Imo-ishora tili

Imo-ishora tili – qoʻl, tana turli harakatlari va b. xil imo-ishoralar yordamida fikr almashuv, aloqa qilish. Imo-ishora tilidan quyidagilar foydalanadi:

1. kar-soqov va koʻzi ojiz karsoqovlar. Kar-soqov bolalar doirasida beixtiyor, hech bir tayyorgarliksiz yuzaga keladigan fikr almashuv tizimidan kodlashtirilgan (barcha savodli karsoqovlar uchun umumiy boʻlgan) Imo-ishora tili farqlanadi;
2. tovushlarga asoslangan til yordamida bir-birini tushunishning iloji boʻlmagan vaziyatlarda, mas, uzoq qardosh boʻlgan til vakillari (Shim. Amerika indeyslari, Avstraliyaning tub aholisi va b.);
3. tovushlar yordamidagi nutqqa tabu eʼlon qilingan holatlarda, mas, rohiblarning bir toifasi, Kavkazdagi baʼzi xalqlarning ayollari va b.

Imo-ishora tili – imo-ishoralardan tashkil topgan mustaqil til boʻlib, ularning har biri qoʻllar bilan yuz ifodalari, ogʻiz va lablarning shakli yoki harakati, shuningdek, tananing pozitsiyasi bilan birgalikda amalga oshiriladi. Ushbu tillar asosan kar va eshitish qobiliyati past odamlarda muloqot qilish uchun ishlatiladi. Eshitish qobiliyati buzilgan odamlar tomonidan imo-ishora tillaridan foydalanish ikkinchi darajali, ammo juda keng tarqalgan: koʻpincha eshitish qobiliyati zaif boʻlgan imo-ishora tili foydalanuvchilari bilan muloqot qilish zarurati mavjud. Ovozli aloqa oʻrniga imo-ishoralardan foydalanish ovoz orqali maʼlumot uzatish imkonsiz yoki muayyan qiyinchiliklar tugʻdiradigan koʻp holatlarda afzalroq boʻlishi mumkin. Biroq, bunday shakllangan imo-ishora tizimlarini ibtidoiyligi tufayli imo-ishora tillari deb atash mumkin emas. Ovozli tildan foydalanish imkoniyati boʻlmasa, odam instinktiv ravishda imo-ishoralarni qoʻllashni boshlaydi. Imo-ishora tillari haqidagi asosiy notoʻgʻri tushunchalardan biri shundaki, ular qandaydir tarzda ogʻzaki (tovushli va yozma) tillarga bogʻliq yoki ulardan kelib chiqqan, bu tillar eshitadigan odamlar tomonidan ixtiro qilingan, ammo bu unday emas. Shuningdek, koʻpincha imo-ishora tillari bilan adashib qoʻyiladi (aslida u imo-ishora tillarida asosan toʻgʻri nomlarni, geografik nomlarni, shuningdek, ogʻzaki tillardan olingan aniq atamalarni talaffuz qilish uchun ishlatiladi), imo-ishora nutqini kuzatish[1] yoki imo-ishoralar orqali maʼlumotni etkazish uchun eshitadigan odamlar tomonidan ishlatiladigan belgi artikulyatsiyasi ogʻzaki til bilan grammatik jihatdan bir xil. Darhaqiqat, imo-ishora tillari ogʻzaki tillardan deyarli butunlay mustaqildir va ular rivojlanishda davom etadilar: yangi imo-ishoralar paydo boʻladi, eskilari oʻladi – va koʻpincha bu ogʻzaki tillarning rivojlanishi bilan deyarli bogʻliq emas. Mamlakatdagi imo-ishora tillarining soni uning ogʻzaki tillari soniga bogʻliq emas. Hatto bir nechta ogʻzaki tillar mavjud boʻlgan bir mamlakatda ham bitta umumiy imo-ishora tili boʻlishi mumkin va baʼzi mamlakatlarda, hatto bitta ogʻzaki tilda ham bir nechta imo-ishora tillari birga yashashi mumkin. Imo-ishora tillari va audio tillari oʻrtasidagi tarjimonlar imo-ishora tili tarjimonlari deb ataladi. Tabiiyki, imo-ishora tillari mavjud boʻlgan jamiyatlarda bir nechta karlar ulardan foydalangan va ularni ijodiy boyitgan. Biroq, bunday funktsional jihatdan rivojlangan va leksik jihatdan boy variantlar qisqa muddatli boʻlib chiqdi, ulardan foydalanish karlarning tor muloqot doirasidan tashqariga chiqmadi. Funktsional jihatdan boy tilni saqlab qolish va uni yangi aʼzolarga etkazishga qodir boʻlgan katta karlar jamoalari shahar sharoitida aholi zichligi yuqori boʻlgan joylarda paydo boʻlgan yaqinda paydo boʻlgan hodisadir. Biroq, istisnolar mavjud (qishloq imo-ishora tillari): masalan, Braziliya shimoli-sharqidagi kichik aholi punktlarida yashovchi Urubu qabilasi juda koʻp kar odamlarga ega – har yetmish beshtadan biri; Bu yerda rivojlangan imo-ishora tili rivojlangani ajablanarli emas, u karlar tomonidan qoʻllanadi, lekin qabilaning barcha aʼzolariga maʼlum. Shimoliy Amerikada, yevropaliklar kelishidan oldin, hindlarning universal imo-ishora tili mavjud boʻlib, u 500 ga yaqin belgilarni oʻz ichiga olgan[2]. Evropada, zamonaviy davrda aholining harakatchanligi oshishi bilan, yagona, milliy tillar butun shtatlarning katta hududlarida paydo boʻla boshladi. Qaysidir maʼnoda, imo-ishora tillarida parallel jarayon sodir boʻldi. Butun davlatlar hududida imo-ishora tillarining rivojlanishi va tarqalishi uchun eng muhim turtki 18-asr oxirida paydo boʻldi. eshitish qobiliyati zaif bolalar uchun taʼlim markazlari: Fransiyada – Abbot Charlz Mishel de l’Epée rahbarligida, Germaniyada – Samuel Geinicke rahbarligida. Kar oʻqituvchilarining asosiy vazifasi bolalarga tegishli tillarning yozma shaklini oʻzlashtirishga imkon berish edi; Karlarning milliy jamoalarida ishlab chiqilgan tabiiy imo-ishora tillari oʻqitish tillari uchun asos boʻldi, ammo ular asosida ular sunʼiy ravishda frantsuz (va nemis) tillarining imo-ishora talqinini yarata boshladilar. Ovoz va imo-ishora tillarining tuzilishidagi katta farqlar tufayli lugʻat tabiiy imo-ishora tillarida kerak boʻlmagan baʼzi maxsus, uslubiy imo-ishoralar bilan toʻldirilishi kerak edi (prepozitsiyalarni, grammatik jinsni va boshqalarni koʻrsatish uchun).).

