Kalpana Chawla

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kalpana Chawla
Tavalludi 17-mart 1962-yil[1]
Karnal, Sharqiy Panjob shtati, Hindiston
Vafoti 1-fevral 2003-yil(2003-02-01)
(40 yoshda)
Texas ustidan Space Shuttle Columbia bortida, AQSH, Kolumbiya kosmik kemasi halokatida
Fuqaroligi Hindiston (1962—1991)
Qoʻshma Shtatlar (1991—2003)
Mukofotlari

Kongressning fazoviy sharaf medali
NASA xizmatlari uchun medal

NASA kosmik parvoz medali
Kosmik karyera
Kosmosdagi vaqt
 31 kun, 14 soat, 54 daqiqa
Tanlash 1994-yil NASA guruhi
Missiyalar STS-87, STS-107
Missiya belgisi

Kalpana Chawla (1962-yil 17-mart — 2003-yil 1-fevral) asli hindistonlik amerikalik astronavt va muhandis-mexanik boʻlib, kosmosga chiqqan birinchi hindistonlik ayol boʻlgan.[2][3] U birinchi marta 1997-yilda kosmik kemasida missiya mutaxassisi va asosiy robot qoʻl operatori sifatida uchgan.

Uning ikkinchi parvozi 2003-yilda Kolumbiya kosmik kemasining soʻnggi parvozi boʻlgan STS-107 da amalga oshirildi. Chawla Kolumbiya kosmik kemasi halokatida halok boʻlgan yetti ekipaj aʼzosidan biri boʻlib, kosmik kema Yer atmosferasiga qayta kirishi bilan parchalanib ketgan.[4] Chawla vafotidan keyin Kongressning fazoviy faxriy medali bilan taqdirlandi va bir nechta koʻchalar, universitetlar va muassasalar uning sharafiga nomlandi.[5][6][7] U Hindistonda milliy qahramon sifatida tanilgan.[8] Chawla 2003-yil 1-fevralda vafot etdi.

Erta hayot va taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kalpana Chawla 1962-yil 17-martda Haryana shtatining Karnal shahrida tugʻilgan.[9] U Karnaldagi Tagore Baal Niketan oʻrta maktabini tamomlagan. U mahalliy parvoz klublariga bordi va otasi bilan samolyotlarni tomosha qildi.[10] 1961-yilning 1-iyuliga qadar uning tugʻilgan sanasi oilasi tomonidan soxtalashtirilgan va u kirish imtihoniga kiritilishi mumkin edi.[11] Hindistonning Panjob muhandislik kollejida aviatsiya muhandisligi boʻyicha bakalavr darajasini qoʻlga kiritgach, 1982-yilda AQShga koʻchib oʻtdi va 1984-yilda Arlingtondagi Texas universitetida aerokosmik muhandislik boʻyicha magistrlik darajasini oldi.[12] Chawla 1986-yilda ikkinchi magistr darajasini va 1988-yilda Kolorado Boulder universitetida aerokosmik muhandislik boʻyicha PhD[13] darajasini oldi.[14]

Karyerasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1988-yilda Chawla NASAning Ames tadqiqot markazida ishlay boshladi va u yerda vertikal qisqa uchish va qoʻnish (V/STOL) tushunchalari boʻyicha hisoblash suyuqliklari dinamikasi (CFD) tadqiqotini oʻtkazdi. Chawla tadqiqotining koʻp qismi texnik jurnallar va konferensiya maqolalariga kiritilgan. 1993-yilda u Overset Methods kompaniyasiga qoʻshildi, Inc. kompaniyaga vitse-prezident va bir nechta tana muammolarini simulyatsiya qilishga ixtisoslashgan tadqiqotchi olim sifatida qoʻshildi. Chawla samolyotlar, planerlar va bitta va koʻp dvigatelli samolyotlar, gidrosamolyotlar va planerlar uchun tijorat uchuvchi litsenziyalari boʻyicha Sertifikatlangan parvoz oʻqituvchisi reytingiga ega edi. 1991-yil aprel oyida AQSh fuqaroligini olgandan soʻng, Chavla NASAning Astronavtlar korpusiga ariza berdi.[15] U 1995-yil mart oyida korpusga qoʻshildi va 1997-yilda birinchi parvozi uchun tanlangan.

