Gossipol

• Gossipol, C₃₀H₃₀O₈ — (1,1'6,6',7,7'-geksagidroksi-5,5'-di-izopropil-3,3'-dimetil-(2,2'-binaftalin)-8,8'-dikarboksaldegid) , sariq rangli zaharli, qattiq kristall modda. Polifenol birikmalarga kiradi. Gʻoʻza chigiti va iddiz poʻstlogʻida koʻp miqdorda (0,02—1,6%), boshqa qismlarida esa kam boʻladi. G. va uning analoglari — gossipurpurin, gossiverdurin, gossifulvin chigit yadrosidagi maxsus bezchalarda joylashgan boʻlib, ular devori nihoyatda mustahkam va koʻpchilik organik erituvchilar taʼsiriga chidamli. Lekin past molekulyar spirtlar va suvda G. bezchalari tezda yemiriladi. Gʻoʻzaning har xil tur va navlarida G. miqdori turlicha. Ingichka tolali gʻoʻza navlari tarkibida G. koʻp miqdorda (1,47—1,60%) boʻladi. Chorva mollari, ayniqsa qoramolga chigit kunjarasi va shroti meʼyordan ortiq berilganda mollar ozuqa tarkibidagi G.dan zaharlanishi mumkin. G. yogʻ sanoati chiqindilaridan olinadi. G. antranalitlari, G. smolasi va ularning mahsulotlari inson uchun foydali moddalar hisoblanadi. Ular xalq xoʻjaligining turli sohalarida: tibbiyot, kimyo sanoati, qishloq xoʻjaligi, metall quyish sanoati va b.da ishlatiladi. G. virusga faol taʼsir qiladi. Shu sababli hozirgi vaqtda G.dan virusga qarshi ishlatiladigan interferon induktori preparatlari va b. moddalar ajratib olingan. Ad.: Sadi kov A. S, Xlopchatnik — chudo rasteniye, M., 1985.
• Tuzilishi. Gossipolning  kimyosini tushunish uchun struktura, stereokimyo, tautomerizm va vodorod bog'lanishini tushunish kerak. Gossipolning tuzilishi 2 va 2'-uglerod atomlari orasidagi bitta internaftil bog'i bilan birlashtirilgan ikkita naftalin halqasidan iborat. Ushbu dimerik naftalenik ramkaga oltita gidroksil guruhi biriktirilgan bo'lib, ulardan ikkitasi 1- va 1'-pozitsiyalarda joylashgan (bu pozitsiyalar shuningdek, odatda peri pozitsiyalar sifatida belgilanadi). Ushbu ikkita 1 va 1'-gidroksil guruhlar 6,6'- va 7,7'-pozitsiyalarda qolgan to'rtta gidroksil guruhiga qaraganda ko'proq reaktivdir va ularning 8- va 8'-da joylashgan aldegid guruhlariga yaqinligi bilan bog'liq. Ikkala aldegid guruhi ham juda ko'p qiziqarli kimyoviy reaksiyalarga ega, gossipolning tautomer shakllarida rol o'ynaydi  va gossipolning toksikligiga asosiy hissa qo'shishi aniqlangan

Abdukarim Zikiryoev.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil