Gistopatologiya

Gistopatologiya (uch yunoncha soʻzdan olingan boʻlib: ἱστός histos „toʻqima“, pthdos pathos „azob“ va -ligoia -logia „oʻrganish“) kasallikning namoyon boʻlishini oʻrganish uchun toʻqimalarni mikroskopik tekshirishga ishora qiladi. Xususan, klinik tibbiyotda gistopatologiya biopsiya yoki jarrohlik namunasini patolog tomonidan tekshirilgandan soʻng, namunani qayta ishlagandan va gistologik boʻlimlarni shisha slaydlarga qoʻygandan keyin oʻrganishni anglatadi. Bundan tashqari sitopatologiya boʻsh hujayralarni yoki toʻqimalarning mikro-parchalarini („hujayra bloklari“ sifatida) tekshiradi hisoblanadi.

Toʻqimalarni yigʻish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toʻqimalarning gistologik tekshiruvi jarrohlik, biopsiya yoki otopsiya yoʻllari orqali boshlanadi. Toʻqimalar tanadan yoki oʻsimlikdan chiqariladi, soʻngra koʻpincha yangi holatda ekspertizadan soʻng, parchalanishning oldini olish uchun toʻqimalarni barqarorlashtiradigan fiksatorga joylashtirib boriladi.

Gistologiyaga tayyorgarlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amaliyotning keyingi bosqichida toʻqima kimyoviy fiksatsiya yoki muzlatilgan qism yordamida mikroskop ostida koʻrish uchun tayyorgarlik koʻriladi.

Baʼzida namuna, jarrohlik amaliyotidan olingan boʻlsa, patolog toʻqima namunasini koʻrib chiqadi va foydali va toʻgʻri tashxis qoʻyish ehtimoli yuqori boʻlgan qismni tanlanadi- bu qism keng tarqalgan boʻlib maʼlum boʻlgan jarayonda tekshirish maqsadida olib tashlanadi. Kattaroq namunalar kassetada anatomik tuzilmalarini toʻgʻri joylashtirish uchun kesib qoʻyiladi. Baʼzi namunalar (ayniqsa, biopsiya) toʻqimalarning toʻgʻri yoʻnalishini kassetada, soʻngra blokda, soʻngra diagnostik mikroskop slaydlarida toʻgʻri yoʻnaltirishini taʼminlash uchun agar-agar oldindan yotqizilishi mumkin Keyin bu jarayonning qolgan qismi uchun plastik idishlarga joylashtiriladi.

Kimyoviy fiksatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Formalin eritmasidan tashqari boshqa turdagi kimyoviy fiksatorlar ham qoʻllanilishi mumkin. Ammo, immunohistokimyo (IHC) boʻyalishi va ushbu namunalar namunalarida diagnostik molekulyar patologiya testining paydo boʻlishi bilan formalin inson diagnostik gistopatologiyasida standart kimyoviy fiksatorga aylanib qoladi. Juda kichik namunalar uchun fiksatsiya vaqtlari qisqaroq va inson diagnostik gistopatologiyasida standartlar mavjud.

Qayta ishlash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Alkogol miqdorining ortib borish konsentratsiyasini aniqlash orqali suv namunadan ketma-ket bosqichlarda chiqariladi^[1] .Ksilen eritmasi oxirgi suvsizlanish bosqichida alkogol oʻrniga ishlatiladi — bu keyingi bosqichda ishlatiladigan mum ksilenda eriydi. Keyin mum infiltratsiyalangan namunasi alohida namunali (odatda metall) konteynerga oʻtkaziladi. Nihoyat, eritilgan mum namunaning atrofiga konteynerga solinadi va uni mum blokiga joylashtirish uchun qattiqlashishi uchun sovutiladi^[1]. Ushbu jarayon slayd uchun ingichka mikrotom boʻlim(lar)ni olish uchun yetarlicha mustahkam, toʻgʻri yoʻnaltirilgan namunani taʼminlash uchun kerak boʻladi.

Mumdan iborat blok tugagandan soʻng, undan boʻlaklar kesiladi va odatda qismni yoyib yuboradigan suv hammomi yuzasiga suzish uchun joylashtiriladi. Bu odatda qoʻlda amalga oshiriladi va tajribali ish (gistotexnolog) boʻlib, laboratoriya xodimlari slaydlarga namuna mikrotomli mumi lentasining qaysi qismlarini joylashtiradilar. Bir qator slaydlar odatda blok boʻylab turli darajalardan tayyorlanadi. Shundan soʻng, nozik qismga oʻrnatilgan slayd boʻyalgan va uning ustiga himoya qoplamasi oʻrnatilgan. Oddiy dogʻlar uchun odatda avtomatik jarayon qoʻllaniladi; lekin kamdan-kam ishlatiladigan dogʻlar koʻpincha qoʻlda amalga oshiriladi^[1].