18-asrning oʻrtalarida kar frantsuz oʻqituvchisi Loran Klerk Amerika shaharlaridan birining iltimosiga binoan AQShda birinchi karlar maktabini yaratish uchun keldi. Loran Klerkning oʻzi Abbe de l’Epening imo-ishora usulining izdoshi boʻlganligi sababli, Amerika Qoʻshma Shtatlarida imo-ishora tilining tarqalishiga taʼsir koʻrsatdi, bu Amerika va Fransiya imo-ishora tillarining oʻxshashligini tushuntiradi. Loran Klerkning gʻoyalari amerikalik karlar pedagogikasining kashshofi Tomas Xopkins Gallaudet tomonidan ishlab chiqilgan – karlarni oʻqitish nazariyasi va amaliyoti. Frantsuz va nemis kar pedagogika maktablarining muvaffaqiyatlari shunga oʻxshash muassasalarning boshqa mamlakatlarda tarqalishiga olib keldi va faqat kar-pedagogik gʻoyalar (Angliyada boʻlgani kabi) yoki butun metodologiya, shu jumladan imo-ishora tilining oʻzi ham olingan. AQSHda birinchi shunday maktab 1817 yilda Xartfordda (Konnektikut) ochilgan; frantsuzcha usulda ishlagan. Natijada, Amerika imo-ishora tili (ASL) frantsuz tiliga (LSF) koʻproq oʻxshashliklarga ega va Britaniya imo-ishora tili (BSL) bilan deyarli hech qanday umumiylik yoʻq. Gallaudetning karlarni oʻqitish usullari davom ettirildi. 1973 yilda Vashingtonda olim Gallaudet universiteti nomini olgan birinchi karlar universiteti tashkil etildi, u yerda turli mamlakatlardan kelgan kar talabalar tahsil oladi. Rossiyadagi karlar uchun birinchi pedagogika maktabi 1806 yilda Pavlovskda ochilgan; AQShda boʻlgani kabi, u frantsuz usuli boʻyicha ishlagan. Natijada, rus imo-ishora tili Amerikaning imo-ishora tili bilan bogʻliq boʻlib chiqdi. 1860 yilda Moskvada karlar uchun pedagogika maktabi ochildi, u nemis uslubida ishladi. Ushbu ikki usul oʻrtasidagi kurash aks-sadolari hali ham rus karlarning taʼlimida seziladi. Sobiq SSSR respublikalarida rus imo-ishora tili markazlashgan holda karlar uchun maktab va muassasalar tashkil etish orqali tarqatilgan. 2020 yil oktyabr oyida boshqird imo-ishora tilining rivojlanishi haqida maʼlumot paydo boʻldi.[3][4] Imo-ishora 1951 yilda Butunjahon karlar federatsiyasi (WFG, Butunjahon karlar federatsiyasi) paydo boʻldi, oʻsha paytda birinchi Jahon karlar kongressi ishtirokchilari xalqaro tadbirlarda muloqot tilini standartlashtirishga qaror qilishdi. Bunday noyob „esperanto belgisi“ ga boʻlgan ehtiyoj karlar orasidan ijtimoiy xodimlar va jamoat arboblari laringologlar, audiologlar, psixologlar bilan birgalikda karlik muammolariga bagʻishlangan kongresslar, konferentsiyalar va simpoziumlar ishida ishtirok etishlari bilan bogʻliq. , oʻqituvchilar, muhandislar va boshqa mutaxassislar. WFH Byurosi nomidan, kurs davomida turli mamlakatlardagi karlarning nutq imo-ishoralarining umumiyligi (turli Yevropa davlatlaridan oʻxshash imo-ishoralar tanlangan yoki tayinlangan) asosida Sovet vakili ham ishtirok etgan ekspertlar guruhi. chorak asr davomida umumiy xalqaro imo-ishora tilini ishlab chiqdi. 1973 yilda Butunjahon karlar federatsiyasi soddalashtirilgan imo-ishora tilining lugʻatini chiqardi. 1975 yilda Vashingtonda boʻlib oʻtgan VII Jahon karlik kongressida Xalqaro belgi (IS) qabul qilindi va tasdiqlandi (ingliz va frantsuz tillari bilan bir qatorda, Jahon karlar federatsiyasining rasmiy tillari). shuningdek, xalqaro tadbirlarda, Jahon karlar federatsiyasining tadbirlarida

Yana qarang

• Daktilologiya