Jebe (ot)
Jebe (djebe[1], djabe[2]) — qozoq otlarining eng qadimgi zotlaridan biri[3], qozoq zotining eng yirik vakillari, hozirgi Qozogʻiston hududida yetishtirilgan va hozirda Qozogʻiston Respublikasi va unga tutash hududlarda yetishtirilmoqda. Kuchli va oddiy zot, poda tarkibida, dashtlarda va ogʻir sharoitlarda yashashga moslashgan.
Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ilmiy ma'lumotlarga koʻra, hozirgi Qozogʻiston hududida otlarni xonakilashtirish 5000-yildan koʻproq vaqt oldin boshlangan. Jebe zotli otlar nasl-nasabi qadimgi qozoq otlaridan kelib chiqqan[3]. Jebe moʻgʻul zotlariga yaqin boʻlgan aborigen ot zotlarini nazarda tutadi, katta ehtimol bilan ular ehtimol Prjevalski otidan kelib chiqqan[1].
Hozirgi jebe otlari qozoq otining eng yirik vakillari boʻlib, hozirgi Qozogʻiston hududida va unga tutash hududlarda yetishtiriladi. Ushbu zot hozirgi Aqtoʻbe viloyatining janubida shakllangan[4]. Zotni saqlash va rivojlantirishda 1930[2]-yilda ushbu hududda ochilgan Emba naslchilik zavodining oʻrni katta.
Uzoq vaqt davomida jebe zotli otlarning tashqi koʻrinishini yaxshilash uchun ular Don zotidagi aygʻirlar bilan chatishtirilgan, shunga qaramay, jebe Don otlariga qaraganda ancha massivdir. Jebe otlari kuchli va oddiy, minish uchun mos. Hozir Qozogʻistonda Jebe zotli otlarning sof zotini koʻpaytirish asosida yangi zot – Mugodjar naslchilik ishlari olib borilmoqda. Tajribalar Qozogʻistonning turli viloyatlarida joylashgan bir qator otchilik xoʻjaliklarida olib boriladi, ularning har birida turli ishlab chiqaruvchilarning bir nechta liniyalari mavjud.
Tashqi koʻrinish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jebe qozoq zotining eng yirik vakillari. Bu zotning otlari proporsional boshga ega, old qismi keng, quloqlari kichik va jagʻ mushaklari yaxshi rivojlangan. Boʻyin qismi yetarli darajada uzunlikda, koʻpincha pastroqda joylashgan. Jebe otlari asosan past boʻyli boʻlib, balanligi 1,44-1,80 metr, orqa qismi toʻgʻri va keng, bel qismi kuchli. Koʻkrak yumaloq, oʻrtacha chuqurlik va kenglikda, yelka lopatkasi qisqa, tik oʻrnatilgan. Krup kalta, ba'zi otlarda osilgan, mushaklari rivojlangan. Old oyoqlari kuchli, yaxshi joylashgan, zich tuyoqli, kalta va qalin sochlari bor[2][4].
Jebe otlarining ranglari toʻq bay, bay, toʻq qizil va kulrang.
Tarkib[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jebe juda kuchli va oddiy zot boʻlib, ogʻir sharoitlarda hayotga moslashgan. Bu poda otlarining zoti, dasht tipida[4]. Zotning shakllanishi yil davomida podada yaylovlarda oʻtlash bilan boqiladi. Bu jebe otlarining eng ogʻir qish sharoitida va oziq-ovqat yetishmasligida omon qolish qobiliyatini va qishda oʻzlari yemsh topish qobiliyatini aniqladi — tebenevka[5].
Jebe otlari mahalliy aholi tomonidan transport, goʻsht va sut manbai sifatida foydalaniladi[2]. 3,5 yoshli Jebe otining ogʻirligi 430 kg gacha, goʻshti ajoyib ta'mga va kaloriya tarkibiga ega boʻladi[5]. Ular soʻyilganida 53-60% goʻsht beradi, bir kunda 10-15 litrdan 20 litrgacha sut berishi mumkin[6].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 „Популяционная структура, полиморфизм и иммунофилогенез 10 пород лошадей Европы и Азии“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-dekabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Джабе“. // tabun.by. 2012-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 25-iyul.
- ↑ 3,0 3,1 „Выступление председателя компании Elsevier господина Йонгсук Чи“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-dekabr.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 „Лошадь — достояние казахского народа“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-dekabr.
- ↑ 5,0 5,1 „Как откармливать лошадей“. // sobstvennik.org. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 25-iyul.
- ↑ „Казахская степная лошадь“. // fermer.ru. 2012-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 25-iyul.