Imom Ali harami

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Imom Ali harami ( arabcha: حَرَم ٱلْإِمَام عَلِيّ ), shuningdek, Ali masjidi ( arabcha: مَسْجِد عَلِيّ ) nomi bilan tanilgan, Iroqning Najaf shahrida joylashgan va unda paygʻambar Muhammad (s.a.v.)ning amakivachchasi, kuyovi va hamrohi Ali ibn Abu Tolibning qabri bor deb ishoniladigan deb ishoniladigan ziyoratgoh. Shialar Ali roziyallohu anhuni o‘zlarining birinchi imomlari, sunniylar esa uni to‘rtta roshidun xalifalardan biri deb bilishadi. [1] Shia eʼtiqodiga koʻra, bu masjidda Ali roziyallohu anhuning yoniga Odam Ato va Nuh dafn etilgan [2] . [2] [3] Har yili millionlab ziyoratchilar ziyoratgohga tashrif buyurib, Imom Aliga hurmat bajo keltiradilar.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Imom Ali (r.a.) ziyoratgohi masjidi, gumbazi va minoralari bilan 1932-yil

Abbosiylar xalifaligi hukmdori Horun ar-Rashid 786-yilda Imom Ali qabri ustiga yashil gumbazdan iborat birinchi inshootni qurdirdi.

850-yilda xalifa al-Mutavakkil bu yerni suv ostida qoldirdi, ammo Hamdoniylar sulolasidan Mosul va Halabning hukmdori Abulhayja 923-yilda katta gumbaz qurib, haramni qayta tiklagan.


979–980-yillarda Buvayhiylar sulolasi shia hukmdori Adud ad-Davla haramni kengaytiradi va rekonstruksiyada qabriston ustidagi kenotaf va yangi gumbaz o'rnatilgan. Shuningdek, ushbu o'zgarishlarga osilgan to'qimachilik mahsulotlari va gilamlar kirgan. U Najafni devor va qal'a bilan himoya qilgan va Furotdan qanot orqali suv chiqargan.

Saljuqiylar sultoni Malikshoh 1086-yilda xalifa An-Nosir kabi haramga katta hadyalar qilgan.

Hulokuiylar vaziri Shamsiddin Juvayniy 1267-yilda ziyoratchilarga xizmat ko‘rsatish uchun qulayliklar yaratdi, 1303-yilda sulton G‘ozonxon esa sayyidlar uchun Dar as-Siyoda qanotini qo‘shdi.

1326-yilda ziyoratgohga tashrif buyurgan Ibn Battuta “har xil turdagi ipak va boshqa materiallardan gilamlar bilan qoplanganini, unda oltin va kumushdan yasalgan katta-kichik qandillar borligini” qayd etgan. Uchta qabr oʻrtasida “oltin va kumushdan yasalgan idishlar, ichida atirgul suvi, mushk va turli xil atirlar bor. Mehmonlar bunga qo‘lini botirib, duo qilish uchun yuziga moy suradi” [4] . 1354-yilda ziyoratgoh yong'in sodir bo'ladi, ammo 1358-yilda Jaloyiriylar sultoni Shayx Avays Jaloyir tomonidan qayta qurilgan. U otasining jasadi Hasan Buzurgni ham ziyoratgoh hovlisiga dafn ettiradi. Amir Temur Najafga kelganidan keyin ziyoratgohni tiklashni buyurdi. Usmonli sultoni Sulaymon I 1534-yilda ziyorat qilganidan keyin ziyoratgohni qayta tiklashga yordam bergan sovg'alar ham taqdim etdi. 1508-yilda Shoh Ismoil Safaviy ham ziyoratgohga tashrif buyurgan, Safaviy Abbos I Najafga ikki marta tashrif buyurgan va 1623-yilda ziyoratgohni qayta qurish uchun 500 kishini safarbar qilgan. Qayta tiklashni 1632-yilda uning nabirasi Shoh Safiy I tugatdi. Ushbu restavratsiyadan keyin ko'plab ziyoratchilarni sig'dira oladigan yangi gumbaz, kengaytirilgan hovli, kasalxona, oshxona va hospislar barpo etilgan. 1713-yilda kenotaf qayta tiklangan va 1716-yilda esa gumbaz ta'mirlangan.

