Irbid gubernatorligi
Irbid gubernatorligi محافظة إربد | |
|---|---|
| Gubernatorlik | |
| 32°32′44″N 35°51′26″E / 32.54556°N 35.85722°E G OKoordinatalari: 32°32′44″N 35°51′26″E / 32.54556°N 35.85722°E G O | |
| Mamlakat | Iordaniya |
| Hukumat | |
| • Gubernator | Muammar Tanash |
| Maydon | 1,572 km2 (607 mi²) |
| Aholisi (2015) |
1,770,000 |
| Zichligi | 1 100 kishi/km2 |
| Vaqt mintaqasi | UTCGMT +2 |
| Telefon kodi | +(962)2 |
Irbid yoki Irbed (arabcha: إربد) Iordaniyadagi gubernatorlik boʻlib, mamlakat poytaxti Amman shimolida joylashgan. Gubernatorlik poytaxti — Irbid shahri. Gubernatorlik Iordaniyada Amman gubernatorligidan keyingi ikkinchi eng koʻp sonli aholiga ega va aholi zichligi boʻyicha mamlakatda yetakchi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Temir davri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Temir davrida Irbid atrofidagi hududni, oʻsha paytda Gilad nomi bilan atalgan, isroilliklar oʻzlashtirgan[1]. Ar-Ramtha, Irbid gubernatorligidagi ikkinchi yirik shahar[2] isroilliklarning Ramot-Gilad shahri hisoblanadi, Levilar shahri va Iordan daryosining sharqidagi boshpana shahar, Ibroniy Bibliyada bir necha marta eslatib oʻtilgan[3][4].
Temir davrining oxiriga kelib, Gilad Isroil Qirolligi vaOram shohligi oʻrtasidagi hokimiyat uchun kurash markaziga aylandi[5][6]. Shohlar kitobiga koʻra, Ramot-Gilead Isroil shohligi va Damashq Aram oʻrtasidagi jang boʻlgan joy edi. Jang paytida Isroil shohi Axab Yahudo shohi Yohushafatga qo‘shilib, oromiylar bilan jang qildi, ammo o‘q tegishidan olgan jarohati tufayli vafot etdi. Keyinchalik, bu yerda Isroillik Oxaziyo va Yahudolik Yoram Damashq shohi Xazailga qarshi jang qilgan va Yoram yaralangan. Bu shaharda Yohushafatning o‘g‘li Yohu Elishay tomonidan choʻqintirilgan edi.
Miloddan avvalgi 8-asrda ossuriyaliklar, keyin esa Bobil va Ahamoniylar imperiyasi hudud ustidan nazorat oʻrnatdilar.
Klassik antik davr[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu hudud keyinchalik ellinistik, Rim va Vizantiya sivilizatsiyalari tarkibiga kirdi va ulardan tarixiy va arxeologik meros qoldi. Rim va yunon shaharlari: Arabella (Irbid), Kapitolias (Beyt-Ras), Rim sunʼiy tepaligi va kichik Rim koʻli (suv ombori), Gadara (Umm Qays), Pella (Tabeqt Fahel) va Abila (Qvaylbeh) kabilar tashkil etildi. Ular hududning oʻnta Rim shaharlaridan tuzilgan pakt Dekapolisning aʼzolari edi. Gʻasoniylar oʻz davlatlarini Iordaniya shimolidagi Irbid, Goʻlan va Xoʻron tekisliklarida qurdilar. Bu Suriyaning eng goʻzal davlatlaridan biri sifatida tasvirlangan. Unda islomiy askarlarning taʼminoti ham bor edi. Xristianlik hududda milodiy II va III asrlarda tarqaldi.
Oʻrta asrlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Islomni qabul qilish harakati muvafaqqiyatga erishdi. Natijada Sharhabil ibn Hasna 634-yilda (hijriy 13) islomiy g‘alabaga erishdi. Irbid, Bayt-Ras va Ummu Qaysni egalladi. Islom yetakchisi Abu Obid Amer Bin Al-Jarrah Pellani egallashga muvaffaq boʻldi. Milodiy 636-yilda (15-hijriy) Xolid ibn Valid uzoq davom etgan Yarmuk jangida Rim qoʻshinlarini tor-mor etishga muvaffaq boʻldi. Shunday qilib, hududdan rimliklarni haydab chiqarishga muvaffaq boʻldi. Milodiy 1187-yilda (hijriy 583) Saladin qoʻshinlari salib yurishlari tarixidagi eng shiddatli jang boʻlgan Xittin tomon yoʻl oldi. Bu jang Quddusni qaytarib olish bilan yakunlandi va butun mintaqa asta-sekin Ayyubiylar qoʻliga oʻtdi.
