Ionlash kamerasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ionlash kamerasi — ionlashtiruvchi nurlanish (gamma-nurlanish, elektronlar, protonlar, a-zarralar va boshqalar) ni qayd qilish, tekshirish va oʻlchash uchun ishlatiladigan asbob. Uning ishlashi nurlanishlarning gazni ionlash xususiyatiga asoslangan. U toʻrtburchak, silindr va shar shaklidagi metall kameraga gaz yoki havo toʻldirilib, oʻrtasidan izolyasiyali metall sim oʻtkaziladigan metall kamera. Kamera tashqi elektrod, sim esa ichki elektrod vazifasini oʻtaydi. Elektrodlar katta (2000—2500 V) kuchlanish manbaiga ulansa, kamera ichida tashki ionlashtiruvchi nurlanishlar taʼsirida gaz ionlashib, zanjirda ionlash toki hosil boʻladi. Tok miqdori ionlash kamerasiga tushayotgan nurlar intensivligi hamda elektrodlarga ulangan manba kuchlanishiga bogʻliq. Intensivligi juda kam boʻlgan nurlar gaz razryadli ionlash kamerasi neytronlarni qayd qilish uchun ham ishlatiladi. Sekin neytronlarni qayd qilish uchun kameraning ichki sirtiga bor qatlami qoplanadi yoki kamera bor ftorid (BF3) bilan toʻldiriladi. Bu holda ionlash jarayoni yadro reaksiyasi 10B(n, a)7Li mahsulotlari bilan amalga oshiriladi. Tez neytronlarni qayd qilish uchun kamera vodorod bilan toʻldiriladi, bu holda ionlash jarayoni ajralgan protonlar hisobiga amalga oshadi[1].

Ionlash kamerasi gaz bilan to'ldirilgan nurlanish detektorining eng oddiy turi bo'lib, ionlashtiruvchi nurlanishning ayrim turlarini, jumladan rentgen nurlari, gamma nurlari va beta zarralarini aniqlash va o'lchash uchun keng qo'llaniladi. An'anaga ko'ra, "ionizatsiya kamerasi" atamasi faqat elektr maydonini qo'llash orqali gazda to'g'ridan-to'g'ri ionlanish natijasida hosil bo'lgan barcha zaryadlarni to'playdigan detektorlarga tegishli. [U faqat tushayotgan nurlanish va gaz oʻrtasidagi har bir oʻzaro taʼsir natijasida hosil boʻlgan diskret zaryadlardan foydalanadi. Gazni ionlash detektorlariga ionlash kameralari va gazni ko'paytirishdan foydalanadigan qurilmalar, ya'ni proportsional hisoblagich va Geiger hisoblagichi kiradi.

Ionlash kamerasi

Impulsli ionlanish kamerasida kuchlanish impulslari qayd qilinadi va oʻlchanadi, ular har bir zarrachaning oʻtishidan kelib chiqqan ionlanish oqimi oʻtganda qarshilik R da paydo boʻladi. Impulslarning amplitudasi va davomiyligi R qiymatiga, shuningdek C sig'imiga bog'liq.

Ionlash kamerasining ishlash printsipi oddiy: manbadan ionlashtiruvchi nurlanish (X- yoki gamma nurlari, elektronlar) gaz atomlarining ionlanishini hosil qiladi. Elektrodlar o'rtasida kuchlanish qo'llaniladi. Manfiy zaryadlar anod tomonidan, musbat zaryadlar katod tomonidan tortiladi

Eng oddiy holatda, ionlash kamerasi bir-biridan ajratilgan va gaz bo'shlig'i bilan ajratilgan ikkita metall plitalardan iborat qurilma. Har qanday havo kondensatori ionlash kamerasi vazifasini bajarishi mumkin. Plitalar orasidagi bo'shliq kameraning ish hajmi deb ataladi. Agar plastinkaga doimiy kuchlanish qo'llanilsa, elektr maydoni bilan bo'sh joy hosil bo'ladi, uning kuch chiziqlari musbat plastinkadan salbiy tomonga yo'naltiriladi. Elektr maydoniga joylashtirilgan elektr zaryadlangan zarrachaga elektr maydon chiziqlari yo'nalishiga to'g'ri keladigan traektoriya bo'ylab harakatlanadigan kuch ta'sir qiladi.

Ionlanish kameralari yadro sanoatida ham keng qo’llaniladi. Ular doimiy yuqori doza tezligi o’lchanadigan holatlarda keng qo’llaniladi. Chunki ular Geiger-Myuller sanagichiga qaraganda ko’proq ishlash muddatiga ega. Ionlanish kamerasi odatda 1011 ta hodisa bilan chegaralangan. Geiger-Myuller sanagichi esa 104 tadan ortiq ishlay olmaydi. Ionlanish kamerasida esa bunday cheklanish yo’q.

OzMU Fizika fakulteti talabasi Otabekova Oygul tomonidan Wikita'lim loyihasi asosida qo'shimcha kiritildi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.