Imtiaz Ali Taj

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Imtiaz Ali Taj
Tavalludi 1900-yil
Vafoti 1970 (yoshi 69–70)
Lahor, Panjob, Pokiston
Fuqaroligi Pokiston[1] va Britaniya Hindistoni
Turmush oʻrtogʻi Hijab Imtiaz Ali
Bolalari Yasmin Tahir
Otasi Sayyid Mumtaz Ali
Onasi Muhammadi Begim
Ali Tojning kitobi saxifasida tasvirlangan Anarkali portreti, 1922.

Imtiaz Ali Taj (1900—1970) — urdu tilida ijod qilgan pokistonlik dramaturg U, avvalambor, 1922-yilda Anarkali hayotiga asoslangan, yuzlab marta sahnalashtirilgan va Hindiston va Pokistondagi badiiy filmlar, jumladan, hind filmi Mugʻal-e-Azam (1960) uchun moslashtirilgan " Anarkali " pyesasi bilan yodda qolgan[2].

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sayid Imtioz Ali 1900-yil 13-oktabrda Lahorda (oʻsha paytda Hindistonda) tugʻilgan, u " Shams-ul-ulamo " (Olimlar quyoshi) nomi bilan ham mashhur boʻlgan Sayyid Mumtoz Alining (1860 – 1935) oʻgʻli edi[2].Onasi Muhammadi Begim unga mehr ila „Mera Taj“ (mening tojim) deb laqab qoʻygan. Uning ota-bobolari 1857-yilda Dehlidagi hind qoʻzgʻolonidan keyin Lahorga koʻchib oʻtishgan. Imtioz yozishni boshlaganida „Taj“ nomini oldi. Talabalik yillarida ingliz tilidagi koʻplab spektakllarni tarjima qilib, rejissyorlik qilar ekan, baʼzan qizlarni aktyorlikka chorlamagan bir paytda ayol rollarini oʻynaganida uning adabiy mahorati yaqqol namoyon boʻldi[3]. Lahorda oʻqiganidan soʻng dastlab otasining „Dar-ul-Ishoat Punjob“ (maʼnosi: „Panjob nashriyoti“) nashriyotida ishladi[2].

Keyin u 1909-yil 13-oktabrda otasi tomonidan asos solingan bolalar uchun moʻljallangan Phool jurnaliga va ayollar jurnali Tahzeeb-e-Niswanga oʻz hissasini qoʻshdi . U Gʻulom Abbos Ahmad va Ahmad Nadim Qasmiy bilan hamkorlikda Phool uchun yozgan[3]. Uning oʻzi ham bir qancha pyesalar yozgan boʻlib, eng diqqatga sazovorlari " Anarkali " va „ Chacha chakkan“ boʻlib, bugungi kunda ham ijro etilmoqda[2].

Uning pyesasi asosida filmlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anarkali, (soʻzma-soʻz maʼnosi:"Anor gʻunchasi"[4]) 1922-yilda yozilgan, afsonaga asoslangan romantik pyesa.Unda Shahzoda Salimni sevib qolgan Anarkali (xushmuomala) ismli goʻzal qul qiz haqida hikoya qilinadi, ammo romantika oxir-oqibat uning fojiali oʻlimiga olib keladi. Anarkali (tugʻilganda ismi Nodira Begum yoki Sharf-un-Nissa edi) yosh qiz payti savdogarlar karvoni bilan Erondan Lahorga kelgan edi.

Anarkali haqida birinchi tarixiy eslatma ingliz sayyohi va savdogarining sayohatnomasida uchraydi, Uilyam Finch (savdogar) Lahorda ushbu sevgi dostoni sodir boʻlgan davrda — 1608-yildan 1611-yilgacha sayohat qilgan.Finchning ushbu fojiali sevgi dostonining versiyasi shundaki, Anarkali aslida imperator Akbarning xotinlaridan biri va uning oʻgʻli Danial shohning onasi boʻlgan. Imperator Akbar Anarkali ham oʻgʻli Jahongir bilan romantik aloqada boʻlganligi va oʻgʻli Jahongir bilan aloqa qilishgacha borganligi haqidagi shubhalarni rivojlantirdi. Ushbu shubhalar asosida u uni 1599-yilda Lahor qal’asi devorida tiriklayin koʻmgan[5]

Imtiaz Ali tajning keyinchalik yozilgan romani Anarkali (1922-yilda nashr etilgan) „Urdu dramasi yilnomasidagi muhim voqea“deb aytiladi.

