Germaniya — Buyuk Britaniya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Germaniya–Buyuk Britaniya munosabatlari

Germaniya
Buyuk Britaniya
Elchixona
Migel Berger Jill Gallard

Germaniya-Buyuk Britaniya munosabatlari—Germaniya va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi ikki tomonlama munosabatlardir. Oʻrta asrlarning oxirlarida Ganza ligasining nemis shaharlari Angliya va Shotlandiya bilan savdo qilishni boshlaganda munosabatlar juda doʻstoʻna boʻlgan. 1871-yilda Germaniya birlashishidan oldin Britaniya koʻpincha urush paytida hukmron Prussiya bilan ittifoqchi boʻlgan. Qirol oilalari koʻpincha oʻzaro nikoh bilan sulolaviy bogʻlanishgan[1]. Tarixchilar birinchi jahon urushiga olib kelgan oʻsib borayotgan qarama-qarshilikning asosiy sabablarini izlash uchun 1871-yildan keyin Germaniya va Britaniya oʻrtasidagi diplomatik munosabatlarga eʼtibor qaratishadi. Napoleon urushlari (1803-1815) davrida Prussiya bir muncha vaqt Britaniya ittifoqchisi boʻlgan va buning uchun keyinchalik yakklab qoʻyilgan. Chunki boshqa baʼzi nemis davlatlari Fransiyani qoʻllab-quvvatlaganlar[2]. Germaniya Germaniya imperiyasi sifatida, 1914-1918-yillar orasida Birinchi jahon urushida Buyuk Britaniya va uning ittifoqchilari(Antanta)ga qarshi kurashgan. Germaniya, fashistlar Germaniyasi sifatida, 1939-1945-yillar oraligʻida Ikkinchi Jahon urushida Buyuk Britaniya va ittifoqchi kuchlar bilan yana jang qildi. Germaniya ikkala urushda ham Buyuk Britaniya va uning ittifoqchilari tomonidan magʻlubiyatga uchradi. Fashistlar Germaniyasi magʻlubiyatga uchragach, Germaniya 1945-yildan 1950-yilgacha ittifoqchi kuchlar, shu jumladan Buyuk Britaniya tomonidan anneksiya qilindi. Shundan soʻng, mamlakat Gʻarbiy Germaniya va Sharqiy Germaniyaga boʻlindi. Buyuk Britaniya Sovuq urush davrida Gʻarbiy Germaniyaning „Gʻarbiy dunyo“ga qoʻshilishi orqali Gʻarbiy Germaniya bilan yaqin ittifoqchi boʻldi[3]. Masalan, Qoʻshma Shtatlar boshchiligidagi mudofaa hamkorligi, NATO orqali bir necha marta hamkorlik ishlari amalga oshirildi. Aksincha, Sharqiy Germaniya va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi munosabatlar sovuq urush davrida Sharqiy Germaniya Sovet Ittifoqi bilan ittifoqdosh boʻlganligi sababli yomon ahvolda edi. Gʻarbiy Germaniya dastlab Yevropa hamjamiyatiga, keyinchalik 1973-yilda Buyuk Britaniya qoʻshilgan Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻldi. Gʻarbiy Germaniya va Buyuk Britaniya tashkilotning eng qudratli davlatlari boʻlib, ikkalasi ham uning rivojlanishiga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. Germaniya Yevropa integratsiyasini keng qoʻllab-quvvatlagan boʻlsa, Buyuk Britaniya umuman unga qarshi chiqdi. Sharqiy va Gʻarbiy Germaniya 1990-yilda Berlin devorining qulashi ortidan qayta birlashdi. Birlashish Sovuq urushning tugashini belgilab bermoqda edi. Endi Buyuk Britaniya Sharqiy Germaniya bilan ham aloqalar oʻrnatishni boshladi. Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlish orqali Buyuk Britaniya bilan savdo va hamkorlik koʻplab sohalarda, ayniqsa tadqiqot va ishlanmalarda sezilarli darajada oshdi. Bu Germaniya va Buyuk Britaniyaning fan va universitet jamoalari oʻrtasida mustahkam aloqalarni yaratdi[4]. Buyuk Britaniya Germaniyaning oʻzidan keyin nemis motorli transport vositalarining ikkinchi yirik isteʼmolchisidir. 2016-yilda Buyuk Britaniyada oʻtkazilgan referendum natijalariga koʻra u 47 yillik aʼzolikdan soʻng Yevropa Ittifoqidan chiqishga qaror qildi va 2020-yil 31-yanvarda ittifoqni tark etdi. Oʻshandan beri ikki davlat oʻrtasida savdo va hamkorlik kamaydi[5]. Buyuk Britaniya hukumati maʼlumotlariga koʻra, 2013-yil]]da Buyuk Britaniyada 126 000 nemis fuqarosi yashagan va Germaniya hukumati maʼlumotlariga koʻra, 2016-yilda Germaniyada 107 000 Britaniya fuqarosi istiqomat qilgan[6].

