi kerak. Baʼzilar, Kxmer madaniyatidagi ayollarning anʼanaviy vakilliklaridan ayolning qadr-qimmatini oshirish va ayol erkakdan ikkinchi oʻrinda emasligini taʼkidlash[8] Kambodja ayollarini oʻzlarining agentlariga aylantirishga yordam beradi, deb aytishadi.
Soʻnggi yillarda Kambodjadagi yosh ayollar anʼanaviy Kambodja madaniyatiga zid boʻlgan Gʻarb gʻoyalariga taʼsir qilishdi. Bir misol, ayniqsa, Pnompen poytaxtida topilgan, kambodjalik yosh ayollar restoranlarda spirtli ichimliklar va boshqa spirtli ichimliklarni ochiq isteʼmol qilishlaridir. Gʻarb taʼsiri aniqlangan boshqa sohalarda erkaklar va ayollar oʻrtasidagi teng huquqlilik hissi, tengdoshlar bosimi, hamrohlik, tajriba, oila ichidagi muammolar, erkak doʻsti tomonidan tashlab ketilishi va reklama kiradi.[9]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Chey, Elizabeth.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 The Status of Women in Society (Wayback Machine saytida 2015-01-07 sanasida arxivlangan), seasite.niu.edu
- ↑ 3,0 3,1 Gender Roles and Statuses, everyculture.com
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 The Status of Women in Cambodia[sayt ishlamaydi], Gender and Development for Cambodia, online.com.kh
- ↑ „Results just released of teaching digital literacy to female workers - Khmer Times“ (en-US) (2021-yil 20-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 26-sentyabr.
- ↑ UN Committee Against Torture (CAT). „Concluding observations of the Committee against Torture: Cambodia“ (20-yanvar 2011-yil). Qaraldi: 8-mart 2011-yil.
- ↑ Cambodia, Factbook on Global Sexual Exploitation, uri.edu
- ↑ Hill, Peter S; Ly, Heng Thay (2004-01-01). „Women are Silver, Women are Diamonds: Conflicting Images of Women in the Cambodian Print Media“. Reproductive Health Matters. 12-jild, № 24. 104–115-bet. doi:10.1016/S0968-8080(04)24148-9. ISSN 0968-8080. PMID 15626201.
- ↑ Women in Cambodia are increasingly becoming social drinkers (Wayback Machine saytida 2012-10-15 sanasida arxivlangan).
Qoʻshimcha adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Makkarti, Keysi. Kambodjaning birinchi xonimi ayollar va bolalar salomatligi boʻyicha milliy chempion boʻldi (Wayback Machine saytida 2012-03-19 sanasida arxivlangan), 2011-yil 21-fevral, un.org.kh
- Kambodjaning birinchi xonimi ayollar va bolalar salomatligi boʻyicha milliy chempion etib tayinlandi, Features Story, 2011-yil 23-fevral, unaids.org
- Kambodjadagi ayollarning ahvoli, 2004-yil iyul, 55 bet.
- Xodimlar. Global salomatlik tashabbusini jadallashtirish: Kambodjaning OIV/OITSga qarshi saʼy-harakatlari ayollarni haydovchi oʻrindigʻiga qoʻydi (Wayback Machine saytida 2011-03-14 sanasida arxivlangan), Ayollar taraqqiyotda, 2011-yil fevral/mart, USAID Amerika xalqidan, usaid.gov
- Autreach ishchi qoʻllanmasi (Wayback Machine saytida 2011-01-24 sanasida arxivlangan), Kambodja ayollar salomatligi loyihasi, 1998-yil yanvar, 60 sahifa, kanserkontrol.cancer.gov