Germaniya — Shvetsiya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Germaniya va Shvetsiya davlatlarini xaritada joylashish oʻrni. Yashil Germaniya, sariq Shvetsiya mamlakatlari

Germaniya va Shvetsiya oʻrtasidagi munosabatlar uzoq tarixiy davrga ega[1]. Munosabatlar XIV asrda Boltiq dengizining qoʻshni davlatlari oʻrtasidagi almashinuv bilan tavsiflanadi[2]. Har ikki davlat ham Yevropa Ittifoqi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, YXHT, Boltiq dengizi davlatlari kengashi va Yevropa Kengashiga aʼzodir[3]. Germaniya Shvetsiyaning NATOga aʼzoligini qoʻllab-quvvatlaydi. Hozirda Germaniyaning Shvetsiyaning poytaxti Stokgolmda elchixonasi bor[4]. Konsulliklar Åmotfors, Göteborg, Jönköping, Kalmar, Luleå, Malmö, Sälen, Uddevalla, Visbida joylashgan[5]. Shvetsiyaning Germaniyadagi elchixonasi Berlinda joylashgan. Konsulliklari Bremen, Dyusseldorf, Erfurt, Frankfurt-Mayn, Gamburg, Gannover, Kil, Leypsig, Lyubek, Myunxen, Rostok va Shtutgartda joylashgan[6]. Germaniyada 50 000 ga yaqin shvedlar[1], Shvetsiyada esa 20 000 ga yaqin nemislar yashaydi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

  Birinchi jahon urushi paytida (1914-1918) Shvetsiya Germaniyaga nisbatan neytral edi. Veymar respublikasi davrida (1918-1933) Shvetsiya iqtisodiy jihatdan Germaniyaga qaram boʻlgan. Temir rudasi boʻyicha Shvetsiyaning muhim mijozlaridan biri Germaniya edi. Bundan tashqari, koʻplab nemis yirik kompaniyalari Shvetsiya kompaniyalarining muhim aksiyalarini sotib olganlar. 1926-yilda ikki davlat oʻrtasidagi savdo va yuk tashish shartnomasi Germaniya agrar iqtisodiyoti uchun noqulayliklar tufayli Germaniya tomonidan bekor qilindi. Shvetsiyada nemis tilidan ingliz-amerika madaniyatiga oʻtish Birinchi jahon urushidan keyin boshlangan edi. Shunga qaramay, Shvetsiyaning yuqori tabaqalari oʻzlarining madaniyati va taʼlimini nemis universitetlari, konservatoriyalari va sanʼat markazlaridan olishgan[7]. Germaniyaning ichki siyosiy rivojlanishi, ayniqsa 1930-yildan keyin nemis siyosatida nasional-sotsializm taʼsirining tez ortib borishi Shvetsiya tomonidan katta qiziqish bilan kuzatildi. Shvetsiya matbuoti milliy sotsializmga nisbatan uzoq va tanqidiy munosabatda boʻldi, bu Germaniya-Shved munosabatlari oʻrtasida noroziliklarni keltirib chiqardi. Germaniya milliy sotsializm taʼsirida boʻlsa-da, Shvetsiya sotsial-demokratik hukumatga ega boʻlgan davlat edi.

