Janubiy Arabiston Federatsiyasi
| Janubiy Arabiston Federatsiyasi arabcha: اتحاد الجنوب العربي Ittihad al-Janūb al-‘Arabī inglizcha: Federation of South Arabia Buyuk Britaniya protektorati | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 Janubiy Arabiston Federatsiyasi xaritasi | |||||||||
| Poytaxti | Adan | ||||||||
| Til(lar)i | Arabcha | ||||||||
| Dini | Islom | ||||||||
| Pul birligi | Janubiy Yaman dinori | ||||||||
| Maydoni | taxminan 55 000 km² | ||||||||
| Aholisi | 550 000 kishi (1963-yil) | ||||||||
| Boshqaruv shakli | Mustamlaka maʼmuriyati | ||||||||
| Oliy Komissar | |||||||||
| - 1963-yil (birinchisi) | Charlz Hyopborn-Jonston | ||||||||
| - 1967-yil (oxirgi) | Xemfri Trevelyan | ||||||||
| Bosh vazir | |||||||||
| - 1963-yil (birinchisi) | Hassan Ali Bayumi | ||||||||
| - 1966—1967-yillar (oxirgi) | Solih al-Avadli | ||||||||
| Tarix | |||||||||
| - Tashkil topgan | 1962-yil 16-avgust | ||||||||
| - Tugatilgan | 1967-yil 30-noyabr | ||||||||
Janubiy Arabiston Federatsiyasi (arabcha: اتحاد الجنوب العربي – Ittihad al-Janūb al-‘Arabī) — Janubiy Yaman hududida mavjud boʻlgan Buyuk Britaniya protektorati ostidagi davlatlar tashkiloti.
.jpg)
Federatsiya tarixi (1962—1967-yillar)[tahrir | manbasini tahrirlash]
U dastlab 1962-yil 4-aprelda Janubiy Arab Amirliklari Federatsiyasi tarkibidagi 15 ta davlatdan tuzilgan. 1963-yil 18-yanvarda unga Adan qirollik koloniyasi qoʻshildi. 1964-yil iyun oyida Yuqori Aulaki sultonligi qoʻshilgach, federatsiya tarkibiga 17 ta davlat kirdi.
Shayx Usmon va Kichik Adan oʻrtasidagi yoʻlnimg yarmida, Janubiy Arabiston Federatsiyasi (JAF) poytaxti Al-Ittihod choʻlda qurilgan. Mintaqalar orasidagi masofa juda katta edi: Maalladan (Aden tumani) Shayx Usmongacha - 8 kilometr, Kichik Adangacha - 13 kilometr[1].
1962-yil 23-iyulda Londonda Britaniya mustamlaka vaziri Dunkan Sendis va Janubiy Arabiston Federatsiyasi va Adan koloniyasi vazirlari oʻrtasida muzokaralar boshlandi. Tomonlar Adanning konstitutsiyaviy maqomi va uning federatsiyaga kirish shartlari masalasini koʻtardilar. Koʻplab Adan partiyalari va tashkilotlari bu muzokaralarga norozilik bildirib, mustamlaka vazirlari Adan xalqining taqdirini hal qilish huquqiga ega emasligini va faqat umumiy saylovlar asosida tuzilgan Adan milliy hukumati vakolatli ekanligini ta’kidladilar va federatsiya bilan ittifoq tuzish toʻgʻrisida qaror qabul qildilar. Bularning barchasiga erishish uchun uning Angliyaga qaramligini bartaraf etish kerak edi. Adan kasaba uyushmalari kongressi boshchiligidagi muxolifat vakillari Adan xalqi irodasiga qarshi tuzilgan har qanday ittifoq birinchi imkoniyatda tugatilishini aytdi. London muzokaralari boshlangan kuni Adanda norozilik namoyishi boshlandi. Adan kasaba uyushmalari kongressi 1960-yildan beri Adanda ish tashlashlarni taqiqlovchi qonun mavjud boʻlganiga va uni buzganlar qamoqqa olinishiga qaramay, bu ish tashlashga chaqirdi[2][3].
