Harbiy byudjet
 |
| 2011-yilda dunyodagi eng yaxshi yetti harbiy byudjet |
Harbiy byudjet, harbiy byudjet yoki mudofaa byudjeti — davlat qurolli kuchlarini saqlash va takomillashtirish uchun moʻljallangan davlat xarajatlari miqdori sanaladi.
Ilgari harbiy byudjetga faqat quruqlikdagi kuchlar uchun davlat xarajatlari kiritilgan..
Davlatning harbiy byudjeti koʻpincha ularning hokimiyat organlari fikriga koʻra, davlat xavfsizligiga duchor boʻlgan tahdidlar darajasini aks ettiradi. Byudjet hajmi davlatning harbiy faoliyatni moliyalashtirish qobiliyatini ham tavsiflaydi, bu davlat iqtisodiyotining hajmiga, hukumat va davlat aholisining boshqa byudjet xarajatlariga nisbatan harbiy faoliyatni moliyalashtirishni afzal koʻrishiga bogʻliq. Odatda , harbiy byudjet huquqni muhofaza qilish organlari va faxriylarni reabilitatsiya qilish xarajatlarini oʻz ichiga olmaydi va harbiy byudjet hisoblash jadvalida qoʻshilmaydi.
Stokgolm tinchlik tadqiqot instituti maʼlumotlariga koʻra, 2011-yilda dunyoda harbiy xarajatlar 1,74 trillion AQSH dollarini tashkil qilgan[1] (jahon yalpi ichki mahsulotining 2,5% ga yaqin). 2020-yil malumotlariga koʻra insoniyatning harbiy harajatlari 2 trillon dollarga yaqinlashgan[2].
Harbiy byudjetlar 2020[tahrir | manbasini tahrirlash]
MISI maʼlumotlariga koʻra
| Joy | Davlat | Xarajatlar (milliard dollar) |
|---|---|---|
 AQSh
|
||
 Xitoy
|
||
 Saudiya Arabistoni
|
||
 Rossiya
|
||
 Hindiston
|
||
 Buyuk Britaniya
|
||
 Fransiya
|
||
 Yaponiya
|
||
 Germaniya
|
||
 Janubiy Koreya
|
Harbiy byudjetlar 2011-SIPRI qoʻllanmasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Daraja | Mamlakat | Harbiy byudjet (milliard dollar) | Global ulush |
| — | Dunyoda jami | 1739 | 100 % |
| 1 |  AQSh
|
711 | 40.9 % |
| 2 |  Xitoy
|
138 | 7.9 % |
| 3 |  Rossiya
|
70.2 | 4.0 % |
| 4 |  Fransiya
|
64.6 | 3.7 % |
| 5 |  Yaponiya
|
60.8 | 3.5 % |
| 6 | .svg){kind=small} Birlashgan Qirollik
|
60.3 | 3.5 % |
| 7 |  Hindiston
|
49.6 | 2.9 % |
| 8 |  Saudiya Arabistoni
|
48.5 | 2.8 % |
| 9 |  Germaniya
|
48.1 | 2.8 % |
| 10 |  Braziliya
|
36.9 | 2.1 % |
Tarixiy maʼlumotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
1897-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Harbiy byudjet qiyosiy jadvali | ||
|---|---|---|
| Davlat | qurolli kuchlarga yillik xarajatlar | Aholi jon boshiga |
| Avstriya-Vengriya | 169 469 000 | 3.81 |
| Angliya | 229 515 000 | 5.76 |
| Germaniya | 290 955 000 | 5.57 |
| Rossiya | 284 379 994 | 2.50 |
| Fransiya | 236 515 000 | 5.76 |
1898-yil fevral oyidagi shanba sharhi shtatlarning butun byudjetiga nisbatan shtatlarning harbiy byudjetlari toʻgʻrisida quyidagi maʼlumotlarni taqdim etdi:
- AQSh: 17%
- Rossiya imperiyasi: 21%
- Fransiya: 27%
- Britaniya imperiyasi: 39% (40 million funt yoki 2,5% YaIM)
- Germaniya imperiyasi: 43%
- Yaponiya imperiyasi: 55% (132 million iyena)
2003-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]
2004-yilda chop etilgan qoʻllanmada Stokgolm tinchlik tadqiqot instituti 2003-yilda NATO aʼzolari tomonidan harbiy texnika xaridi 11%ga oshganini koʻrsatdi. Baʼzi shtatlarda harbiy byudjet Sovuq urush davrida kuzatilgan darajaga koʻtarildi. AQShning harbiy byudjeti ushbu shtatlar roʻyxatida birinchi oʻrinni egalladi va 47 tani tashkil etdi. 2003-yilda dunyodagi barcha harbiy xarajatlarning 415 milliard dollar ni tashkil etdi. Iroq urushi uchun qoʻshimcha mablagʻlar va unga bogʻliq boʻlgan 83 milliard dollarlik xarajatlar harbiy byudjyetdagi oʻsishning asosiy qismini, qolganlari esa atigi 3,5 milliard dollarni tashkil etdi.
Buyuk Britaniya, Fransiya, Germaniya va Italiyaning harbiy byudjeti 15% ga yaqin dunyodagi barcha harbiy xarajatlarning Fransiya va Buyuk Britaniya nafaqat AQShning tegishli texnologik darajadagi harbiy operatsiyalarida qatnashish, balki oʻzlarining mustaqil harbiy kampaniyalarini (masalan, Liviyada boʻlib oʻtgan) oʻtkazish uchun qurol va harbiy texnika sotib olishni koʻpaytirdilar.
2003-yilda NATOga aʼzo boʻlmagan davlatlar orasida Yaponiya harbiy ehtiyojlar uchun 46,9 milliard dollar, Xitoy 32,8 milliard dollar va Rossiya 13 milliard dollar sarfladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ The 15 countries with the highest military expenditure in 2011 // SIPRI. Архивировано 28 iyul 2013 года.
- ↑ [kun.uz „Qudratli davlatlarning 2020-yilgi harbiy xarajatlari ma'lum qilindi“] (2021-yil 26-fevral). 2022-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Xozyaystvo voennoe // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- SIPRI harbiy xarajatlar maʼlumotlar bazasi.
- Qurollarni nazorat qilish va tarqatmaslik markazi.
- Harbiy Budget.info. AQSh mudofaa byudjeti haqida maʼlumot va yangiliklar.