Birinchi kosmik missiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning birinchi kosmik missiyasi 1997-yil 19-noyabrda Kolumbiyaning STS-87 kosmik kemasida uchgan oltita astronavtdan iborat ekipaj tarkibida boshlandi. Chawla kosmosga uchgan birinchi hind ayoli edi. U koinotning vaznsizligida sayohat qilar ekan, u: „Sen shunchaki aqldan ozgansan“ shu fikrlarni bildirgan edi. U Yer atrofida 252 marta yoki 10,67 million km atrofida aylanadi. Chawla oʻzining birinchi missiyasida 252 Yer orbitasi boʻylab 10,4/6,5 million milya masofani bosib oʻtdi va kosmosda 376 soatdan (15 kun va 16 soat) koʻproq vaqtni qayd etdi.[16][17] STS-87 paytida u notoʻgʻri ishlaydigan Spartan sunʼiy yoʻldoshini joylashtirish uchun mas’ul edi, bu sunʼiy yoʻldoshni qoʻlga olish uchun Uinston Skott va Takao Doi tomonidan kosmik sayohatni talab qildi. NASAning besh oylik tekshiruvi Chawla dasturiy interfeyslari va parvoz ekipaji va yerni boshqarish tartib-qoidalarida xatolarni aniqlash bilan oqlandi. STS-87 parvozdan keyingi faoliyatini tugatgandan soʻng, Chawla kosmik stantsiyada ishlash uchun astronavtlar kabinetidagi texnik lavozimlarga tayinlandi.

Fojiali missiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

STS-107 ekipaji 2001-yil oktabrda. Chapdan oʻngga: Braun, Er, Klark, Kalpana Chavla, Anderson, MakKol, Ramon

2001-yilda Chawla STS-107 ekipaji tarkibida ikkinchi parvozi uchun tanlangan. Ushbu missiya rejalashtirishdagi nomuvofiqliklar va texnik muammolar, masalan, 2002-yil iyul oyida shattl dvigatellari laynerlarida yoriqlar topilganligi sababli bir necha marta kechiktirildi. 2003-yil 16-yanvarda Chavla nihoyat STS-107 missiyasida koinotga qaytdi. Ekipaj Yer va kosmik fanlarni oʻrganish, ilgʻor texnologiyalarni rivojlantirish, kosmonavtlarning salomatligi va xavfsizligini taʼminlash maqsadida 80 ga yaqin tajriba oʻtkazdi.

Kolumbiyaning 28-missiyasi boʻlgan STS-107 uchirilishi chogʻida „Space Shuttle“ning tashqi tankidan koʻpikli izolyatsiya boʻlagi sindi va orbitalning port qanotiga urildi. Avvalgi kema reyslarida koʻpik toʻkilishidan ozgina zarar koʻrgan edi,[18] biroq baʼzi muhandislar Kolumbiyaga yetkazilgan zarar jiddiyroq deb taxmin qilishgan. NASA rahbarlari tekshiruvni cheklab qoʻydilar, agar u tasdiqlangan boʻlsa, ekipaj muammoni bartaraf eta olmagan boʻlardi.[19]

Kolumbiya Yer atmosferasiga qayta kirganida, zarar issiq atmosfera gazlarining kirib kelishiga va ichki qanot tuzilishini yoʻq qilishga imkon berdi, bu esa kosmik kemaning beqaror va parchalanishiga olib keldi.[20] Halokatdan soʻng, xuddi Challenger halokatidan keyingi kabi, Space Shuttle parvozi ikki yildan koʻproq vaqtga toʻxtatildi. Xalqaro kosmik stansiya (XKS) qurilishi toʻxtatildi; Shuttle reyslari STS-114 bilan qayta tiklanmaguncha va ekipaj rotatsiyasi uchun 41 oygacha stansiya butunlay Rossiyaning Roskosmos davlat korporatsiyasiga tayangan.