1742-yilda Nodirshoh gumbaz va minorani oltin suvi bilan bezadi [5] va bu haqda Nasrulloh al-Haeriy oʻzining mashhur “Iḏhā ḍhāmak al-dahra yavman va jārā” ( arabcha: إذا ضامك الدهر يوماً وجارا ) sheʼrida yozgan. [6][7] Nodirshohning rafiqasi devor va hovlini qayta qurish va ayvon fayansini qayta tiklash uchun pul bergan. 1745-yilda ayvon toʻqqiz pogʻonali zarhal muqarnas sifatida qayta qurilgan. 1791-yilda hovlidagi qabrlarni baland tosh pol qoplab, ular uchun yerto‘la maydoni yaratdi.

Ziyoratgohga tashrif buyurgan ilk yevropaliklar Karsten Nibur (1765-yil), Uilyam Loftus (1853-yil) va Iogann Lyudvig Burkxardtlar (1864-yil) sanaladi. [8] :88–91Usmonli imperatori Abdulaziz 1863-yilda Soat portali (Bob as-Sa'a) va Muslim Ibn 'Aqil portalini qayta qurdi va eskisini 1888-yilda Qojar sultoni Nosiriddinshoh tomonidan oltin suvi bilan bezatilgan. [8] :88–91 1886-yilda Sulton Nosiriddin ham ob-havo tufayli gumbazni ta'mirlatdi.

Mustaqil Iroq[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fors ko'rfazi urushidan keyingi 1991-yil mart oyidagi qo'zg'olon paytida Saddam Husaynning Jumhuriyat muhofizlari shia muxolifati a'zolari burchakka qamalgan ziyoratgohga bostirib kirib, undagi barcha odamlarni qatl etib, haramga zarar yetkazadi. Saddam Husayn, shuningdek, hududdagi ko'p sonli eroniylarni Eronga deportatsiya qilgan.

AQSh harbiylarining 2003-yilda Iroqqa bostirib kirganidan keyingi uch yilda ziyoratgohda bir qator zo'ravonliklar sodir bo'ldi:

  • 2003-yil 10-aprel: Saddam Husayn davridagi sobiq vasiy Haydar al-Killidar al-Rufoye va Saddamga qarshi shia yetakchisi, Katta Oyatulloh Abulqosim al-Xoiyning o‘g‘li Sayid Abdulmajid al-Xoiy ziyoratgoh yaqinida olomon tomonidan o‘ldirilgan. Al-Xoiy AQSh boshchiligidagi Iroqni bosib olish operatsiyasi bilan hamkorlikni rag'batlantirish uchun Britaniyadagi surgundan qaytgan edi.
  • 2003-yil 29-avgust: juma namozi tugashi bilanoq masjid tashqarisida bomba o‘rnatilgan mashina portladi. Taxminan 85-125 nafar odam, jumladan, Iroqdagi Islom inqilobi Oliy Kengashining shia rahbari, nufuzli oyatulloh Sayid Muhammad Boqir al-Hakim ham halok bo'ldi. Portlash Abu Musab az-Zarqaviyning ishi ekanligi taxmin qilinadi. 
  • 2004-yil 24-may: ziyoratgoh noma'lum minomyotdan o'qqa tutilishi natijasida Imom Ali qabriga olib boradigan darvozalar zarar ko'rgan.
  • 2004-yil 5-avgust: Muqtada as-Sadr va Mahdiy armiyasi masjidni egallab oldi va undan Iroq politsiyasi, mahalliy hokimyat va koalitsiya kuchlariga qarshi hujumlar uyushtirish uchun harbiy baza sifatida foydalandi. Jang oxir-oqibat tinchlik bitimi bilan yakunlandi. Qo'shni binolar jiddiy zarar ko'rgan, ammo masjidning o'zi adashgan o'qlar va o'q parchalaridan faqat yuzaki zarar ko'rgan.
  • 2006-yil 10-avgust: Xudkush-terrorchi ziyoratgoh yaqinida o‘zini portlatib yubordi, natijada 40 kishi halok bo‘ldi va 50 dan ortiq kishi jarohatlandi.

