Hafız İbrahim Demiralay
Hafiz Ibrohim Demiralay, (1883-yil t., Isparta) - (1939-yil 29 mart) Turkiyaning mustaqillik urushi yillarida Quva-yi Milliyega katta hissa qoʻshgan va Turkiya Oliy majlisida Isparta deputati boʻlib xizmat qilgan din arbobi. Milliy Assambleya 6 muddatga.
Erta davr[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yilanlizade Tohir Poshoning o'g'li. Boshlangʻich va oʻrta ta’limni Isparta shahrida tugatgan. 1902-yilda Istanbulga kelib, Fotih madrasasiga o'qishga kiradi. Yetti yil oʻqib, professorlik guvohnomasini oldi.
Oʻqishdan soʻng Isparta shahriga qaytib, otasidan meros qolgan yerda dehqonchilik bilan shugʻullanadi. U atirgul moyi bilan savdo qilgan. Bu orada 1911—1912-yillarda Isparta oʻrta maktabida Dinshunoslik va axloq kurslarida dars bergan. U ham bir muddat Bidiyat mahkamasi a’zosi edi.
Mustaqillik urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Milliy kurash boshlanishi bilan Isparta va uning atrofidagi milliy harakatning yetakchisiga aylandi. Izmirdagi grek ishg’olidan keyin mitinglar uyushtirib, Ispartaning barcha qishloqlariga “deklaratsiyalar” jo’natib, xalqni milliy operatsiya tarafdori deb bilishga harakat qildi. Koniya hokimi Jemal Bey va II. Armiya inspektori Küçük Jemal Poshoga telegrammalar yubordi. Gubernator telegrammani olishi bilanoq Isparta hokimi Talat beyga “uygʻon, imzo qoʻygan shaxs soʻroq qilinib, Istanbul harbiy qonuniga joʻnatilishini” buyurdi. Isparta Ozodlik va Antanta partiyasi a’zolari ham Hafiz Ibrohim afandining ishiga qarshi chiqdi.
Hofiz Ibrohim afandi buning oldini olishga urinishlariga qaramay, ishini davom ettirdi. Ushbu hukm natijasida 1919-yil 6-avgust - 8-avgustdagi 1-yig'ilish. Sobiq muftiy Xoji Husnu Oʻzdamar va Uchkurcuzoda Ali Afandini Isparta delegati sifatida Nazilli qurultoyiga yubordi. Shunday qilib, u Egey mintaqasidagi milliy faoliyat bilan aloqaga chiqdi.
Boshqa tomondan, Ispartadagi milliy tashkilotga rahbarlik qilgan, o'zi rais bo'lgan "Jemiyet-i İlmiye"ni Huquqlarni Mudofaa Jamiyati nomi bilan qayta tuzdi. Isparta markazi, tuman va qishloqlaridan toʻplagan koʻngilli kuchlarni “Ispartalik mujohidlar” nomi bilan Nazilli frontiga yubordi.
Turkiya Buyuk Millat Majlisining I. davri uchun oʻtkazilgan saylovlar bilan Isparta deputati etib saylandi. Bu lavozimda u 1920-yil 23-aprelda Assambleyaning ochilishida ishtirok etdi. Anqara fatvosiga “Ispartalik Mebus, Ulamodan Hofiz Ibrohim” nomi va unvoni bilan imzo chekdi.
1920-yil iyul oyining boshida yunon qo'shinlari Milne chizig'ini kesib o'tib, Anadoluga oldinga siljiganida, Alashehirning yo'qolishi, Nazilli- Ko'shk frontining qulashi, 1920-yil 5-iyulda yunon armiyasining Denizli - Buldanga kirishi va shimolda Bursaga yaqinlashish, ishg'ol kengayganida, "milliy tashkilot tuzildi va Mustafo Kamol Poshoning roziligi bilan Milliy Mudofaa noibi tomonidan Isparta va atrofiga frontga jo'natildi". Frontdagi burchi tufayli 1920-yil 11-iyulda majlis qarori bilan unga ta’til beriladi. Qisqa vaqt ichida u yuz otliq va ikki yuz piyoda koʻngillidan iborat boʻlinma tuzib, yunon qoʻshinlari bilan jang qildi. Oktabrga kelib, bu qo'shin uchta otliq, uchta piyoda va bitta pulemyot vzvodidan iborat ettita rotadan iborat polkga aylandi va " Temir polk " deb nomlandi. Ushoq chizig'ida boshqa bir ruhoniy Ismoil Shukru Chelikalay tomonidan amalga oshirilgan mudofaa harakatlariga parallel ravishda kirdi.
1920-yil 28-avgustda Qurbon hayitining uchinchi kuni Temir polk Saroykoʻy yaqinidagi Demirkoʻpruda yunon qoʻshini bilan qattiq jang qildi. 5-6 kun davom etgan bu janglarda yunonlar Hafiz Ibrohim qo'mondonlik qilgan Temir polkga qarshi hech qanday o'sishga erisha olmadilar. 17-sentabrga oʻtar kechasi Tepekoʻyni ilgari ishgʻol qilgan yunon qoʻshinlariga bosqin uyushtirildi va Tepekoʻy ishgʻoldan ozod qilindi.
Temir polkning bu muvaffaqiyatli xizmatlari Turkiya Buyuk Millat Majlisi tomonidan ham yaqindan kuzatildi. Majlisning minnatdorchiligi Prezident Mustafo Kamol Posho orqali Demiralay qo'mondoni Hafiz Ibrohim Beyga yetkazildi.
“Kuvâ-yi Milliye” kuchlari muntazam armiya tarkibiga kiritilar ekan, Demir polki “Mürettep polki” sifatida 57-armiya polkiga aylandi. U divizionga kiritildi. Mudofaa vazirligining 1920-yil 2-noyabrdagi buyrug'i bilan "39. Polk edi. 1921-yil yanvar oyida unga "Menderes guruhi qo'mondonligi" qo'mondonligi berildi.
Temir polkning muntazam armiya safida shu tarzda ishtirok etishidan soʻng, Hafiz Ibrohim afandi 1921-yil mart oyida parlamentga qaytib keldi. Sog'liqni saqlash va ijtimoiy yordam, Milliy ta'lim va ariza komissiyalarida qatnashgan. Birinchi davr mobaynida u 7 ta nutq soʻzladi, shundan 4 tasi yashirin sessiyalarda boʻldi. U qonun loyihasini ham taklif qildi. Xizmatlari uchun qizil-yashil chiziqli “Mustaqillik” medali bilan taqdirlangan.
Keyingi hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Parlament 2. Davr, 3. Davr, 4. Davr, 5. Muddati va 6. davrlarda Isparta deputati etib qayta saylandi. U uylangan va to'rt farzandi bor edi. Familiya qonuni bilan "Demiralay" familiyasini oldi. Hozirgacha Ispartada Demiralaylar nomi bilan tanilgan va davom etmoqda.
IX., X. va XI. U Isparta deputati bo'lgan Kemal Demiralayning otasi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Din ishlari bo'yicha raislik 2015 25 Ekim 2015 tarihinde