Hjalmar Branting

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Karl Xjalmar Branting (Swedish pronunciation: [ˈjǎlmar ˈbrânːtɪŋ] (; 1860-yil 23-noyabr – 1925-yil 24-fevral) shved siyosatchisi, Shvetsiya Sotsial-demokratik partiyasi rahbari (1907—1925) va uchta alohida davrda (1920, 1921–1923 va 1924–1925) Bosh vazir boʻlgan. Branting 1920-yilda hokimiyat tepasiga kelganida, u Shvetsiyaning birinchi sotsial-demokratik bosh vaziri edi. 1921-yilgi umumiy saylovdan soʻng ikkinchi muddatga oʻz lavozimini egallaganida, u umumiy saylov huquqiga ega boʻlgan saylovlardan keyin Yevropadagi birinchi sotsialistik siyosatchi boʻldi. 1921-yilda Branting Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotini Norvegiya parlamentlararo ittifoq bosh kotibi Kristian Lous Lange bilan boʻlishdi.

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Professor Lars Gabriel Branting va zodagon ayol va pianinochi Emma af Georgiyda tugʻilgan Branting Stokgolmda va Uppsala universitetida tahsil olgan. U matematik astronomiya boʻyicha ilmiy maʻlumotga ega boʻlgan va Stokgolm rasadxonasida assistent boʻlgan, ammo 1884-yilda jurnalist boʻlish uchun ilmiy ishiga sadoqatidan voz kechib, Tiden va Social-Demokraten gazetalarini tahrir qilishni boshlagan. Ikkinchisi Shvetsiya Sotsial-demokratik partiyasining rasmiy ommaviy axborot vositasi edi.[1] Uning koʻproq radikal sotsialist Aksel Danielssonning maqolasini nashr qilish qarori, muxoliflar tomonidan diniy sezgirlikni haqorat qilish deb qoralangan maqola, kufrlikda ayblanib, siyosiy ayblovlarga sabab boʻldi va ikkala erkak uchun ham qamoqqa tashlandi. Branting 1888-yilda uch oy qamoqqa tashlangan[2]

Avgust Palm bilan birgalikda Branting 1889-yilda Shvetsiya Sotsial-demokratik partiyasining asosiy tashkilotchilaridan biri edi. U 1896-yildan parlamentning birinchi aʻzosi va olti yil davomida yagona boʻlgan.

20-asrning dastlabki yillarida Branting sotsial-demokratlarga Norvegiyani Shvetsiya bilan birlashtirish uchun urushga qarshi chiqdi. 1905-yilda inqiroz boshlanganida, u "Qoʻllarni Norvegiyadan, qirol!" Sotsial-demokratlar zaxiralarni chaqirishga va urushga qarshi umumiy ish tashlashga qarshilik koʻrsatishni uyushtirdilar va urushning oldini olishda katta hissa qoʻshgan.

Branting Eduard Bernshteynning marksizmni qayta koʻrib chiqishni qabul qildi va kapitalizmdan sotsializmga tinch yoʻl bilan oʻtish tarafdori boʻlgan reformist sotsialistga aylandi. Uning fikricha, agar ishchilarga ovoz berilsa, bunga parlament yoʻllari orqali erishish mumkin. Branting 1917-yilda Rossiyada fevral inqilobini qoʻllab-quvvatladi. U menshevik tarafdori edi va hatto Petrogradga shaxsan tashrif buyurgan Aleksandr Kerenskiy hukumatini himoya qilgan.

Oʻsha yili Oktabr inqilobi boshlanganda, Branting bolsheviklarning hokimiyatni egallab olishini qoraladi. 1917-yilda Shvetsiya Sotsial-demokratik partiyasida bu masala boʻyicha boʻlinish kuzatildi va yoshlar ligasi va partiyaning inqilobiy boʻlimlari ajralib chiqib, Zeth Xyoglund boshchiligidagi Shvetsiya Sotsial-demokratik chap partiyasini tuzdilar. Tez orada bu guruh Shvetsiya Kommunistik partiyasiga aylandi. Keyinroq Xyoglund sotsial-demokratik partiyaga qaytdi va Branting haqida ikki jildlik biografiyasini yozdi.

Bosh vazir sifatida Branting Shvetsiyani Millatlar Ligasiga kiritdi va shaxsan uning tarkibida delegat sifatida faol ishtirok etdi. Finlandiya Rossiyadan mustaqil boʻlganidan keyin Alandni Shvetsiyaga berish kerakmi yoki yoʻqmi degan savol tugʻilganda, u bu masalani Millatlar Ligasiga hal qilishga ruxsat berdi. U 1921-yilda Millatlar Ligasidagi faoliyati uchun Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan va bu mukofotni norvegiyalik Kristian Lous Lange bilan baham koʻrgan.

Yodgorliklar va yodgorliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Stokgolmdagi Branting haykali

Branting Stokgolmdagi Branting yodgorligi tomonidan xotirlanadi. Bundan tashqari, Goteborgda Branting nomidagi tramvay va avtobus almashinuvi mavjud (shvedcha: Hjalmar Brantingsplatsen). Kopengagendagi Stokgolms Plads (Stokgolm maydoni) 1925-yilda Hjalmar Brantings Plads deb oʻzgartirildi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 1921-yil Shvetsiyada umumiy saylov

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Jonas Harvard (2019). „Socialist communication strategies and the spring of 1917“. Scandinavian Journal of History. 44-jild, № 2. 174-bet. doi:10.1080/03468755.2018.1500394.
  2. Robertson, J. M.. History of Freethought in the Nineteenth Century, Part 2. Kessinger Publishing, 2003 — 487 bet. ISBN 0-7661-3955-7. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]