Anarkali Bozar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anarkali folklori haqiqatmi yoki fantastika boʻladimi, bu sevgi hikoyasi dunyodagi boshqa sevgi hikoyalari singari Pokiston va Hindistonda ham mashhur, jamoatchilik orasida tirik va oʻlmasdir. Nima boʻlishidan qatʼiy nazar, Lahorning mashhur Anarkali bozori nomidagi Anarkali va uning Lahordagi qabri uning mavjudligiga guvohlikdir.


Anarkali nomli film, 1953-yilda suratga olingan va Imtiaz syujeti asosida, oxiri dramadagi tugashiga oʻxshash fojiali edi. Keyinchalik spektakl juda muvaffaqiyatli Hind badiiy filmi uchun asos yaratdi.(Mughal-E-Azam, 1960-yilda chiqarilgan).

Radio Pakistan[tahrir | manbasini tahrirlash]

1947-yilda Pokiston mustaqillikka erishgandan soʻng, Pokiston Hamara Xay (Pokiston bizniki) kuni Pokiston radiosida u kundalik eshittirishga mezbonlik qildi. Bu bir necha yil davomida eng mashhur radio dasturlaridan biri sifatida davom etdi.[2]

Oʻlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

19-aprel 1970-yilda Imtiaz Ali Taj nomaʼlum qotillar tomonidan toʻshagida uxlab yotganida oʻldirildi. Uning xotini hijob Imitiaz Ali uni qutqarishga uringanida jiddiy yaralangan.

Hijob (1908—1999) nafaqat oʻzi taniqli Urdu shoiri va yozuvchisi edi, balki 1936-yilda Hindistonning birinchi musulmon ayol uchuvchisi sifatida ham ajralib turardi.[6]

Toj haqida yozilgan kitoblar[7].

  • Sayyid Imtiyāz ʻAlī Tāj : shak̲h̲ṣīyyat aur fann (Gauhar Naushāhī)
  • Sayyid Imtiyāz ʻAlī Tāj kī tams̲īl shināsī (Muḥammad Salīm Malik)
  • Imtiyāz : taḥqīq va tanqīd (Muḥammad Salīm Malik)
  • Tāj ke ḍarāme Anārkalī par ek naẓar (Rūh Afzā Raḥmān)

Mukofotlar va eʼtirof[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 1965-yilda Pokiston Prezidenti tomonidan ijro gʻururi mukofoti.
  • 2001-oktyabrda Pokiston pochtasi 'Xatlardagi odamlar' seriyasida uni sharaflash uchun esdalik pochta markasini chiqardi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. (unspecified title)
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Legendary dramatist Imtiaz Ali Taj’s death anniversary today Samaa TV News website, Published 19 April 2011, Retrieved 29 April 2022
  3. 3,0 3,1 „Legendary writer Imtiaz Ali Taj remembered - Baluchistan Times (newspaper)“. The Free Library (20-aprel 2011-yil). Qaraldi: 25-iyun 2019-yil.
  4. Khan 2006.
  5. „Imtiaz Ali, the Taj of Urdu drama“. Dawn (newspaper) (14-aprel 2009-yil). Qaraldi: 25-iyun 2019-yil.
  6. Hari Narain Verma, Amrit Verma, Indian Women Through the Ages, Great Indian Publishers (1976), p. 58
  7. „Tāj, Imtiyāz ʻAlī 1900–1970“. WorldCat Identities Organization. Qaraldi: 25-iyun 2019-yil.