Chawla 2003-yil 1-fevralda boshqa olti ekipaj aʼzosi bilan birga Kolumbiya kosmik kemasi halokatida halok boʻldi, Kolumbiya oʻzining 28-missiyasi STS-107 ni yakunlashdan koʻp oʻtmay Yer atmosferasiga qayta kirib kelganida Texas ustidan qulab tushdi.[21] Uning qoldiqlari ekipajning qolgan aʼzolari bilan birga aniqlandi va uning xohishiga koʻra kuydirildi va Yuta shtatidagi Sion milliy bogʻiga tarqaldi.[22]

Shon-sharaf va eʼtirof[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • XKSga yuklarni yetkazib beruvchi Northrop Grumman Cygnus bilan shartnoma tuzilgan oʻn toʻrtinchi kosmik kema uning sharafiga SS Kalpana Chawla deb nomlangan.[23][24][25]
  • 51826 Kalpana Chawla asteroidi, Kolumbiya ekipaji ' bilan atalgan yetti kishidan biri[26]
  • Chavla oy krateri Kalpana Chavla nomi bilan atalgan.[27]
  • 2003-yil 5-fevralda Hindistonning oʻsha paytdagi Bosh vaziri Atal Bixari Vajpayi MetSat sunʼiy yoʻldoshlarining meteorologik seriyasi „Kalpana 1“ deb oʻzgartirilishi kerakligini eʼlon qildi. 2002-yil 12-sentabrda Hindiston tomonidan uchirilgan „MetSat-1“ seriyasining birinchi sunʼiy yoʻldoshi „Kalpana-1“ deb oʻzgartirildi.[28]
  • Jekson Heights, Kvins, Nyu-York, Nyu-York, Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi " Kichik Hindiston "dagi 74-koʻcha uning sharafiga „Kalpana Chavla yoʻli“ deb oʻzgartirildi.[29]
  • Uning sharafiga Hindistonning Tamilnadu shtati, Koimbatore shahridagi Sirumugay qishlogʻidagi Rayon Nagardagi Kalpana Chavla koʻchasi deb nomlandi.
  • Kalpana Chawla mukofoti 2004-yilda Karnataka hukumati tomonidan yosh olimlarni taqdirlash uchun taʼsis etilgan.[30]
  • NASA Chavlaga superkompyuter bagʻishladi.[31]
  • Florida Texnologiya Institutining talabalar turar-joy majmualaridan biri Columbia Village Suitesda har bir astronavt, jumladan Chawla nomi bilan atalgan zallar mavjud.
  • NASA Mars Exploration Rover missiyasi Kolumbiya kemasi halokatida halok boʻlgan yettita astronavtning har biri nomi bilan atalgan tepaliklar zanjiridagi yettita choʻqqiga Kolumbiya tepaliklari deb nom berdi. Ulardan biri Chawla nomi bilan atalgan Chawla tepaligidir.
  • Deep Purple guruhidan Stiv Morse Kolumbiya fojiasi xotirasiga „Contact Lost“ qoʻshigʻini yaratdi. Chawla Morseni bilar edi va u bilan birga „Space Truckin“ qoʻshigʻini oʻz ichiga olgan "Machin Head „ guruhini oldi. Morsening hurmat qoʻshigʻini Bananas albomida topish mumkin.[32]