1962-yil 16-avgustda muzokaralar bitim imzolanishi bilan yakunlandi, unga koʻra Adan Britaniya suvereniteti ostida qolgan holda, 1963-yil 1-martda Janubiy Arabiston Federatsiyasi tarkibiga kirishi kerak edi. Shartnoma 1959-yil 11-fevralda imzolangan federatsiyani tashkil etish toʻgʻrisidagi bitim oʻz kuchini saqlab qolishi, yangi shartnoma esa unga faqat qoʻshimcha boʻlishini nazarda tutgan edi[4]. Ushbu muzokaralar davomida, shuningdek, Adan federatsiya tarkibiga kirgach, konstitutsiyaviy maqomiga kichik oʻlchamlarni kiritish boʻyicha kelishuvga erishildi[5].
1965-yilda inglizlar Janubiy Arabiston Federatsiyasi hukumatini vaqtincha olib tashlab, toʻgʻridan-toʻgʻri mustamlakachilikni joriy qildilar[6].
1966-yilda federatsiya jamoasi Yamaykaning Kingston shahrida boʻlib oʻtgan Hamdoʻstlik oʻyinlarida ishtirok etdi. Federatsiya 1967-yil 30-noyabrda Janubiy Arabiston protektorati va Yaman Xalq Demokratik Respublikasi tashkil etilgandan soʻng mustaqillikka erishgandan soʻng tarqatib yuborildi.
Federatsiya subyektlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adan Britaniya koloniyasi, Adan shtati qayta tashkil etildi
Aqrabi Shayxligi- Alaviy Shayxligi
- Audhali Sultonligi
- Yuqori Aulaqi Sultonligi
- Oliy Aulaqi Shayxligi
Quyi Aulaqi Sultonligi
Beyxan Amirligi
Vohidiy Sultonligi
Dali Amirligi- Datina Shayxligi
Lahj Sultonligi- Maflahi Sultonligi
Fadli Sultonligi- Haushabi Sultonligi
- Shaib Shayxligi
Quyi Yafa Sultonligi
Rahbarlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bosh vazirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Hassan Ali Bayumi (1963-yil 18-yanvar – 25-iyun)
- Zoir Abdu Baharun (1963-yil 9-iyul – 1965-yil 23-yanvar)
- Abdul-Kavi Hassan Makkavi (1965-yil 7-mart – 25-sentyabr)
- Ali Muso al-Babakr (1965-yil 25-sentyabr – 1966-yil 30-avgust)
- Solih al-Avadli (1966-yil 30-avgust – 1967-yil 30-noyabr)
Oliy komissarlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ser Charlz Xepbyorn-Jonston (1963-yil 18-yanvar – 17-iyul)
- Ser Jerald Kennedi Nikolas Trevaskis (1963-yil 17-iyul – 1964-yil 21-dekabr)
- Ser Richard Gordon Tyornbull (1964-yil 21-dekabr – 1967-yil 22-may)
- Ser Xemfri Trevelyan (1967-yil 22-may – 1967-yil 30-noyabr)
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Tom Little. South Arabia: Arena of Conflict. London: Pall Mall Press, (1968).
- Gavin R.J. Aden Under British Rule: 1839-1967. London: C. Hurst & Company, (1975).
- Paul Dresch. A History of Modern Yemen. Cambridge, UK: Cambridge University Press, (2000).
- Густерин П. В. Йеменская Республика и её города. М., (2006).
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Izoh[tahrir | manbasini tahrirlash]
Izoh
- ↑ „LiveJournal >> Аден / Последняя битва Империи – Нортумберлендские фузилёры в Кратере.“. 26-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-iyun 2016-yil.
- ↑ «The Times» (24.VII.1962), p. 8.
- ↑ «Aden Chronicle» (July 12, 1962), p. 1.
- ↑ «Aden Chronicle» (August 23, 1962), p. 3.
- ↑ «Aden Chronicle» (October 4, 1962), pp. 1, 28.
- ↑ Dean, Lucy (2004). "The Middle East and North Africa" Издание 2004 года. Routledge. Страница 1211. ISBN 978-1-85743-184-1.