Diniy maqomi va hududi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Imom Ali ziyoratgohi 2005-yil

Imom Ali harami shialarning ikkinchi eng aziz avliyosi ko'milgan joy sifatida [9] butun shia olami tomonidan toʻrtinchi eng muqaddas diniy maskan sifatida qabul qilinadi. [9] [10] [11] [12] Boston Globe nashri ma'lumotlariga ko'ra, "shia musulmonlari uchun Najaf Saudiya Arabistonidagi Makka va Madina va Falastindagi Al-Aqso masjididan keyin to'rtinchi eng muqaddas shahardir ". [13][14] Taxminlarga ko'ra, faqat Karbalo, Makka va Madina bu yerdagidan ko'proq musulmon ziyoratchilarni qabul qiladi. [13] Shialarning oltinchi imomi Ja'far as-Sodiqga nisbat berilgan hadisda bu joy "biz juda hurmat qiladigan beshta muqaddas joy" dan biri sifatida tilga olinadi. [10]

Ziyoratgohga har yili o'rtacha 8 million odam tashrif buyuradi, kelgusi yillarda bu raqam 20 millionga ko'tarilishi kutilmoqda. [15] Aksariyat shialarning fikricha, Ali (r.a.) o'z qabrining dushmanlari tomonidan tahqirlanishini xohlamagan va shuning uchun do'stlari va oila a'zolaridan uni yashirincha dafn etishlarini so'ragan. Ushbu qabrni keyinroq Abbosiylar xalifaligi davrida as-Sodiq ochib bergani taxmin qilinadi. [16] Ko'pchilik shialar Ali roziyallohu anhu hozirgi Najaf shahridagi Imom Ali masjidida dafn etilgan deb hisoblaydilar. [17]

Sodiq (r.a.) dan rivoyat qilinishicha, Imom Ali masjidi beshta muqaddas islomiy maskanlarning uchinchisi hisoblanadi. Bu muqaddas joylar quyidagilar: Makka, Madina, Najafdagi Imom Ali masjidi, Karbalodagi Imom Husayn harami va uning qizi Fotimaning Qumdagi ziyoratgohi . [18]

“ "Alloh taolo Najaf diyorini paygʻambarlar maskani qilib tanladi. Allohga qasamki, u yerda Alining poklangan otalari Odamato va Nuh paygʻambardan keyin Amir al-moʻminin [Ali]]dan sharafliroq kimsa yashamagan[19] ”

Arxitekturasi va dekoratsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Imom Ali masjidi o'zining katta gumbazi bilan mashhur. Asosiy darvozasi yonida ikkita minora joylashgan. Katta gumbazi oltin rangga bo'yalgan 7777 dona g'isht plitalari bilan, yon va orqa devorlari firuza mozaikalari bilan qoplangan.

Haramga sharqiy, shimoliy va janubiy tarafdagi uchta asosiy yodgorlik portali orqali kiriladi, ular mos ravishda Asosiy yoki Soat portali, at-Tusiy portali va Qibla portali deb ataladi. Shuningdek, ikkita qoʻshimcha monumental portal ham bor: Soat darvozasining shimolida Muslim Ibn ‘Aqil portali va janubi-gʻarbiy burchakda al-Amara yoki al-Faraj portali. Ichki haram hovli bilan oʻralgan, ichki haram, oʻz navbatida gʻarbda Al-Ra masjidi bilan bogʻlangan. Ichki haram chetlari qiyshaygan katta kub bo'lib, tepasida 42 m (138 ft) balandlikdagi piyoz shaklidagi gumbazi va balandligi 38 m (125 ft) bo'lgan egizak minoralari bor. [8] :88–91

