Humpan

Humpan (Humban, Hupan, ehtimol hupa - „hukmronlik qilmoq“ soʻzidan olingan) — elam mifologiyasida (miloddan avvalgi 2-ming yillik oʻrtalari) oliy xudo, osmon xudosi, „osmon hukmdori“. Shumerlarning oliy ilohi Anu va Bobilning Marduk ilohiga tenglashtiriladi. Humpanning rafiqasi — maʼbuda Kiririsha boʻlib, iloh Xutran ularning oʻgʻillari hisoblangan.

Ibodat

Dastlabda xudolar onasi Pinenkir Elamda buyuk maʼbuda sanalgan. Miloddan avvalgi II ming yillikning boshlarida uning oʻrnini ona maʼbuda Kiririsha egallagan. Miloddan avvalgi II ming yillikning oʻrtalariga kelib, elam panteonidagi hukmronlik mavqeini (bu yerda 37 ta xudo boʻlgan) Humpan egallagan. Kiririshani uning xotini deb hisoblashni boshlaganlar. U miloddan avvalgi 6-asrda, Elam forslar tomonidan bosib olingandan keyin ham ularning oliy xudosi boʻlib qolavergan. Bir nechta elam shohlari uning ismini olishgan (Tempti-Humpan-Inshushinak, Humban-Xaltash III, Humban-numena I va boshqalar).

Ahamoniylar oʻzlari bosib olgan elamlarning oliy xudosiga odob doirasida yondashganlar. Miloddan avvalgi 6-asr oxiri — 5-asr boshlariga oid Persepol arxivi hujjatlarida Persepol, Fors va Elamning boshqa shaharlarida podsholarning omborlaridan mahsulotlar olib chiqilgani, ularning (sharob, qoʻy, don-dun va boshqalar) nafaqat Axuramazda va boshqa Eron xudolari, balki elam xudolari Humpan va Simutga ham qurbonlik qilish maqsadida ishlatilgani maʼlum. Shu bilan birga, Humpanga ibodat qilish uchun Axuramazdani ulugʻlash uchun kerak boʻlganidan uch baravar koʻproq sharob ishlatilgan.

Adabiyotlar

• Dandamaev M. A. Qadimgi Eron tsivilizatsiyalari. Qadimgi tsivilizatsiyalar, ed. G. M. Bongard-Levina. — M., 1989-yil.
• Humpan // Smooth V. D. Qadimgi dunyo. 2 jildli ensiklopedik lugʻat. — M. : Tsentrpoligraf, 1998-yil.