Germaniya Buyuk Britaniya
Bayrogʻi
Gerbi
Aholisi 83,019,000 67,545,000
Maydoni 357,021 km2 244,820 km2
Aholi zichligi 232/km2 271/km2
Poytaxti Berlin London
Katta shahri Berlin — 3,748,000 London — 8,908,000
Boshqaruv Federal parlamentar konstitutsiyaviy respublika Unitar parlamentar konstitutsiyaviy monarxiya
Birinchi rahbari Imperator William I
Otto fon Bismark (hukumat rahbari-kansler) 		Qirolicha Anna
Robert Velpol (hukumat rahbari)
Hozirgi rahbari Frank-Walter Steinmeier (Prezident)
Olaf Shols (Bosh vazir) 		Qirolicha Yelizavetta II
Boris Jonson (hukumat rahbari)
Rasmiy tili nemis tili ingliz
Pul birligi Yevro Funt sterling
YaIM €3.229 trillion £2.021 trillion
Aholi jon boshiga YaIM €39,000 £30,600
Harbiy xarajatlar €38.8 mlrd (US$44.3 mlrd) £36.4 mlrd (US$47.2 mlrd)
Birinchi jahon urushida tarafdor davlatlar Magʻlub tomon: Gʻoliblar:
Ikkinchi jahon urushida tarafdor davlatlar Magʻlub tomon Gʻoliblar:


Tarixiy aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umumiy meros[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ingliz va nemis tillari ikkalasi ham gʻarbiy german til oilasiga mansub. Zamonaviy ingliz tili 1066-yildan keyin deyarli ajralib chiqdi. Ingliz tilining ildizlari Yevropaning materikdagi nemis xalqlari soʻzlashadigan tillarda, aniqrogʻi, hozirgi Gollandiya, Germaniya vaDaniyadan turli xalqlar, shu jumladan, inglizlar nomi bilan atalgan Angles deb nomlangan xalqdan kelib chiqqan. Ingliz tilidagi koʻplab kundalik soʻzlar nemis tilidga oid va ularning nemis tilidagi muqobiliga oʻxshaydi. Koʻproq intellektual va rasmiy soʻzlar fransuz, lotin yoki yunoncha soʻzlar nemis tilidagisiga ham oʻxshashdir. Ingliz tili hozir asosiy dunyo tiliga aylandi va Germaniyada ikkinchi til sifatida keng oʻrganiladi. Nemis tili XIX asr va XX asr boshlarida fan va texnikaning muhim tili boʻlgan[7]. Ammo hozirda u bu rolini sezilarli darajada yoʻqotgan. Ingliz maktablarida nemis tili oʻziga xos til sifatida keng o‘rganilmaydi. O‘rta maktablarda faqat boshlangʻich A darajasida oʻrgatiladi xolos[8].

Ganza ittifoqi va savdo[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nemislar va inglizlar oʻrtasidagi savdo aloqalari uzoq tarixga ega. Ganza ittifoqi savdogarlar uyushmalarining tijorat va mudofaa konfederatsiyasi boʻlib, uning bozor shaharlari Shimoliy Yevropa qirgʻoqlari boʻylab joylashgan edi. XIII-XVII asrlarda bu shaharlar ittifoqi Boltiqboʻyidan Shimoliy dengizgacha choʻzilgan va uning tarkibiga London ham kirgan[9]. Asosiy markaz Lyubek shahri edi. Ittifoq London va uning koʻplab shaharlari oʻrtasidagi savdoni osonlashtirdi. Savdoning aksariyati nemis savdogarlari tomonidan nazorat qilinardi. Shuningdek, Ganza Buyuk Britaniya uchun Boltiqboʻyi bilan savdo-sotiq yoʻlini ochdi.

Londondagi Germaniya elchixonasi
Germaniya-Britaniya elchixonasi. Reykyavik. Islandiya

Qirollik oilasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

XVII asr oxirigacha ingliz va nemis qirollik oilalari oʻrtasidagi nikohlar kam uchraydi. Angliyalik Genrix I ning qizi malika Matilda 1114-1125-yillarda Muqaddas Rim imperatori Genrix V ga turmushga chiqqan. 1256-yilda Kornuollning 1-grafi Richard Germaniya qiroli boʻldi va uning oʻgʻillariga Almain familiyasi berildi. Qizil va oq gullar urushida nemis yollanma askarlari yollangan[10]. 1714-yilda ingliz va nemis millatiga mansub nemis tilida soʻzlashuvchi gannoverlik shahzoda Jorj I Britaniya taxtiga oʻtirdi. Bir asrdan koʻproq vaqt davomida Britaniya monarxlari Gannoverning egasi boʻlgan (avval Muqaddas Rim imperiyasining shahzoda saylovchilari, keyin esa Gannover qirollari sifatida). Napoleon urushlari paytida Gannover Fransiya tomonidan ishgʻol qilingan. Biroq baʼzi gannoverlik qoʻshinlar Britaniya armiyasida etnik nemis boʻlinmasi boʻlgan Qirollik nemis legionini tuzish uchun Angliyaga qochib ketishgan. Gannover bilan shaxsiy aloqa nihoyat 1837-yilda qirolicha Viktoriyaning Britaniya taxtiga oʻtirishi bilan, Daniyadan Heligolandni qoʻlga kiritishi bilan yakunlandi. XX asrda Jorj I dan Jorj V gacha boʻlgan har bir Britaniya monarxining turmush oʻrtogʻi nemis edi. Qirolicha Viktoriyaning Germaniyada tugʻilgan onasi Saks-Koburg-Saalfeld malikasi nazorat ostida katta boʻlgan va 1840-yilda oʻzining birinchi amakivachchasi Saks-Koburg va Gota shahzodasi Albertga turmushga chiqqan. Ularning qizi malika Viktoriya 1858-yilda Prussiya shahzodasi Fridrix Vilgelmga turmushga chiqdi. Fridrix uch yildan keyin valiahd shahzoda boʻldi. Bu juftlikning ikkisi ham Germaniya kansleri Otto fon Bismarkni yomon koʻrardi. Vilgelm I dan soʻng malika Viktoriya Germaniya imperatori boʻldi. Uning oʻgʻli imperator Vilgelm II sifatida taxtga keldi va Bismarkni ikki yildan soʻng nafaqaga chiqishga majbur qildi[11].