1932-yil kuzida oʻsha paytdagi Reyxstag prezidenti Hermann Goring Berlinda Shvetsiya delegatsiyasining matbuot boʻlimiga mas’ul Karl Albert Damgrenga Shvetsiya matbuotida milliy sotsializm bilan bogʻliq xabarlar uslubi haqida shikoyat qildi. 1933-yil 30-yanvarda fashistlarning hokimiyatni egallab olishi Germaniya va Shvetsiya oʻrtasida muammolarni keltirib chiqardi. Frederik Xans fon Rozenberg „Social-Demokraten“ gazetasidagi shved maqolasidan shikoyat qildi. Rozenbergning aytishicha, maqolada noto‘g‘ri va bo‘rttirilgan maʼlumotlar bor. Ammo Shvetsiyaga ham nemis matbuoti hujum qildi. Keyingi yillarda (1934-1937) Shvetsiya-Germaniya munosabatlari tinch bosqichga oʻtdi. Germaniya hukumati doiralari Shvetsiya bilan doʻstona aloqada boʻlishdan manfaatdor ekanini bildirdi. Shvetsiya Ikkinchi Jahon urushida yana oʻzining betarafligini eʼlon qildi. Ammo Shvetsiyaning Berlindagi elchisi Arvid Richert Shvetsiya urushda ishtirok etishi mumkinligidan xavotir bildirdi. Arvid Richert Shvetsiyaga oʻz mamlakatlarini himoya qilish uchun Germaniya haqidagi bayonotlarga nisbatan qarshilik va eʼtibor koʻrsatish kerakligini maslahat berdi[8].

Shvetsiyaning urushdan keyingi davri davomiylik bilan ajralib turdi. Shvetsiya nuqtai nazaridan, milliy sotsializm davrida ularning xatti-harakatlarini tahlil qilishning hojati yoʻq edi. Shvetsiyaga parlament demokratiyasi qurish yoki konstitutsiyaviy islohot kerak emas edi. Ammo Shvetsiyaning urushdan keyingi strategiyalaridan biri milliy sotsializm bilan bogʻliq boʻlgan barcha narsalarni rad etish boʻlgan. Shunday qilib, Shvetsiya militaristik va milliy oqimlarga qarshi turdi va Angliya-Amerika zamonaviylik va ratsionallik qadriyatlaridan foydalandi[9].

Shvetsiya va Germaniya tashqi ishlar vazirlari Karl Bildt va Frank-Valter Shtaynmayerning 2014-yildagi uchrashuvi.

Siyosiy aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Germaniya oʻzining siyosiy va iqtisodiy qudrati tufayli Shvetsiya tashqi siyosatida muhim rol oʻynaydi. Ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlik turli sohalarda namoyon boʻlmoqda. Ikki tomonlama munosabatlar muammosiz kechmoqda. 2012-yilda Fredrik Reynfeldt kansler Angela Merkelning mehmoni boʻldi. 2012-yil may oyida Germaniya federal prezidenti Gauk Shvetsiyaga safari davomida tashrif buyurdi. 2012-yil kuzida federal vazirlar Volfgang Shoyble va Tomas de Mezyer Shvetsiyaga, 2017-yil yanvar oyida esa kansler Angela Merkel Bosh vazir Stefan Loven huzuriga tashrif buyurishdi[10][11].

Iqtisodiy aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir tomondan, Shvetsiyaning asosiy yetkazib beruvchi mamlakati Germaniyadir. Shvetsiyaning Germaniyadan importi 17,3 foizni, Norvegiyadan 8,7 foizni va Daniyadan 8,4 foizni tashkil qiladi. Boshqa tomondan, Shvetsiyaning asosiy mijozlaridan biri Germaniyadir. Shvetsiya oʻz mahsulotlarining katta qismini Norvegiyaga eksport qiladi. Ammo Germaniya 9,8 foizlik koʻrsatkich bilan Shvetsiyaning xaridor mamlakatlari orasida yetakchilik qilmoqda[12]. 2012-yilda Germaniya Shvetsiyadan 13 milliard yevro miqdorida mahsulot import qilgan[13]. Shvetsiya Germaniyaga eksport qiladigan mahsulotlar orasida farmasevtika mahsulotlari (18,2 %), qogʻoz va karton (18,3 %), metallar (12,5 %), mashinalar (8,8 %), avtomobillar va avtomobil qismlari (7,7 %), mineral rudalar (6,3 %) va kimyoviy mahsulotlar (4,6 %)ni tashkil qiladi. Germaniyaning Shvetsiyaga umumiy eksportining 18,2 foizini avtomobillar va avtomobil qismlari, 14,5 foizini mashinalar, 9,5 foizini EDP asboblari, 8,5 foizini kimyo mahsulotlari, 7,7 foizini elektr jihozlari va 6,5 foizini metallar tashkil etadi[14].

Shvetsiyaning Germaniyadagi toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar zaxirasi 2009-yilda taxminan 15,243 million yevro, 2010-yilda taxminan 16,146 million yevro va 2011-yilda taxminan 16,183 million yevroni tashkil etgan. Germaniyaning Shvetsiyadagi toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar zaxirasi yuqoriroq. Aksiyalar 2009-yilda 16,336 million yevro atrofida, 2010-yilda 20,096 million yevro va 2011-yilda 26,027 million yevro atrofida edi[15]. Shvetsiyadagi nemis kompaniyalarining soni qariyb 870 tani tashkil etadi, ularda 50 000 ga yaqin xodimlar ishlaydi va yillik sotuvlar taxminan 30 milliard yevroni tashkil qiladi. Mintaqaviy markazlar — Stokgolm, Göteborg va Malmyoda joylashgan[16].

Ijtimoiy siyosat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosan Germaniya Shvetsiyadagi ijtimoiy-siyosiy yutuqlar va voqealarga katta qiziqish bildiradi. Bolalarga gʻamxoʻrlik, oila siyosati, shuningdek, nogironlar ijtimoiy himoyasi qiziqish uygʻotadi. Ikki tomonlama munosabatlar mehnat bozorini isloh qilish, kasbiy tayyorgarlik boʻlimlarida qayd etilishi mumkin[17]. Har ikki davlatda o‘ng qanot populizmi paydo bo‘lgan[18].

Madaniy aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi Jahon urushigacha Shvetsiya boshqa shimoliy mamlakatlar va quyi mamlakatlar bilan bir qatorda nemis til va madaniy sohasiga yoʻnaltirilgan va „nemis taʼsir doirasi“ ostida boʻlgan deb hisoblangan. Urushdan keyin Angliya-Amerika hududga oʻzgartirish kiritdi. Nemis tili ikkinchi til sifatida ingliz tiliga almashtirildi, lekin u hali ham maktab oʻquvchilari uchun ikkinchi eng mashhur chet tili sifatidagi mavqeini saqlab qoldi — ispan, fransuz, fin, italyan, arab, turk, kurd, yunon va rus tillardan ancha oldinda boʻlgan. Chet elda joylashgan nemis tilidagi jamoat, shuningdek, nemis-shved uyushmalari Shvetsiyada nemis madaniyatining aralashuviga ijobiy hissa qoʻshadilar. Nemis filmlari Shvetsiya kinoteatrlarida va shved televideniyasida juda muvaffaqiyatli kutib olingan, tarixiy mavzular birinchi oʻrinda turadi. Teatr tomoshalari tufayli nemis ansambllari va rassomlari muntazam ravishda Shvetsiyaga borishadi. Adabiyotda nemis klassikasiga talab yuqori. Vaqti-vaqti bilan Shvetsiya matbuotida Germaniya, ayniqsa Berlin hayoti haqida maqolalar paydo boʻladi[19].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Deutsche Botschaft Stockholm - Deutschland und Schweden“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  2. ↑ „Geschichte Schwedens: Krieg, Frieden und Fortschritt - SWEDEN.SE“. 2013-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  3. ↑ „Auswärtiges Amt - Außenpolitik“. 2017-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  4. ↑ „Deutsche Botschaft Stockholm - die Botschaft“. 2017-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  5. ↑ „Archived copy“. 2013-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  6. ↑ „Schwedische Botschaft | SwedenAbroad“. 2013-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  7. ↑ Hans Karl Gunther. German-Swedish relations. 1933-1939: The background for Swedish neutrality. Stanford 1954. p. 139.
  8. ↑ Axel Huckstorf. Internationale Beziehungen 1933-1939: Schweden und das dritte Reich. Frankfurt am Main. 1997. P. 9-98. ISBN 3-631-31788-3
  9. ↑ „Nachkriegszeit belastet immer noch schwedisch-deutsches Verhältnis - Radio Schweden | Sveriges Radio“. 2013-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  10. ↑ „Auswärtiges Amt - Beziehungen zu Deutschland“. 2017-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  11. ↑ „Prime Minister to receive German Chancellor Angela Merkel“ (2017-yil 19-yanvar).
  12. ↑ „Archived copy“. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  13. ↑ „Schwedens Export-Partner Nummer 1 ist jetzt Norwegen“ (2013-yil 28-fevral).
  14. ↑ „404“ (2021-yil 11-yanvar). 2012-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-oktyabr.
  15. ↑ „Archived copy“. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  16. ↑ „Auswärtiges Amt - Beziehungen zu Deutschland“. 2017-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  17. ↑ „Auswärtiges Amt - Beziehungen zu Deutschland“. 2017-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  18. ↑ „Deutschland und Schweden: Mehr Verbindendes als Trennendes, Veranstaltungsbeiträge, Publikationen, Bildungswerk Schwerin, Konrad-Adenauer-Stiftung“. 2013-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.
  19. ↑ „Auswärtiges Amt - Beziehungen zu Deutschland“. 2017-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-noyabr.

–== Adabiyotlar ==

  • Almgren, Birgitta. „Shvetsiya nemis assotsiatsiyalari: fashistlarning infiltratsiyasi uchun maqsad“. Historisk Tidskrift (2015) 135#1 bet: 63-91.
  • Ekman, Stig, Klas Amark va Jon Toler, muharrirlar. Shvetsiyaning natsizm, fashistlar Germaniyasi va Xolokost bilan aloqalari: tadqiqot tadqiqoti (Stokgolm: Almqvist & Wiksell International, 2003)
  • Fritz, Martin. „Shved rulmanlari va Germaniya urush iqtisodiyoti“. Skandinaviya iqtisodiy tarixi sharhi (1975) 23#1: 15-35-betlar.
  • Fritz, Martin. Nemis poʻlat va Shvetsiya temir rudasi, 1939-1945 (Gyoteburg universiteti Iqtisodiyot tarixi instituti, 1974)
  • Gilmur, Jon. Shvetsiya, Svastika va Stalin: Ikkinchi Jahon urushidagi Shvetsiya tajribasi (Edinburg universiteti nashriyoti, 2010)
  • Xagglöf, M. Gunnar. „Betaraflik sinovi: Ikkinchi jahon urushida Shvetsiya“ Xalqaro ishlar (1960 yil aprel) 36#2: 153-167-betlar.
  • Jonas, Maykl. „Birinchi jahon urushi davridagi faollik, diplomatiya va shved-germaniya munosabatlari.“ Yangi global tadqiqotlar (2014) 8#1 bet: 31-47.
  • Levin, Pol A. Raul Uollenberg Budapeshtda: afsona, tarix va xolokost (London: Valentin Mitchell, 2010)
  • Persson, Matias. „Dushmanga vositachilik qilish: Yetti yillik urush paytida Avstriya, Fransiya va Shvetsiyaning Prussiya vakillari.“ Germaniya tarixi (2014) 32#2 bet: 181-200.
  • Phillips, Jeyson C. „Ikkinchi jahon urushining unutilgan izohi: Ikkinchi jahon urushi davrida Skandinaviya tarixshunosligini tekshirish“. (2013 yil dissertatsiyasi). onlayn
  • Uinton, Patrik. „Shvetsiya va etti yillik urush, 1757-1762: urush, qarz va siyosat.“ Tarixdagi urush (2012) 19#1-bet: 5-31.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Germaniya_—_Shvetsiya_munosabatlari&oldid=3719761" dan olindi