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Nuh qabri

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Ali“, Wikipedia (inglizcha), 2021-04-25, qaraldi: 2021-04-28
  2. ↑ 2,0 2,1 al-Qummi, Ja'far ibn Qūlawayh. Kāmil al-Ziyārāt. Shiabooks.ca Press, 2008 — 66–67 bet. 
  3. ↑ Al-Islam.org
  4. ↑ Battutah, Ibn. The Travels of Ibn Battutah. London: Picador, 2002 — 56 bet. ISBN 9780330418799. 
  5. ↑ Tucker, Ernest (1994). "Nadir Shah and the Ja 'fari Madhhab Reconsidered". Iranian Studies 27 (1/4): 163–179. doi:10.1080/00210869408701825. ISSN 0021-0862. 
  6. ↑ Kirmani, Abbas. Diwan al-Sayyid Nasrallah al-Haeri (ar). Najaf, Iraq: Matba'at al-Ghari al-Haditha, 1954 — 19 bet. 
  7. ↑ „Tarikh Tathhib al-Marqad al-Alawi al-Muttahar“ (ar). Imam Ali Holy Shrine. Qaraldi: 2020-yil 29-fevral.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Tabbaa, Yasser. Najaf, The Gate of Wisdom. UNESCO, 2014 — 32, 73–81 bet. ISBN 9789231000287. Tabbaa, Yasser; Mervin, Sabrina; Bonnier, Erick (2014). Najaf, The Gate of Wisdom. UNESCO. pp. 32, 73–81. ISBN 9789231000287.
  9. ↑ 9,0 9,1 Never Again! Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh. ShiaNews.com
  10. ↑ 10,0 10,1 Iran Diary, Part 2: Knocking on heaven's door Asia Times Online
  11. ↑ The tragic martyrdom of Ayatollah Al Hakim calls for a stance Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh. Modarresi News, September 4, 2003
  12. ↑ Why 2003 is not 1991 The Guardian, April 1, 2003
  13. ↑ 13,0 13,1 Iraqi forces in Najaf take cover in important Shia shrine The Boston Globe, April 2, 2003
  14. ↑ Religious rivalries and political overtones in Iraq Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh. CNN.com, April 23, 2003]
  15. ↑ „Red tape curbs profits from Iraq religious tourism“. Reuters (2009-yil 16-fevral). Qaraldi: 2009-yil 9-may.
  16. ↑ Majlesi, V.97, p. 246–251
  17. ↑ Redha, Mohammad. Imam Ali Ibn Abi Taleb (Imam Ali the Fourth Caliph, 1/1 Volume). Dar Al Kotob Al ilmiyah, 1999. ISBN 2-7451-2532-X. 
  18. ↑ Escobar. „Knocking on heaven's door“. Central Asia/Russia. Asia Times Online (2002-yil 24-may). — „To give a measure of its importance, according to a famous hadith (saying)—enunciated with pleasure by the guardians of the shrine—we learn that 'our sixth Imam, Imam Sadeg, says that we have five definitive holy places that we respect very much. The first is Mecca, which belongs to God. The second is Medina, which belongs to the Holy Prophet Muhammad, the messenger of God. The third belongs to our first Imam of the Shia, Ali, which is in Najaf. The fourth belongs to our third Imam, Hussein, in Kerbala. The last one belongs to the daughter of our seventh imam and sister of our eighth Imam, who is called Fatemah and will be buried in Qom. Pilgrims and those who visit her holy shrine, I promise to these men and women that God will open all the doors of Heaven to them.'“. 2002-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 12-noyabr.
  19. ↑ al-Qummi, Ja'far ibn Qūlawayh „10“,. Kāmil al-Ziyārāt, trans. Sayyid Mohsen al-Husaini al-Mīlāni, Shiabooks.ca Press, 2008 — 67 bet. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Imom_Ali_harami&oldid=3772377" dan olindi