Vilgelm II (1888-[[1918)

Qirolicha Viktoriyaning vorisi Vilgelm Britaniya bilan yaxshi munosabatlariga ega edi. U bu yerga tez-tez tashrif buyurgan va yuqori doiralarda yaxshi tanilgan. Vilgelm II Germaniyada Imperator dengiz flotining kengayishini targʻib qilgan. Bu islohot Britaniya hukumati eʼtibordan chetda qololmaydigan, uning dengiz kuchlariga potentsial tahdid edi. 1908-yildagi Daily Telegraph Affairda haqoratli sahifa ochildi. Buyuk Britaniyaga kengaytirilgan tashrifi chogʻida, Kayzer Daily Telegraph gazetasiga uzoq intervyu berdi, u Britaniyaga boʻlgan adovat, tanqidlarini yashirib oʻtirmadi. U Britaniya aholisini Germaniyaning tinchlikparvar niyatlari va Angliya bilan tinchlikka intilishini soʻroq qilgani uchun „aqldan ozgan quyonlar“deb masxara qildi. Intervyu butun Yevropada shov-shuvga sabab boʻldi. Bu kayzerning diplomatik ishlarda mutlaqo qobiliyatsiz ekanligini koʻrsatdi. Inglizlar Vilgelm hech boʻlmaganda ruhiy jihatdan nosogʻlom deb qaror qilishdi va intervyuni rasmiy nemis dushmanligining belgisi emas, balki beqaror shaxsiyatining yana bir dalili sifatida koʻrishdi. Germaniyada esa bu voqea ancha jiddiy qaralib, u yerda uni deyarli bir ovozdan masxara qilishdi. Keyinchalik u yirik davlat ishlarida qatnashmasdan faqat asosan tantanalarda koʻrinish berardi[12]. Britaniya qirollik oilasi nemis familyasi fon Saksen-Koburg-Gota ni 1917-yilgacha saqlab qoldi. Oʻsha yili Britaniya qirollik oilasining barcha aʼzolari nemis unvonlaridan voz kechdilar va urushda inglizlarga qarshi kurashgan barcha nemis qarindoshlari 1917-yildagi Unvonlardan mahrum qilish toʻgʻrisidagi qonun bilan Britaniya unvonlaridan mahrum qilindi.

Intellektual taʼsirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

G‘oyalar ikki xalq o‘rtasida oʻzgarib, yangilanib turardi. Germaniyaning repressiv rejimlaridan qochgan qochqinlar koʻpincha Britaniyaga joylashardilar, ayniqsa Karl Marks va Fridrix Engelslar davrida bunga koʻp guvoh boʻlingan. Kimyoda boʻlgani kabi texnologiya sohasidagi yutuqlar ham oʻrtoqlashilardi. Britaniyaga 100 000 dan ortiq nemis muhojirlari kelgan. Germaniya, ehtimol, XIX asr oxiri va XX asr boshlarida innovatsion ijtimoiy gʻoyalar uchun dunyodagi asosiy markazlardan biri boʻlgan boʻlishi mumkin. atrofida liberallar HH Asquith va Devid Lloyd Jorj boshchiligidagi Britaniya liberal farovonlik islohotlari Bismarkning ijtimoiy farovonlik tizimini qabul qildi. 1910-yilda ikki davlat oʻrtasida shaharsozlik bo‘yicha fikr almashildi[13].

Diplomatiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Opper tomonidan yaratilgan 1895-yilgi Germaniyaning Bismark va Britaniyaning Gladstone karikaturasi siyosiy sahnada ijrochilar sifatida

Dastlab Britaniya tashqi ishlar idorasidagi bir qator elchilar yaxshi ishlashmagan. Ular 1860-yil]]lardagi Germaniyaning ichki rivojlanishi toʻgʻrisida faqat yuzaki hisobotlarni taqdim etishgan. Bu hodisalar Odo Rassel (1871-1884) tayinlanishi bilan oʻzgardi. U Bismark bilan yaqin munosabatlarni rivojlantirgan va nemis voqealarini chuqur yoritgan[14]. Angliya strategik, mafkuraviy va iqtisodiy sabablarga koʻra Prussiya hukmronligi ostida birlashishni yaxshi qoʻllab-quvvatlamaydi. Germaniya imperiyasi qitʼada Angliyani eng koʻp tashvishga solgan ikki kuch Fransiya va Rossiyaga foydali muvozanat hisoblangan. O‘rta yer dengizida Fransiyadan, Markaziy Osiyoda esa Rossiyadan kelayotgan tahdid Germaniya bilan oqilona munosabatlar orqali bartaraf etilishi mumkin edi. Yangi Germaniya davlati barqarorlashtiruvchi kuch sifatida, ayniqsa Bismark Yevropani barqarorlashtirish, qitʼada har qanday yirik urushning oldini olishda oʻz rolini ilgari surardi. Britaniya Bosh vaziri Uilyam Gladston esa Germaniyaga doim shubha bilan qaragan, uning avtoritarizmini yoqtirmagan. Britaniya ichki siyosatda Germaniya bilan har qanday nizolarni tanlashdan qochdi[15].

Oʻzaro munosabatlarning yaxshilanishi va yomonlashishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyuk Britaniya va Germaniya oʻrtasidagi munosabatlar XIX asr oxirida yaxshi edi. Chunki asosiy siyosatchilar — Bosh vazir Lord Solsberi va Kansler Bismark ikkalasi ham realist konservativ edilar va ikkalasi ham siyosat boʻyicha bir-birlariga oʻxshash fikr yuritar edi. Hatto Germaniya va Britaniya oʻrtasida rasmiy shartnoma munosabatlari boʻyicha bir nechta takliflar bor edi, lekin ular imzolanmadi. Chunki Britaniya „ajoyib izolyatsiya“ deb atalgan holatda turishni afzal koʻrdi[16]. Shunga qaramay, bir qator oʻzgarishlar ularning munosabatlarini 1890-yilgacha, Bismark tajovuzkor Vilgelm II tomonidan hokimiyatdan ketkazilganiga qadar barqaror ravishda yaxshilandi. 1888-yilda hokimiyat tepasiga kelgan yosh Vilgelm 1890-yilda Bismarkni ishdan boʻshatdi va agressiv ravishda Germaniyaning dunyodagi taʼsirini kuchaytirishga harakat qildi. Tashqi siyosatni borgan sari oʻylamagan beqaror Kayzer tashqi ishlar vazirligining qudratli davlat xizmatchisi Fridrix fon Xolshteyn rahbarligi ostida boshqarildi. Vilgelm Fransiya va Rossiya oʻrtasidagi uzoq muddatli koalitsiya parchalanishi kerakligini taʼkidlardi.

Birinchi jahon urushining boshlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Britaniyadagi nemis harbiy asirlari. 1945-yil

1914-yil iyul oyida toʻsatdan Birinchi jahon urushi boshlangani uchun Britaniya dastlab neytral boʻlishni xohladi. 1914-yilda Germaniya bilan mustamlaka va dengiz poygasi boʻyicha munosabatlar yaxshilanganligi sababli, Germaniya tomondan salbiy munosabat kutmagan edi. Biroq liberal Bosh vazir H.H.Askvit va ayniqsa tashqi ishlar vaziri Edvard Grey Germaniyadan kuchsizroq boʻlgan Fransiyani himoya qilishni burchlari deb bilishar edi. Konservativ partiya Angliyaga ham, Fransiyaga ham tahdid sifatida Germaniya bilan dushmanlik kayfiyatida edi. Rivojlanayotgan Leyboristlar partiyasi va boshqa sotsialistlar urushni maksimal foyda olish uchun kapitalistik vosita sifatida qoraladilar. 1907-yilda Tashqi ishlar vazirligining yetakchi nemis mutaxassisi Eyre Krou yuqori martabali amaldorlar uchun nemislarning niyatlaridan ogohlantiruvchi memorandum yozdi. Krouning taʼkidlashicha, Berlin „Germaniya Yevropada va oxir-oqibat dunyoda gegemonlikni xohlaydi“. Krou shuningdek, Germaniya Napoleon kabi kuchlar muvozanatiga tahdid solishini taʼkidladi. Millati nemis boʻlgan bu shaxsning fikrlari Britaniyada jiddiy qabul qilindi. Germaniyada chap qanot partiyalar, ayniqsa SPD yoki Sotsialistik partiya 1912-yilgi Germaniya saylovlarida birinchi marta ovozlarning uchdan bir qismini yaʼni eng koʻp oʻrinlarni qoʻlga kiritdi. Nemis tarixchisi Frits Fisher Germaniyada hukmronlik qilgan yunkerlar aholini chalgʻitish va hukumatni vatanparvarlik ruhida qoʻllab-quvvatlash uchun tashqi urushni xohlashlarini taʼkidlab oʻtgan. Pol Kennedi nega neytral Britaniya Germaniya bilan urushga kirishganini tushuntirar ekan, „Angliya-german antagonizmining kuchayishi“, 1860-1914 (1980) asarida Germaniya iqtisodiy jihatdan Britaniyadan kuchliroq boʻlganligini taʼkidladi. Germaniya Usmonli imperiyasi orqali qurishni taklif qilgan Bag'dod temir yo'li bo'yicha uzoq vaqtdan beri tortishuvlar mavjud edi. 1914-yil boshida temir yoʻlda doʻstona murosaga erishildi. Germaniya urush oldi qayta-qayta harbiy kuchga tayangan, Britaniya esa ichki intuitiv axloqiy his-tuygʻular tayangan edi. 1839-yilda Angliya, Prussiya, Fransiya va Gollandiya Belgiyaning betarafligini kafolatlaydigan London shartnomasini imzolashgan edi. Germaniya 1914-yilda bu shartnomani buzdi, uning kansleri Teobald fon Betman Xollveg shartnomani „bir parcha qogʻoz parchasi“ deb masxara qildi. Bu liberallarning urushga chaqirishda konservatorlarga qoʻshilishini taʼminladi.