Mamluklar davrida Irbid Turkiyadan, Iroqning shimolidan va Rossiyaning janubidan kelayotgan ziyoratchilar karvonlari uchun toʻxtash joyi sifatida muhim rol oʻynagan. Shahar muhim aloqa markazi va Misr, Hijoz, Falastin qirgʻoqlariga kirish eshigi boʻlgan. Ayniqsa Damashq bilan bogʻlangan davr Irbidning madaniy va ilmiy salohiyatiga ijobiy taʼsir koʻrsatganligi tarixiy manbalarda qayd etilgan. Bir qator olimlar va islom huquqshunoslarini yetishtirish bilan bir qatorda, islomiy kengayish Muhammad paygʻambar sahobalarining koʻplab qabrlarini, koʻplab masjidlarni va muzeyga aylantirilgan Hibras Mamluk masjidi, Irbid Mamluk masjidi va Saham Umayid masjidi, Dar Assaraya (sobiq qamoqxona) kabi islomiy binolarni qoldirdi.
-
-
Um Qaysdagi Vizantiya cherkovi -
Ar Ramta shahridagi Vizantiya hududi
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Irbid gubernatorligi Iordaniyaning shimoliy gʻarbida, Yarmuk daryosi havzasida, Iordan vodiysida joylashgan. Gubernatorlikning katta qismi shimoliy Iordaniyani va Suriyaning janubi-gʻarbiy qismini qamrab olgan Xavran platosining bir qismi. Irbid poytaxt Ammandan taxminan 80 km uzoqlikda joylashgan. Viloyat shimoldan Suriya (Golan tepaliklari), gʻarbdan Iordan daryosi, sharqdan Mafraq gubernatorligi, janubdan Jerash, Ajlun va Balqa gubernatorliklari bilan chegaradosh.
Demografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
.jpg)
2004-yilgi Iordaniya milliy aholini roʻyxatga olish demografik maʼlumotlariga koʻra, Irbid gubernatorligi aholisi 928,292 kishidan iborat edi. Hisob-kitoblarga koʻra, 2009-yilda aholi soni bir milliondan biroz oshgan. Keyingi aholini roʻyxatga olish 2014-yilda oʻtkazilishi rejalashtirilgan.
| Irbid gubernatorligining demografiyasi (2004-yil aholini roʻyxatga olish) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ayol va erkak nisbati | 48,9% dan 51,1% gacha | |||||||||
| Iordaniya fuqarolari chet el fuqarolariga | 96,6% dan 3,4% gacha | |||||||||
| Shahar aholisi | 707 420 | |||||||||
| Qishloq aholisi | 220 872 | |||||||||
| Jami aholi | 928 292 | |||||||||
Aholini ro‘yxatga olish natijalariga ko‘ra tumanlarga nisbatan[7]:
| Tuman | Aholi (1994-yilgi aholini roʻyxatga olish) |
Aholi (2004-yilgi aholini roʻyxatga olish) |
Aholi (2015-yilgi aholi roʻyxati) |
|---|---|---|---|
| Irbid gubernatorligi | 751 634 | 928 292 | 1 770 158 |
| Al-Agvar ash-Shamoliya | 78 355 | 85,203 | 122 330 |
| Al-Kura | 71 513 | 91 050 | 161 505 |
| Al-Mazor ash-Shamoliy | 35 651 | 44,166 | 78 427 |
| Al-Vastiya | . . . | 24 046 | 42 571 |
| Ar-Ramsa | 79 304 | 109,142 | 238 502 |
| Aṭ-Taibah | 23 847 | 29,132 | 51 501 |
| Bani Kenona | 51 868 | 76 398 | 131 797 |
| Bani Obid | . . . | 93 561 | 204 313 |
| Qasaba Irbid | . . . | 375 594 | 739 212 |
Maʼmuriy boʻlinmalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Irbid gubernatorligiga maʼmuriy markazi va eng yirik shahri nomi berilgan. Gubernatorlik liva soʻzining koʻpligi boʻlgan alveya deb ataladigan toʻqqiz maʼmuriy boʻlimga boʻlingan. Ushbu boʻlimlarning aksariyati Irbid metropolitanining taʼsir doirasiga kiradi (va tumanlarni tashkil qiladi).
