Impala

Impala, yoki qora beshinchi antilopa (lotincha: Aepyceros melampus) — oʻrta boʻyli Afrika antilopasi. Ohularga oʻxshashligi sababli, impala koʻpincha ikkinchi oʻrinni egallagan, ammo soʻnggi tadqiqotlarga koʻra, uning yaqin qarindoshlari buballardir.

Turlarning saqlanish holati — LC — eng kam tashvish tugʻdiradi. Impalalarning soni juda barqaror, buning natijasida tur mahalliy aholi tomonidan ov (goʻsht uchun), shuningdek, sport ovining ob’ekti hisoblanadi.

Tavsif

Impala — ingichka, oʻrta boʻyli antilopa. Jismoniy jihatdan u koʻp jihatdan botqoq echkisi yoki Grant ohusiga oʻxshaydi.

Tana uzunligi erkaklarda 125-160 sm, urgʻochilarda 120-150 sm, qurgʻoqdagi balandligi mos ravishda 80-95 sm va 75-90 sm, dumi uzunligi 30-45 sm. vazni 45-80 kg, erkaklar va 40-60 kg urgʻochi. Ularning palto rangi jigarrang, yon tomonlari engilroq. Qorin, koʻkrak, boʻyin va iyak oq rangda. Orqa oyoqlarining ikki tomonida qora chiziqlar bor, orqa oyoqlari tuyoqlari ustida qora tuk tuk oʻsadi. Boshi kichik, koʻzlari katta, quloqlari tor va oʻtkir. Erkaklarning boshlarida lira shaklidagi shoxlari bor, uzunligi 92 sm ga etadi va orqaga, yon tomonlarga yoki yuqoriga oʻsadi.

Tarqatish va ekologiya

  — ареал основного подвида

  — ареал A. m. petersi

Impala Keniya va Ugandadan Botsvana va Janubiy Afrikagacha boʻlgan keng tarqalgan antilopa turlaridan biridir. Yana bir aholi Angola va Namibiya bilan chegaradosh mintaqada ushbu diapazondan ajratilgan holda yashaydi. Bu tumshuqning qora rangi bilan ajralib turadigan mustaqil kichik tur (A. m. petersi) hisoblanadi.

Impala buta savannalarining, galereya oʻrmonlarining va quruq oʻrmonlarning odatiy aholisidir. Juda kamdan-kam va qisqa vaqt ichida ochiq dashtlarda paydo boʻladi. Janubiy Afrikada impala populyatsiyalari mopan va akatsiya daraxtlarining mavjudligi bilan chambarchas bogʻliq. Yashash joyini tanlash mavsumiydir — yomgʻirli mavsumda akatsiya oʻrmonlari va quruq mavsumda savannalar afzal koʻriladi. Yashash joyini tanlashga taʼsir qilishi mumkin boʻlgan yana bir omil — yirtqichlarga nisbatan zaiflik; Impalalar baland oʻtlar boʻlgan joylardan uzoqroq turishga harakat qilishadi, chunki yirtqichlar u erda yashirinishi mumkin.

Xulq-atvor

Angola impala, erkak, Etosha milliy bogʻi, Namibiya

Angola impala, ayol

Impalalar odatda kichik guruhlarda yoki haram podalarida saqlanadi; baʼzan qurgʻoqchilik davrida hayvonlar kattaroq podalarga toʻplanadi (har biri 100-200 ta); fillar va boshqa tuyoqlilar koʻpincha impalalar bilan bir podada boʻladi.

Impalalar kunlikdir, garchi kun juda issiq boʻlsa ham, ular kechasi ovqatlanishlari mumkin.