Ittifoqchilarning gʻalabasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1918-yil bahorida Germaniyaning Gʻarbiy frontdagi buyuk hujumi deyarli muvaffaqiyat qozondi. 1918-yil yoziga kelib, amerikalik askarlar frontga kuniga 10 000 kishi bilan kelardi[17]. Germaniya bu vaqtda esa yoʻqotishlari sonini toʻldirolmas, armiyasi har kuni qisqarib borardi. Sentabr va oktabr oylarida boʻlib oʻtgan bir qator yirik janglar Ittifoqchilarning ulkan gʻalabalarini taʼminladi va feldmarshali Pol fon Hindenburg boshchiligidagi Germaniya Oliy qoʻmondonligi mamlakatning magʻlubiyatga uchraganini tan oldi va Vilgelmga taxtdan voz kechishni va surgunga ketishni eʼlon qildi. Noyabr oyida AQSh prezidenti Vudro Vilsonning oʻn toʻrt moddali muzokaralar sulhi olib borildi[18]. Oziq-ovqat blokadasini saqlab qolish orqali ittifoqchilar Germaniyani tinchlik shartlariga rozi boʻlgunga qadar och qolishga qaror qilishdi. 1918-yilgi saylovdan, bir necha kun oʻtgach, Britaniya Bosh vaziri Lloyd Jorj Germaniyaga nisbatan qatʼiy shartnoma tuzishga vaʼda berdi. Biroq, 1919-yil boshida Parij tinchlik konferensiyasida Lloyd Jorj Fransiya va Italiya vakillariga qaraganda ancha sokin edi, lekin u hali ham Germaniyani urush boshlaganini tan olishini qattiq talab qildi.

Ikkinchi jahon urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Britaniyadagi nemis harbiy asirlari. 1945-yil

Germaniya va Buyuk Britaniya 1939-yil sentabrda Britaniya urush eʼlon qilganidan to 1945-yilning may oyida Germaniyaning taslim boʻlishiga qadar bir-birlari bilan kurashdilar. Urush Britaniya jamoatchiligi xotirasida hamon saqlanib qolgan. Britaniya imperiyasi Germaniyaga qarshi yolgʻiz kurashayotgan edi. Ammo Qoʻshma Shtatlar inglizlarni katta mablag ' bilan taʼminladi[19]. 1941-yil dekabrda Qoʻshma Shtatlar Germaniya va Yaponiyaga qarshi urushga kirishdi. Chunki Yaponiya tomonidan AQSHning Perl-Harbor bazasiga hujumi va keyinchalik Britaniyaning tinch okeanidagi postlarini Gonkongdan Singapurgacha bosib olishi ittifoqchilarning Yaponiyaga urush ochishiga sabab boʻldi[20]. 1944-yil iyun oyida Fransiyaga ittifoqchilarning bostirib kirishi, shuningdek, strategik bombardimon va quruqlikdagi kuchlarning barchasi Germaniyaning yakuniy magʻlubiyatiga hissa qoʻshdi.

Britaniya ishgʻol zonasi
Berlindagi Britaniya ishgʻol zonasini belgilovchi yoʻl belgisi. 1984 yil