Muzlatilgan qismni qayta ishlash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shubhali limfomani baholash „tegishli tayyorgarlik“ ni oʻtkazishdan iborat boʻlib, unda shisha slayd kesilgan limfoid toʻqimalarga yengil bosiladi va keyin yorugʻlik mikroskopida baholash uchun boʻyaladi. Gistologik ishlovning ikkinchi usuli muzlatilgan qismni qayta ishlash deb ataladi. Bu oʻqitilgan tarixshunos tomonidan amalga oshiriladigan yuqori texnik ilmiy usul. Ushbu usulda toʻqimalar muzlatiladi va kriostat deb ataladigan muzlashdan past boʻlgan sovutish moslamasiga oʻrnatilgan mikrotom yordamida ingichka boʻlinadi. Yupqa muzlatilgan boʻlaklar shisha oynachaga oʻrnatib, suyuq fiksatorda darhol va qisqa vaqt ichida anʼanaviy mum bilan oʻrnatilgan qismlarga oʻxshash boʻyash usullaridan foydalangan holda boʻyaladi. Ushbu usulning afzalliklari — tez ishlov berish vaqti, kamroq asbob-uskunalar talabi va laboratoriyada ventilyatsiyaga kamroq ehtiyoj. Kamchilik — oxirgi slaydning sifatsizligi. U jarrohlik amaliyoti davomida jarrohlikning keyingi bosqichini tanlashda yordam berishi mumkin boʻlgan aniqlash uchun intraoperativ patologiyada qoʻllaniladi(masalan, jarrohlik paytida oʻsimtaning rezektsiya chegarasining aniqligini oldindan aniqlash uchun).

Qayta ishlangan gistologik slaydlarni boʻyash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toʻqimalarni mikroskop ostida koʻrish uchun boʻlimlar bir yoki bir nechta pigment bilan boʻyalgan. Boʻyashning maqsadi hujayra tarkibiy qismlarini ochishdir; kontrastni taʼminlash uchun kontrastlar ishlatib boriladi.

Gistopotalogiyada eng koʻp ishlatiladigan boʻyoq gematoksilin va eozin boʻyogʻi eritmalari(koʻpincha H&E qisqartmasi)hisoblanadi. Gematoksilin yprdamida yadrolarni koʻk rangga boʻyash uchun ishlatiladi, eozin esa koʻpchilik hujayralarning sitoplazmasini va hujayradan tashqari biriktiruvchi toʻqima matritsasini pushti rangga boʻyaydi . Hujayralarni tanlab boʻyash uchun yuzlab boshqa usullar mavjud. Toʻqimalarning boʻlaklarini boʻyash uchun ishlatiladigan boshqa birikmalar safranin, kongo qizil, kumush tuzlari va sunʼiy boʻyoqlarni oʻz ichiga oladi. Gistokimyo laboratoriya kimyoviy moddalari va toʻqima ichidagi tarkibiy qismlar oʻrtasidagi kimyoviy reaktsiyalardan foydalanish faniga ishora qiladi. Tez-tez bajariladigan gistokimyoviy usul — bu Gemokromatoz kabi kasalliklarda temir konlarini koʻrsatish uchun ishlatiladigan Perlsning Prussiya koʻk reaksiyasi^[2].

Yaqinda antikorlar maʼlum oqsillarni, lipidlarni va uglevodlarni boʻyash uchun ishlatilgan. Immunogistokimyo deb ataladigan bu usul mikroskop ostida hujayralar toifalarini aniq aniqlash qobiliyatini sezilarli darajada oshirdi. Boshqa ilgʻor usullar maʼlum DNK yoki RNK molekulalarini aniqlash uchun gibridizatsiyani oʻz ichiga oladi. Ushbu antikorlarni boʻyash usullari koʻpincha muzlatilgan boʻlim gistologiyasidan foydalanishni talab qiladi. Yuqoridagi ushbu muolajalar ham laboratoriyada malakali tibbiy laboratoriya olimi (gistolin) tomonidan nazorat va aniqlik ostida amalga oshiriladi. Raqamli kameralar gistopatologik tasvirlarni olish uchun tobora koʻproq foydalanib kelinmoqda.

Izoh[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu tibbiy tashxis gistologik topilmalar va patologning fikrini tavsiflovchi patologiya hisoboti sifatida tuzilgan. Saraton holatida bu koʻpgina davolash protokollari uchun zarur boʻlgan toʻqimalar diagnostikasini anglatadi. Saratonni olib tashlashda patolog jarrohlik chegarasi tozalanganligini yoki ishtirok etganligini koʻrsatadi (qoldiq saraton ortda qoladi). Bu non pishirish yoki CCPDMA ishlov berish usuli yordamida amalga oshiriladi. Mikroskopik vizual artefaktlar namunalarni notoʻgʻri tashxislashga olib kelishi mumkin.

Orientatsiya: bu holda teri yuzasi (yashil) tomonidan yoʻnaltirilgan. Lezyon koʻrinadi (qizil) va uning chegarasi aniqlanishi mumkin (bu holda diffuz)

Orientatsiya: bu holda teri yuzasi (yashil) tomonidan yoʻnaltirilgan. Lezyon koʻrinadi (qizil) va uning chegarasi aniqlanishi mumkin (bu holda diffuz)
Har qanday shubhali hujayralarning meʼmoriy naqshlari, bu holda hujayralar uyalari, shuningdek, oraliq stromaning tarkibiy qismlari.