  • Yozuvchi Piter Devid oʻzining 2007-yilda “Yulduzli yoʻl" romani"[33]
  • Kalpana Chawla ISU stipendiya jamgʻarmasi 2010-yilda Xalqaro kosmik universiteti (ISU) bitiruvchilari tomonidan hind ayollarining xalqaro kosmik taʼlim dasturlarida ishtirok etishini qoʻllab-quvvatlash uchun tashkil etilgan.
  • Kalpana Chawla Memorial Scholarship dasturi Hindiston Talabalar Uyushmasi (ISA) tomonidan 2005-yilda El-Pasodagi Texas universitetida (UTEP) faxriy aspirantlar uchun tashkil etilgan.[34]
  • Kolorado universitetida 1983-yildan beri berilgan Kalpana Chawla eng yaxshi bitiruvchilari mukofoti Chawla nomi bilan oʻzgartirildi.[35]
  • Chawla 1984-yilda aerokosmik muhandislik boʻyicha fan magistri darajasini olgan Arlingtondagi Texas universiteti 2004-yilda Kalpana Chawla Hall nomli yotoqxonani ochdi[36]
    Kalpana Chawla Hall, Texas Arlington universiteti
    Bundan tashqari, universitet 2010-yil 3-may kuni muhandislik kollejining asosiy binolaridan biri boʻlgan Nedderman zalida Kalpana Chawla memorialini bagʻishladi.[37]
  • Panjob muhandislik kollejidagi qizlar yotoqxonasi (Hindistonda universitet yotoqxonasi shunday nomlanadi) Chavla nomi bilan atalgan. Bundan tashqari, Aeronavtika muhandisligi boʻlimining eng yaxshi talabasi uchun yigirma besh ming INR mukofoti, medal va sertifikat belgilanadi.[38]
  • Haryana hukumati Kurukshetraning Jyotisar shahrida Kalpana Chawla planetariysini tashkil etdi.[39]
  • Hindiston Texnologiya Instituti, Kharagpur uning sharafiga Kalpana Chawla kosmik texnologiya xujayrasi deb nom berdi.[40][41]
  • Dehli texnologik universiteti qizlar yotoqxonasiga Chavla nomini berdi.[42]
  • Merilend shtatidagi Patuxent daryosi harbiy-dengiz havo stantsiyasida harbiy uy-joy qurilishi Kolumbiya koloniyasi deb nomlandi va Chawla Way nomli koʻchani oʻz ichiga oladi.
  • Pondicherri universitetidagi yotoqxona blokiga Chavla nomi berildi.[43]
  • Kalpana Chawla Hukumat Tibbiyot Kolleji (KCGMC) — bu Chawla nomidagi Haryana, Hindistonning Karnal shahrida joylashgan tibbiyot kolleji. Kalpana Karnalda tugʻilgan.
  • Kurukshetra Milliy Texnologiya Instituti Chawla sharafiga qizlar yotoqxonasiga nom berdi.
  • Bhopal Milliy Texnologiya Instituti qizlar yotoqxonasiga Kalpana Chawla Bhavan deb nom berdi.[44]

Shaxsiy hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

1983-yil 2-dekabrda Kalpana Chawla 21 yoshida Jan-Pyer Xarrisonga turmushga chiqdi.[14] Kolumbiyadagi fojiadan soʻng Xarrisonga kinoijodkorlar Kalpananing hayoti haqida film suratga olishni taklif qilishdi, biroq u ularning hayotini sir saqlashni maʼqul koʻrgani uchun rad javobini berdi.[45] Xarrison oʻshandan beri boshqa turmushga chiqdi va kichik oʻgʻli bor. Kaliforniyaning Los Gatos shahrida nashriyot kompaniyasini boshqaradi.[46]

Ommaviy madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]

National Geographic’da hind yulduzlari haqidagi hujjatli filmlar seriyasi Mega Icons (2018—2020) Chawlaning yutuqlariga bagʻishlangan.[47]

  • List of Asian Americans § Space
  • List of female spacefarers

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Kalpana Chawla Birth Anniversary: Here are lesser-known facts about the first woman of Indian origin to fly to space“ (inglizcha). Hindustan Times (16-noyabr 2020-yil). Qaraldi: 30-iyul 2020-yil.
  2. ↑ Salim Rizvi. „Indo-US astronaut follows Kalpana's footsteps“. New York: BBC (11-dekabr 2006-yil). Qaraldi: 20-noyabr 2012-yil. „Almost four years after the death of the first American astronaut Kalpana Chawla in the Columbia space shuttle disaster, Nasa has sent another woman of Indian origin into space.“.
  3. ↑ Nola Taylor Redd. „Kalpana Chawla: Biography & Columbia Disaster“. Space.com. Tech Media Network. Qaraldi: 20-noyabr 2012-yil.
  4. ↑ „Kalpana Chawla“. NBC News. Qaraldi: 24-may 2012-yil.
  5. ↑ Rajghatta, Chidanand. „NY has Kalpana Chawla Way“. The Times of India (12-iyul 2004-yil). Qaraldi: 27-fevral 2014-yil.
  6. ↑ Saxena. „Kalpana Chawla Space Technology Cell | Flickr – Photo Sharing!“. Flickr (14-mart 2007-yil). Qaraldi: 10-dekabr 2010-yil.
  7. ↑ „IBN News“. Ibnlive.in.com (3-fevral 2010-yil). 27-sentabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-dekabr 2010-yil.
  8. ↑ Phillips, Leah (24–may 2017–yil). „Impossible Journey: The Liminality of Female Heroes“. Round Table. 1-jild, № 1. 7-bet. doi:10.24877/rt.13. ISSN 2514-2070.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  9. ↑ Harrison, Jean-Pierre.. The edge of time : the authoritative biography of Kalpana Chawla, Los Gatos, California, 2011. ISBN 978-0-9768279-0-0. OCLC 885972649. 
  10. ↑ Chawla, Kalpana, American National Biography Online. Oxford University Press, 2008-yil aprel. DOI:10.1093/anb/9780198606697.article.6028448. 
  11. ↑ Salwi. „Did you know Kalpana was called Monto?“. Rediff.com (20-fevral 2004-yil). 20-avgust 2000-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 20-avgust 2017-yil.
  12. ↑ Chawla, Kalpana (1984), MS Thesis Optimization of cross flow fan housing for airplane wing installation, University of Texas at Arlington, 97-bet
  13. ↑ Chawla, Kalpana (1988), PhD Thesis Computation of dynamics and control of unsteady vortical flows, University of Colorado Boulder, 147-bet
  14. ↑ 14,0 14,1 Kalpana Chawla: Biography & Columbia Disaster Space.com, 20 December 2017
  15. ↑ „Book Review: Biography of Kalpana Chawla“ (PDF). {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  16. ↑ „Kalpana Chawla biography*“. www.kcgmc.edu.in. Qaraldi: 1-yanvar 2022-yil.
  17. ↑ „Astronaut Bio: Kalpana Chawla“. NASA (2004-yil may). Qaraldi: 11-yanvar 2021-yil.
  18. ↑ „6.1 A History of Foam Anomalies (page 121)“. Columbia Accident Investigation Board (2003-yil avgust). Qaraldi: 26-iyun 2014-yil.
  19. ↑ Marcia Dunn. „Columbia's problems began on left wing“. Associated Press via staugustine.com (2-fevral 2003-yil). 2-noyabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27-iyun 2022-yil.
  20. ↑ „Molten Aluminum found on Columbia's thermal tiles“. USA Today. Associated Press (4-mart 2003-yil). Qaraldi: 13-avgust 2007-yil.
  21. ↑ Correspondent. „Space Shuttle Explodes, Kalpana Chawla dead“. Rediff.