Sovuq urush[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshma Shtatlar yetakchilik qilgan holda, Britaniya Qirollik havo kuchlari bilan 1948-1949-yillarda Berlin havo xizmatida Berlinni oziq-ovqat va koʻmir bilan taʼminlashda katta yordamchi rol oʻynadi. Havo orqali tashish Gʻarbiy ittifoqchilarni shahardan chiqarib yuborish uchun moʻljallangan Sovet blokadasini buzdi. 1955-yilda Gʻarbiy Germaniya NATOga, Sharqiy Germaniya esa Varshava shartnomasiga qoʻshildi. Bu vaqtda Britaniya Sharqiy Germaniyani rasman tan olmadi. Biroq, Leyboristlar partiyasining chap qanoti urushdan keyingi yillardagi antikommunizmdan voz kechib, uni tan olishga chaqirdi[21]. Bu chaqiriq Britaniya Mehnat partiyasi va Germaniya Sotsial-demokratik partiyasi (SPD) oʻrtasidagi ziddiyatni kuchaytirdi. 1955-yildan keyin Britaniya Sovet Ittifoqini toʻxtatuvchi vosita sifatida arzon yadro quroliga tayanishga qaror qildi. Buyuk Britaniya umumiy bozorga (Yevropa hamjamiyatiga) aʼzo boʻlish uchun ikki marta ariza berdi. 1961-yilda fransuz vetosi oldida u muvaffaqiyatsizlikka uchradi, ammo 1967-yilda uni qayta qoʻllash oxir-oqibat muvaffaqiyatli boʻldi va 1972-yilda muzokaralar yakunlandi[22]. Gʻarbiy Germaniyaning diplomatik yordami bu yerda hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻldi. 1970-yilda Gʻarbiy Berlinning sobiq meri, kansler Villi Brandt boshchiligidagi Gʻarbiy Germaniya hukumati Polsha bilan Polsha chegaralarini tan olish va kafolatlash toʻgʻrisida shartnoma imzoladi.

Qayta birlashish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Germaniya kansleri Angela Merkel (chapda), Buyuk Britaniya bosh vaziri Devid Kemeron (oʻrtada) va Myunxen xavfsizlik konferentsiyasi raisi Volfgang Ishinger (oʻngda) 2011 yilda Myunxen xavfsizlik konferentsiyasida, Myunxen, Bavariya, Germaniya
Buyuk Britaniya tashqi ishlar vaziri Uilyam Xeyg (chapda) va Germaniya tashqi ishlar vaziri Frank-Valter Shtaynmayer (oʻngda) Londonda, Angliya, Buyuk Britaniya, 2014-yil 3 fevral

1990-yilda Birlashgan Qirollik Bosh vaziri Margaret Tetcher dastlab Germaniyaning birlashishiga qarshi chiqdi, ammo oxir-oqibat Germaniyaga nisbatan yakuniy kelishuv toʻgʻrisidagi shartnomani qabul qildi. Ikkala davlat ham NATO aʼzosi va kuchli iqtisodiy aloqalarga ega. Devid MakAllister, Germaniyaning Quyi Saksoniya shtatining sobiq vazir-prezidenti, otasi shotlandiyalik, onasi nemis. Ularning oʻgʻli Britaniya va Germaniya fuqaroligiga ega. Xuddi shunday, Britaniya Jamoa palatasida Shotlandiya Milliy partiyasining sobiq rahbari Angus Robertson yarim nemis, chunki uning onasi Germaniyadan edi. Robertson nemis va ingliz tillarini yaxshi biladi[23]. 1996-yilda Buyuk Britaniya va Germaniya Reykyavikda umumiy elchixona binosini yaratdilar. Binoning ochilish marosimi 1996-yil 2-iyunda boʻlib oʻtdi va unda oʻsha paytdagi Buyuk Britaniya tashqi ishlar vaziri Malkolm Rifkind va Germaniya Tashqi ishlar vazirligining oʻsha paytdagi Davlat vaziri Verner Xoyer va Islandiya Tashqi ishlar vaziri Halldor Asgrimsson ishtirok etdi[24]. Binodagi esdalik lavhasida bu „Yevropadagi Britaniya-Germaniya hamkorlikda qurilgan birinchi maqsadli kansler binosi“ ekanligi qayd etilgan.


Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ https://www.sueddeutsche.de/politik/botschafter-seibert-lambsdorff-1.5557901
  2. ↑ https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1075416/germany-trade-and-investment-factsheet-2022-05-18.pdf
  3. ↑ https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/ukgwa/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/rel/migration1/migration-statistics-quarterly-report/august-2014/rft-table-2---population-by-cob.xls
  4. ↑ „arxiv nusxasi“. 2015-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-iyun.
  5. ↑ https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany/
  6. ↑ https://britishingermany.org/brits-living-in-germany/
  7. ↑ https://www.statista.com/statistics/1061601/german-population-in-united-kingdom/
  8. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=3ebPhLqxlMAC&pg=PA66&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  9. ↑ https://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders
  10. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=INJHtUwuCYMC&pg=PA7&redir_esc=y
  11. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=TTvcAAAAQBAJ&pg=PA21&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  12. ↑ https://muse.jhu.edu/article/253051
  13. ↑ https://www.jstor.org/stable/558111
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20070927200947/http://tmh.floonet.net/pdf/eyre_crowe_memo.pdf
  15. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=ONIwBwAAQBAJ&pg=PA247&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  16. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=zqj-oHp4KsgC&pg=PA12&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  17. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=8uxfTF4Lm-kC&pg=PA269&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  18. ↑ https://www.researchgate.net/publication/304703215_%27The_Ultimate_Potential_Enemy%27_Nazi_Germany_and_British_Defense_Dilemmas
  19. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=8uxfTF4Lm-kC&pg=PA269&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  20. ↑ https://www.jstor.org/stable/2692326
  21. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=IZsXpZTCQKQC&pg=RA3-PT84&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  22. ↑ https://web.archive.org/web/20081009132409/http://ukiniceland.fco.gov.uk/en/our-office-in-iceland/our-embassy-in-reykjavik/embassy-history
  23. ↑ https://britishingermany.org/brits-living-in-germany/
  24. ↑ https://web.archive.org/web/20081009132409/http://ukiniceland.fco.gov.uk/en/our-office-in-iceland/our-embassy-in-reykjavik/embassy-history