| Maʼmuriy boʻlinma | Arabcha nomi | Aholi (2004) | Maʼmuriy markaz | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Poytaxt boshqarmasi(Al-Qasabe) | لواء القصبة | 375 594 | Irbid shahri |
| 2 | Bani Obayd boʻlinmasi | لواء بني عبيد | 93 561 | Al Hisn |
| 3 | Al-Mozor Al-Shamali boʻlinmasi | لواء المزار الشمالي | 44,166 | Al Mozor al Shamali |
| 4 | Ar Ramta boʻlinmasi | لواء الرمثا | 109,142 | Ar Ramta |
| 5 | Bani Kinanah boʻlinmasi | لواء بني كنانة | 76 398 | Sama al-Rusan |
| 6 | Kura boʻlinmasi | لواء الكورة | 91 050 | Der Abi Said |
| 7 | Al-Aghvar Al Shamaliyya | لواء الأغوار الشمالية | 85,203 | Shimoliy Shuna (الشونة الشمالية) |
| 8 | Taybeh boʻlinmasi | لواء الطيبة | 29 318 | Taybeh |
| 9 | Vasatieh boʻlinmasi | لواء الوسطية | 24 046 | Kufr Asad |
Shaharlari, shaharchalari va qishloqlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Shimol kelini“ Irbid Iordaniyaning eng goʻzal shaharlaridan biri hisoblanadi. Aholisi taxminan 650 000 ga etadi (2008) va tekislikda joylashgan. Poytaxt Ammandan 65 km shimolda joylashgan. Shahar Iordaniya Hoshimiylar Qirolligining shimoli-gʻarbiy qismida joylashgan boʻlib, shimoldan, sharqdan, gʻarbdan va janubdan unumdor qishloq xoʻjaligi yerlari bilan oʻralgan. Irbid oʻzining tekisliklarida oʻsadigan romashka guli tufayli „Romashka“ nomini olgan. Irbid miloddan avvalgi 5000-yillarda shakllana boshlagan, Kanʼonliklar, isroilliklar, gʻasoniylar va arab sivilizatsiyalari kabi sivilizatsiyalarga guvoh boʻlgan.
- Ar Ramta Irbid gubernatorligidagi ikkinchi yirik shahar.
- Vizantiya davrida asos solingan Um Qays yoki Gadara gubernatorlikdagi eng mashhur sayyohlik maskani hisoblanadi.
- Irbid shahrini koʻplab shahar va qishloqlar oʻrab olgan, jumladan:
Shatana (شطنا), Hartha (حرثا), Ham قرية هام Kufr-Soum (كفرسوم), Al-Rafid (ar:الرفيد (إربد)), Hibras (ar:حبراص (إربد)), Yubla (ar:يبلا (إربد)), Al-Taybeh (الطيبة), Habaka, Kufr-Rahta (كفر رحتا), Al-Mozor Al-Shamali, Bushra yoki Bishra, Harema (ar:حريما (إربد)), Kufrasad, Kufraon (كفر عان), Jumha, Kufryuba (كفر يوبا), BaytYafa (بيت يافا), Zahar, Qum, Sammu', Izmol, Kufrelma, Soum (ar:سوم (إربد)), Saydoor, Samma, Marou, Ibser Abu Ali, Assarieh, Aidoon, Kitim, Bayt Ras, Dowgarah, En-Nu`aymeh, Hufa al-Vestiya, Qumoim, Huvvara, Imrovah, Sal, Samad, AshShajara, Turrah (ar:الطرة (إربد)), Hatim, Melka, Foauta, Zoubiya, Kharja, Dair Yusuf, Kufor Kefiya, Yoz, Eʼnbeh (عنبة), Dair Esseʼneh (ar:دير السعنة (إربد)), Mandah, Zabda, shuningdek, Malka shahri. Viloyatda Der Abi Said, Kufr 'Avon va Kufr Rakeb kabi boshqa koʻplab shaharcha va qishloqlar mavjud .
Iqtisodiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Irbid gubernatorligida uchta sanoat zonasi mavjud: Shahzoda Hasan sanoat shahri, Cyber City va Jordan River crossing city. Sanoat zonasi maqomidan foydalangan Shahzoda Hasan sanoat shahrining sof eksport qiymati 2001-yilda 274 million AQSh dollariga yetdi. Asosiy eksportini kiyim-kechak, kimyo sanoati va elektronika tashkil etdi[8]. Irbid Iordaniya qishloq xoʻjaligi tarmogʻida sitrus, zaytun, bugʻdoy va asal ishlab chiqarishda birinchi oʻrinda turadi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Finkelstein, Israel „The Biblical Gilead: Observations on Identifications, Geographic Divisions and Territorial History.“,. Ugarit-Forschungen ; Band 43 (2011), [Erscheinungsort nicht ermittelbar], 2012 — 151 bet. ISBN 978-3-86835-086-9. OCLC 1101929531.
- ↑ „Population of Jordan 2017“. 2018-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-noyabr.
- ↑ Knauf, E. A., 2001: The Mists of Ramthalon, or, How Ramoth-Gilead disappeared from the Archaeological Record.
- ↑ Lapp, P., 1968: Tell er-Rumeith.
- ↑ Na'aman, Nadav (1995). "Rezin of Damascus and the Land of Gilead". Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins 111 (2): 105–117. ISSN 0012-1169. https://www.jstor.org/stable/27931518.
- ↑ In search for Aram and Israel : politics, culture, and identity, Omer Sergi, Manfred Oeming, Izaak J. de Hulster, Tübingen, 2016. ISBN 978-3-16-153803-2. OCLC 967957191.
- ↑ „Jordan: Administrative Division, Governorates and Districts“. citypopulation.de. Qaraldi: 2016-yil 25-dekabr.
- ↑ „Industry in Irbid (in Arabic)“. 2011-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 8-iyul.
| Shimoliy mintaqa | ||
|---|---|---|
| Markaziy mintaqa | ||
| Janubiy mintaqa | ||
