James Madison

James Madison
	; John Vanderlyn portreti, 1816-yil
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	James Madison Jr. 1751-yil 16 mart Port Konvey, Virjiniya, Britaniya Amerikasi
Vafoti	1836-yil 28-iyun (85 yoshda) Montpelier, Virginia, Amerika Qoʻshma Shtatlari

James Madison (1751-yil 16-mart — 1836-yil 28-iyun) Amerikalik davlat arbobi, diplomat boʻlib, 1809 — 1817-yillarda AQSH ning toʻrtinchi prezidenti boʻlgan. U „Konstitutsiyaning otasi“ sifatida eʼtirof etilgan. AQSH konstitutsiyasi va huquqlariga katta hissa qoʻshgan^[1].

Karyera[tahrir | manbasini tahrirlash]

U Amerikaning inqilobiy urushi davrida va undan keyin Virjiniya Delegatlar palatasi va Kontinental Kongres aʼzosi boʻlib ishlagan.Mavjud qonundan hafsalasi pir boʻlib, yangi konstitutsiyani ishlab chiqqan. Madisonning Virjiniya rejasi Konventsiyani muhokama qilish uchun asos boʻlib xizmat qildi va u konventsiyadagi eng nufuzli kishilardan biri boʻlgan. U Konstitutsiyani mukkamal qilish harakatining yetakchilaridan biriga aylandi. U Alexander Hamilton va John Jay bilan Amerika tarixidagi siyosatshunoslikning eng taʼsirli asarlaridan biri boʻlgan „Federalistik hujjatlar“ insholarini yozishda ishtirok etgan.

Madison Vakillar palatasida muhim rahbar sifatida oʻrin tutgan va prezident George Washington ning yaqin maslahatchisi edi. 1790-yillarning boshlarida Madison Hamilton tomonidan maʼqullangan iqtisodiy dasturga va hokimiyatni markazlashtirishga qarshi chiqadi va Hamilton ning Federalistlar partiyasiga qarshi Demokratik-Respublikachilar partiyasini tashkil qiladi. Jefferson prezident etib saylanganidan soʻng, Madison 1801-yildan 1809-yilgacha uning davlat kotibi boʻlib ishlaydi. Bu lavozimda u AQShning iqtisodiy hajmini ikki baravar oshirgan Luiziana xaridini boshqargan^[2].

Madison 1808-yilgi prezidentlik saylovlarida ishtirok etadi va prezidentlikka erishadi. Diplomatik noroziliklar va savdo embargosi Britaniyaning Amerika kemalarini tortib olishini toʻxtata olmaganidan soʻng, u Qoʻshma Shtatlarni 1812-yilgi urushga olib keldi. Urush maʼmuriy botqoq edi va natijasiz yakunlandi, ammo koʻplab amerikaliklar buni muvaffaqiyatli „ikkinchi mustaqillik urushi“ deb bilishdi. Britaniyaga qarshi urush davom etar ekan, Madison 1808-yilgi saylovga qaraganda kichikroq farq bilan boʻlsada, 1812-yilda qayta saylandi. Urush Madisonni kuchliroq federal hukumat zarurligiga ishontiradi. U Amerika Qoʻshma Shtatlarining Ikkinchi Bankini yaratishga va 1816-yildagi himoya tarifini qabul qilishga raislik qiladi. Shartnoma yoki urush orqali tub amerikalik qabilalar Madison prezidentligi ostida Qoʻshma Shtatlarga 23 million gektar erni beradilar.

1817-yilda Madison prezidentlik muddati tugaganidan keyin davlat lavozimidan nafaqaga chiqdi va oʻzining Montpelier plantatsiyasiga qaytib keladi va 1836-yilda u yerda vafot etadi.Madison Qoʻshma Shtatlarning eng muhim asoschilaridan biri hisoblanadi. Tarixchilar uni 1812-yilgi urushni qanday amalga oshirganini tanqid qilishlariga qaramay, uni oʻrtacha darajadan yuqori prezident sifatida baholashdi.

Shaxsiy hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Atigi 163 sm balandlikda va 45 kg ortiq boʻlmagan Madison mamlakatning eng kichik prezidenti edi.Xulq-atvori kuchli, kichik yigʻinlarda ham hazilkash edi. Madison umrining koʻp qismida jismonan qobiliyatli boʻlsa-da, ruhiy charchoq va kasalliklardan aziyat chekdi va asabiylashish bilan birga boʻldi va koʻpincha stressda edi.

Madison otasi James Sr. ga mehr va oqibatli oʻgʻil boʻldi. 50 yoshida Madison Monpeledagi katta plantatsiya va boshqa mulklarni, jumladan, otasining koʻp sonli qullarini meros qilib oldi. Uning uchta aka-uka, Francis, Ambrose, and William va uchta opa-singil, Nelly, Sarah, and Frances bor edi^[3].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „The Life of James Madison“ (Inglizcha). Qaraldi: 24-avgust 2022-yil.
↑ „Browse the Montpelier Magazine Collections“ (Inglizcha). Qaraldi: 24-avgust 2022-yil.
↑ Ball, Terence. James Madison, 2017 — pp. 45–46 bet.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[1] „The Life of James Madison“ (Inglizcha). Qaraldi: 24-avgust 2022-yil.

[2] „Browse the Montpelier Magazine Collections“ (Inglizcha). Qaraldi: 24-avgust 2022-yil.

[3] Ball, Terence. James Madison, 2017 — pp. 45–46 bet.

[1]

[2]

[3]