Har qanday shubhali hujayralarning meʼmoriy naqshlari, bu holda hujayralar uyalari, shuningdek, oraliq stromaning tarkibiy qismlari.
Hujayralarning joylashishi, shu jumladan toʻplanish va hujayra polaritesi (chegaradagi hujayralar orasidagi umumiy tendentsiyalar, masalan, choʻzilish yoki bu holda " palizatsiya "). Bu darajada mitozlar miqdori ham baholanishi mumkin.

Hujayralarning joylashishi, shu jumladan toʻplanish va hujayra polaritesi (chegaradagi hujayralar orasidagi umumiy tendentsiyalar, masalan, choʻzilish yoki bu holda " palizatsiya "). Bu darajada mitozlar miqdori ham baholanishi mumkin.
Hujayra osti xususiyatlari (eng yuqori kattalashtirishni talab qilishi mumkin)

Hujayra osti xususiyatlari (eng yuqori kattalashtirishni talab qilishi mumkin)

Struktur tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy gistopatologik struktor tuzilishlariga quyidagilardan iborat:

Uyalar : oʻxshash turdagi hujayralar orollari.
Atsinar yoki quvurli :Oʻrab turgan hujayralardan iborat.

Atsinar yoki quvurli :Oʻrab turgan hujayralardan iborat.
Trabekulyar, choʻzilgan (tayoq shaklidagi) hujayralar guruhlari.
Papiller : fibrovaskulyar yadrolar atrofida epiteloid hujayralarining oʻsimtalari.
Mikropapiller : fibrovaskulyar yadrosiz papiller tuplari
Fassikulyar : Umuman olganda, bir xil hujayra turi, lekin baʼzilari bir xil yoʻnalishda hizalanadigan tarmoqli guruhlarni hosil qiladi.
Toʻqilgan yoki qatlamli : choʻzilgan hujayralar yoki yadrolar, ulardagi kichik toʻplamlar tasodifiy tartibda hizalanadi.
Qattiq : Koʻproq yoki kamroq bir xil hujayra turi, ular orasida boʻsh joy va boshqa maxsus naqsh yoʻq.
Kribriform : Bir nechta aniq boʻshliqlarga ega qattiq.
Burmalangan : bir nechta konsentrik ob’ektlar yoki spiral shakldagi
Aravacha naqshlari : Hujayralarni yoki biriktiruvchi toʻqimalarni tashqariga chiqaradigan markaz nuqtalari

Yadro tuzilishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy yadroviy modellarga quyidagilar kiradi:

Nisbatan oʻxshash oʻlcham va shakllarga ega boʻlganda monomorfik .
Turli oʻlcham va shakllarga ega boʻlganda pleomorfik . Bu koʻpincha yadro va sitoplazma nisbati ortishi bilan bogʻliq boʻladi. Bu xususiyatlar, odatda, maligniteyi koʻrsatadi.
Nozik xromatin koʻzga tashlanmasa (asosan faqat yadrolarda koʻrinadi), qoʻpol xromatinga nisbatan.
Baʼzida vizual koʻrinishi uchun " heteroxromatik " va " euxromatik " yadrolar ishlatiladi, ammo bu DNKning molekulyar tuzilishiga toʻgʻri keladi.
Donador „tuz-qalampir“ xromatini tuzulishi .

Miyokard infarktida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Miokard infarktidan(yurak xuruji) dan dastlabki ~ 30 daqiqada gistopatologiya koʻzga koʻrinmaydi. Birinchi 4 soat ichida mumkin boʻlgan yagona belgi — bu chegaradagi tolalarning toʻlqinliligi. Biroq, keyinchalik shish va qon ketishi bilan koagulyatsion nekroz boshlanadi. 12 soat muddatdan keyin miyositlarning kariopiknozi va gipereozinofiliyasi, chekkalarida qisqargan zona nekrozi, shuningdek, neyrofillar infiltratsiyasining boshlanishi kuzatilishi mumkin. 1-3 kunlarda yadrolar va chiziqlar yoʻqolishi va neyrofillarning interstitsialga infiltratsiyasining kuchayishi bilan koagulyatsion nekroz boʻladi. Yurak xurujidan keyingi birinchi haftaning oxiriga qadar oʻlik mushak tolalarining parchalanishi sodir boʻladi, neytrofillar nekrozi va chegarada oʻlik hujayralarni makrofaglar bilan olib tashlashning boshlanishi kuzatiladi, bu keyingi kunlarni oshirib boradi. Bir haftadan soʻng chekkalarda granulyatsiya toʻqimalarining shakllanishi boshlanadi, u keyingi oyda pishib yetiladi va kollagen choʻkishi kuchayadi, infarkdan keyin taxminan 2 oy ichida miokard chandigʻi toʻliq yetuk boʻlgunga qadar hujayraliligi pasayishi kuzatiladi^[3].