Juftlash paytida, qoida tariqasida, faqat bitta erkak urgʻochi podani qoʻriqlaydi. U har tomondan suruvni aylanib, shoxlarini koʻrsatib, quloqlarini yassilab, dumini koʻtarib gʻurur bilan yuradi. Haram uchun erkaklar janglari odatda uch bosqichga boʻlinadi. Birinchi qismda duelga chaqiruvchi yengil qornini koʻrsatib, esnab, tilini chiqarib qoʻyadi. Shundan soʻng u boshini tushiradi, bu jang qilish uchun signaldir. Ikkinchi bosqichda ikkala raqib ham boshlarini koʻtargan holda bir-biriga qarama-qarshi turishadi va itarishni boshlaydilar. Agar raqiblarning hech biri taslim boʻlmasa, shoxlar harakatga kirisha boshlaydi, ular ikkalasi ham kesib oʻtadi va bir-birini bosib, raqibni orqaga chekinishga majbur qiladi. Agar bu natija bermasa, duel ikkinchi bosqichdan yana boshlanadi. Qon, qoida tariqasida, bunday janglarda sodir boʻlmaydi.

haram bilan erkak

Urg‘ochi impalalar bolalari bilan oʻndan yuztagacha chorvachilikda yashaydilar. Alohida podalar yosh va qari erkaklar tomonidan shakllantiriladi, ular oʻz turlarini himoya qila olmaydi. Oʻrta yoshli erkaklar yolgʻiz yashaydilar va agar u oʻz hududida boʻlsa, har bir ayolni oʻziniki deb hisoblaydi.

Impalaning sakrashi hayratlanarli: havoga koʻtarilgan hayvon bir lahzaga osilganga oʻxshaydi, bu vaqtda butun oyoqlarini siqib, boshini orqaga tashlaydi. Bunday sakrashlar 3 m balandlikda va hatto uzunligi 10 m ga etadi. Taʼqibdan qochib, impalalar shoshilib, hozir va keyin tom maʼnoda yoʻlda duch kelgan butalar ustidan uchib ketishadi. Yirtqichlardan qochib, impalalar yuqori tezlikka erishishlari va 9 m gacha sakrashlari mumkin. Biroq, ular tezligiga tayanishdan koʻra, qopqoqni topishni afzal koʻradilar.

Ovqat

Impalalar oʻtxoʻr hayvonlardir. Ularning ratsionida barglar, kurtaklar, oʻtlar, mevalar va akatsiya poʻstlogʻi mavjud. Impala suv manbalariga yaqin joylarni afzal koʻradi va agar suv tanqis boʻlsa, suvli oʻsimliklarga murojaat qiladi. Tahlil shuni koʻrsatdiki, birinchi yomgʻirdan keyin ratsiondagi oʻtlarning ulushi sezilarli darajada oshadi (90 % gacha), ammo quruq mavsumda kamayadi.

Impala Digitaria macroblephara kabi yumshoq va toʻyimli oʻtlar bilan oziqlanadi; Heteropogon contortus va Themeda triandra kabi qattiq baland oʻtlardan hayvonlar odatda qochadi.

Kichik turlar

Impala 6 kichik turni tashkil qiladi:

• A. melampus melampus
• A. melampus johnstoni
• A. melampus catangae
• A. melampus petersi — Angola impala , yoki qora yuzli impala, janubi-gʻarbiy Angola va shimoli-gʻarbiy Namibiya, ayrim tadqiqotchilar tomonidan mustaqil turdagi Aepyceros petersi sifatida ajralib turadi;
• A. melampus rendilis
• A. melampus suara

Etimologiya

"Impala" soʻzi zulu tilidan olingan. Undan Uganda poytaxti — Kampala nomi paydo boʻlgan.

Adabiyotlari

• Estes, R. (1991). The Behavior Guide to African Mammals, Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates. Los Angeles, The University of California Press

Havolalar

• „Импала: резюме Африканского фонда дикой природы“ (en). www.awf.org.

• African Wildlife Fundation — Impala^(ingl.)
• „Импалы. Описание, биология, статус“ (en). web.archive.org. 25-mart 2008-yilda asl nusxadan arxivlandi.

• Impala facts-Out to Africa op safari door Afrika Wayback Machine saytida arxivlandi (2013-03-03). Arxivnaya kopiya ot 3 marta 2013 na Wayback Machine
• „Импала“ (ru). Животные Африки.