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Adams, R. J. Q. British Politics and Foreign Policy in the Age of Appeasement, 1935-1939 (1993)
  • Albrecht-Carrie, Rene. A Diplomatic History of Europe since the Congress of Vienna (1958), passim online
  • Anderson, Pauline Relyea. The background of anti-English feeling in Germany, 1890-1902 (1939). online (Wayback Machine saytida 2018-07-25 sanasida arxivlangan)
  • Aydelotte, William Osgood. „The First German Colony and Its Diplomatic Consequences.“ Cambridge Historical Journal 5#3 (1937): 291-313. online, South-West Africa
  • Bartlett, C. J. British Foreign Policy in the Twentieth Century (1989)
  • Brandenburg, Erich. From Bismarck to the World War: A History of German Foreign Policy 1870-1914 (1928) online
  • Carroll, E. Malcolm. Germany and the great powers, 1866-1914 : a study in public opinion and foreign policy (1938), 855pp; highly detailed diplomatic history
  • Dunn, J.S. The Crowe Memorandum: Sir Eyre Crowe and Foreign Office Perceptions of Germany, 1918-1925 (2012). excerpt (Wayback Machine saytida 2020-08-01 sanasida arxivlangan), on British policy toward Germany
  • Faber, David. Munich, 1938: Appeasement and World War II (2009) excerpt and text search
  • Frederick, Suzanne Y. „The Anglo-German Rivalry, 1890-1914,“ pp 306-336 in William R. Thompson, ed. Great power rivalries (1999) online
  • Geppert, Dominik, and Robert Gerwarth, eds. Wilhelmine Germany and Edwardian Britain: Essays on Cultural Affinity (2009)
  • Gifford, Prosser and William Roger Louis. Britain and Germany in Africa: Imperial rivalry and colonial rule (1967).
  • Görtemaker, Manfred. Britain and Germany in the Twentieth Century (2005).
  • Hale, Oron James. Publicity and Diplomacy: With special reference to England and Germany, 1890-1914 (1940) online.
  • Harris, David. „Bismarck’s Advance to England, January, 1876.“ Journal of Modern History 3.3 1931): 441-456. online
  • Hilderbrand, Klaus. German Foreign Policy from Bismarck to Adenauer (1989; reprint 2013), 272pp
  • Hoerber, Thomas. "Prevail or perish: Anglo-German naval competition at the beginning of the twentieth century, " European Security (2011) 20#1, pp. 65-79.
  • Horn, David Bayne. Great Britain and Europe in the eighteenth century (1967) covers 1603-1702; pp 144-77 for Prussia; pp 178-200 for other Germany; 111-43 for Austria
  • Kennedy, Paul M. „Idealists and realists: British views of Germany, 1864-1939,“ Transactions of the Royal Historical Society 25 (1975) pp: 137-56; compares the views of idealists (pro-German) and realists (anti-German)
  • Kennedy, Paul. The Rise of the Anglo-German Antagonism 1860-1914 (London, 1980) excerpt and text search; influential synthesis; 600pp
  • Kennedy, Paul. The Rise and Fall of the Great Powers (1987), pp 194-260. online free to borrow
  • Kennedy, Paul. The Rise and Fall of British Naval mastery (1976) pp 205-38.
  • Kennedy, Paul M. „Idealists and realists: British views of Germany, 1864-1939.“ Transactions of the Royal Historical Society 25 (1975): 137-156. online
  • Lambi, I. The navy and German power politics, 1862-1914 (1984).
  • Langer William L. European Alliances and Alignments: 1871-1890 (2nd ed. 1956) online
  • Langer William L. The Diplomacy Of Imperialism (1890-1902) (1960) online
  • Major, Patrick. „Britain and Germany: A Love-Hate Relationship?“ German History, October 2008, Vol. 26 Issue 4, pp. 457-468.
  • Massie, Robert K. Dreadnought: Britain, Germany and the Coming of the Great War (1991); popular history
  • Milton, Richard. Best of Enemies: Britain and Germany: 100 Years of Truth and Lies (2004), popular history covers 1845-1945 focusing on public opinion and propaganda; 368pp excerpt and text search
  • Mowat, R.B. A History Of European Diplomacy 1914-1925 (1927) online
  • Neilson, Francis. „Bismarck’s Relations With England.“ American Journal of Economics and Sociology 9.3 (1950): 293-306. online
  • Neville P. Hitler and Appeasement: The British Attempt to Prevent the Second World War (2005).
  • Oltermann, Philip. Keeping Up With the Germans: A History of Anglo-German Encounters (2012) excerpt; explores historical encounters between prominent Britons and Germans to show the contrasting approaches to topics from language and politics to sex and sport.