  22. ↑ Leinbach, Michael „Chapter 12: Healing and Closure“,. Bringing Columbia home: the untold story of a lost space shuttle and her crew. New York: Arcade Publishing, 23-yanvar 2018-yil. ISBN 978-1-62872-852-1. „A a few days later a memorial service was held for Kalpana Chawla at Zion National Monument in Utah, one of her favorite places“ 
  23. ↑ „Next Cygnus Cargo Ship Named for Columbia Astronaut Kalpana Chawla“ (9-sentabr 2020-yil).
  24. ↑ „US spacecraft named after late Indian-American astronaut Kalpana Chawla“. The Indian Hawk: Latest Indian Defence News, World Defence, IDRW, Indian Army, Air Force, Navy. Qaraldi: 11-sentabr 2020-yil.
  25. ↑ News. „US mission named after Kalpana Chawla“. Indian Defense News, Indian Armed Forces, IDRW, Defence. Qaraldi: 4-oktabr 2020-yil.
  26. ↑ „Tribute to the Crew of Columbia“. NASA JPL. 8-fevral 2008-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-iyun 2007-yil.
  27. ↑ „Lunar crater Chawla“. IAU. Qaraldi: 16-iyun 2021-yil.
  28. ↑ „ISRO METSAT Satellite Series Named After Columbia Astronaut Kalpana Chawla“. Spaceref.com. Qaraldi: 10-iyun 2007-yil. [sayt ishlamaydi]
  29. ↑ Rajghatta, Chidanand. „NY has Kalpana Chawla Way“. The Times of India (12-iyul 2004-yil). Qaraldi: 27-fevral 2014-yil.Rajghatta, Chidanand (12 July 2004).
  30. ↑ „Kalpana Chawla Award instituted“. The Hindu (23-mart 2004-yil). Qaraldi: 10-iyun 2007-yil.
  31. ↑ „NASA Names Supercomputer After Columbia Astronaut“. About.com. 30-dekabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-iyun 2007-yil.
  32. ↑ „Space Music – Rock/Pop“. HobbySpace (31-avgust 2005-yil). Qaraldi: 10-dekabr 2010-yil.
  33. ↑ David, Peter; Star Trek: Next Generation: Before Dishonor; Page 24.
  34. ↑ „Kalpana Chawla Memorial Scholarship“. UTEP. 2-oktabr 2011-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-iyun 2008-yil.
  35. ↑ „Kalpana Chawla Award“. University of Colorado. 9-mart 2012-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 12-fevral 2012-yil.
  36. ↑ „Kalpana Chawla Hall“. University of Texas at Arlington. Qaraldi: 16-may 2013-yil.
  37. ↑ „Kalpana Chawla Display Dedicated at Nedderman Hall“. The University of Texas at Arlington. 29-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 16-may 2013-yil.
  38. ↑ „Punjab Engineering College remembers Kalpana“. The Indian Express. 27-avgust 2006-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-iyun 2007-yil.
  39. ↑ „IBN News“. Ibnlive.in.com (3-fevral 2010-yil). 27-sentabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-dekabr 2010-yil. „IBN News“.
  40. ↑ Saxena. „Kalpana Chawla Space Technology Cell | Flickr – Photo Sharing!“. Flickr (14-mart 2007-yil). Qaraldi: 10-dekabr 2010-yil. Saxena, Ambuj (14 March 2007).
  41. ↑ „Space Technology Cell“. Kcstc.iitkgp.ernet.in. 30-dekabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-dekabr 2010-yil.
  42. ↑ „Delhi University“. 31-mart 2022-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27-iyun 2022-yil.
  43. ↑ „Pondicherry University“.
  44. ↑ „KALPANA CHAWLA BHAWAN“.
  45. ↑ Dhar, Abira. „Exclusive: Kalpana Chawla's Husband Denies Rights to Make Biopic“ (inglizcha). The Quint (27-aprel 2017-yil). Qaraldi: 8-iyun 2021-yil.
  46. ↑ 10 years after Columbia disaster, family members remember The Denver Post, 30 January 2013.
  47. ↑ „Mega Icons Season 2 Episode 4“ (inglizcha). Disney+ Hotstar. Qaraldi: 12-iyun 2021-yil.

Qoʻshimcha oʻqish uchun[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Yulduzlar orasida!: Gurdeep Pandherning Kalpana Chavlaning hayoti va orzulari
  • Hindistonning 50 ta eng mashhur ayollari (ISBN 81-88086-19-3) Indra Gupta tomonidan
  • Kalpana Chavla: Hayot (ISBN 0-14-333586-3) tomonidan Anil Padmanabhan
  • Vaqt chekkasi: Kalpana Chavlaning nufuzli tarjimai holi (ISBN 978-0976827917) tomonidan Jan-Pyer Xarrison

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalpana_Chawla&oldid=3749153" dan olindi