  • Otte, Thomas G. „'The Winston of Germany': The British Foreign Policy Élite and the Last German Emperor.“ Canadian Journal of History 36.3 (2001): 471-504. Negative views on Kaiser Wilhelm’s mental stability.
  • Padfield, Peter The Great Naval Race: Anglo-German Naval Rivalry 1900-1914 (2005)
  • Palmer, Alan. Crowned Cousins: The Anglo-German Royal Connection (London, 1985).
  • Ramsden, John. Donʼt Mention the War: The British and the Germans since 1890 (London, 2006).
  • Reinermann, Lothar. „Fleet Street and the Kaiser: British public opinion and Wilhelm II.“ German History 26.4 (2008): 469-485.
  • Reynolds, David. Britannia Overruled: British Policy and World Power in the Twentieth Century (2nd ed. 2000) excerpt and text search, major survey of British foreign policy
  • Rich, Norman. Great Power Diplomacy, 1814-1914 (1992), passim.
  • Rüger, Jan. The Great Naval Game: Britain and Germany in the Age of Empire (Cambridge, 2007).
  • Rüger, Jan. "Revisiting the Anglo-German Antagonism, " Journal of Modern History (2011) 83#3, pp. 579-617 in JSTOR
  • Schmitt, Bernadotte E. England and Germany, 1740-1914 (1918) online.
  • Scully, Richard. British Images of Germany: Admiration, Antagonism, and Ambivalence, 1860-1914 (Palgrave Macmillan, 2012) 375pp
  • Seton-Watson, R. W. Britain in Europe, 1789-1914. (1938); comprehensive history online
  • Sontag, Raymond James. Germany and England: background of conflict, 1848-1898 (1938) online free to borrow
  • Sontag, Raymond James. European Diplomatic History 1871-1932 (1933) online
  • Taylor, A. J. P. Struggle for Mastery of Europe: 1848-1918 (1954), comprehensive survey of diplomacy
  • Urbach, Karina. Bismarck’s Favourite Englishman: Lord Odo Russell’s Mission to Berlin (1999) excerpt and text search
  • Weinberg, Gerhard L. The Foreign Policy of Hitler’s Germany (2 vols. (1980)
  • Willis, Edward F. Prince Lichnowsky, ambassador of peace; a study of prewar diplomacy, 1912-1914 (1942) online
  • Dugdale, E.T.S. ed German Diplomatic Documents 1871-1914 (4 vol 1928-31), English translation of major German diplomatic documents vol 1, primary sources, Germany and Britain 1870-1890. vol 2 1890s online
  • Gooch, G. P., and Harold Temperley, eds. British Documents on the Origins of the War, Vol. 6: Anglo-German Tension: Armaments and Negotiation, 1907-12 (1930) pp 666-761. online
  • Temperley, Harold and L.M. Penson, eds. Foundations of British Foreign Policy: From Pitt (1792) to Salisbury (1902) (1938) online, 608pp of primary sources
  • Bark, Dennis L., and David R. Gress. A History of West Germany. Vol. 1: From Shadow to Substance, 1945-1963. Vol. 2: Democracy and Its Discontents, 1963-1991 (1993), the standard scholarly history
  • Berger, Stefan, and Norman LaPorte, eds. The Other Germany: Perceptions and Influences in British-East German Relations, 1945-1990 (Augsburg, 2005).
  • Berger, Stefan, and Norman LaPorte, eds. Friendly Enemies: Britain and the GDR, 1949-1990 (2010) online review
  • Deighton, Anne. The Impossible Peace: Britain, the Division of Germany and the Origins of the Cold War (Oxford, 1993)
  • Dockrill, Saki. Britainʼs Policy for West German Rearmament, 1950-1955 (1991) 209pp
  • Glees, Anthony. The Stasi files: East Germany’s secret operations against Britain (2004)
  • Hanrieder, Wolfram F. Germany, America, Europe: Forty Years of German Foreign Policy (1991)
  • Heuser, Beatrice. NATO, Britain, France & the FRG: Nuclear Strategies & Forces for Europe, 1949-2000 (1997) 256pp
  • Noakes, Jeremy et al. Britain and Germany in Europe, 1949-1990 * Macintyre, Terry. Anglo-German Relations during the Labour Governments, 1964-70: NATO Strategy, Détente and European Integration (2008)
  • Mawby, Spencer. Containing Germany: Britain & the Arming of the Federal Republic (1999), p. 1. 244p.
  • Smith, Gordon et al. Developments in German Politics (1992), pp. 137-86, on foreign policy
  • Turner, Ian D., ed. Reconstruction in Postwar Germany: British Occupation Policy and the Western Zones, 1945-1955 (Oxford, 1992), 421pp.
  • Zimmermann, Hubert. Money and Security: Troops, Monetary Policy & West Germany’s Relations with the United States and Britain, 1950-1971 (2002) 275pp

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Germaniya_—_Buyuk_Britaniya_munosabatlari&oldid=3892628" dan olindi